Veri elde etme yöntemleri

3. VERİ ELDE ETME YÖNTEMLERİ
Veri, bir problemin çözümüne hizmet edebilecek her tür ölçüm, değer, olgu ve bilgi olarak tanımlanır. Bunlar sözlü ve yazılı ifadeler olabileceği gibi şekiller, resimler, eşya, modeller, rakamlar ve semboller de olabilir. Veri tanımını araştırırken karşımıza bilgi kavramı ortaya çıkmaktadır. Bilgi , bir sürecin sonunda elde edilebilen bir kavramdır. Yani verinin işlenmiş halidir. O halde bilgiye ulaşmada en temel kavram ‘Veri’dir.

Veriler, "işlenmemiş kanıtlar" olarak araştırmanın temel dayanağını teşkil ederler ve işlenerek anlam çıkarmada, problemin çözümünü sağlayacak sonuçlara varmada kullanılırlar. Her bilimsel araştırma geçmişteki bilgi birikimine dayanmak zorundadır. Geçmişten aktarılan bilgi birikimi, araştırmacının kullanacağı veriler olmayıp araştırma probleminin çözümüne yardım edici mahiyette olduğunda veri olarak kullanılabilir.

Veri Türleri

Araştırmalarda kullanılan veriler, "olgusal veriler" ve "yargısal veriler" olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

▪Olgusal veriler: Araştırmacının yorum ve değerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafından aynı şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık bir ifadeyle kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde herkesin anlaşabileceği türden gerçeklerdir.(yaş, cinsiyet, vb.)

▪Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait değerlendirmeler de bu veri türüne örnek olabilir.
Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale getirmek, verilerin içinde gizli kalmış anlamları meydana çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden yararlanılması gerekmektedir. Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak istatistiksel değerler halinde belirtme ve betimleme şekilleridir.

Verileri anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin başında onları sınıflamak ve sonuçlan tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların miktarlarını, dağılım şekil ve özelliklerini görmek kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin sınıflandırılması büyük önem taşımaktadır.

▪Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır.

l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs..

2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...

▪Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır.

▪Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir.

Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, …

▪Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen verilerdir.

Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta…

Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay , …

Veri Kaynakları

En genel biçimiyle veri kaynakları aşağıdaki gibi gruplanabilir.

▪İnsanlar

▪Belgeler

▪Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar
Kaynaklar ikiye ayrılır:

►Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş bakımından birincil verilerdir.

►İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri kaynaklarıdır. Örnek olarak herhangi bir konuda araştırma için(genellikle sosyal bilimlerdeki araştırmalarda), araştırmacı yazarlardan birinin o konu hakkındaki yayınlarından elde edilen veriler ya da deprem araştırmalarını incelemek için rasathaneden alınan depremlere ait veriler gösterilebilir.
Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil kaynaklar konunun pek çok kaynaktan alınmış özeti biçimindedir ve okuma ve zaman bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır olmaları nedeniylede bazı durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin tercümesinden yararlanması gibi.

Veri Elde Etme Araçlarında İki Ölçüt

Ölçüm, kullanılan ölçü aletinden önemli oranda etkilenmektedir. Duyarlı bir ölçme isteyen altın, duyarlı bir teraziyi gerektirir. Ölçme aleti ve veri elde etme tekniği ne kadar iyi olursa olsun, onu kullananın yetenekleri de ölçüme geniş oranda etki eder. Ölçme çevresinde, ölçme işine etki edecek daha bir çok etken vardır. Burada sadece alet üzerinde kısaca durulacaktır. Bu alet terazi, metre, anket, gözlem vb. olabilir. Hangisi olursa olsun, bir ölçme ya da bilgi edinme aletinin en önemli özelliklerinden biri geçerlilik, diğeri güvenirliktir.

►Geçerlilik

Geçerlilik; ölçülmesi istenmeyen şeylerin, başka bir deyişle, alet neyi ölçmek için hazırlanmış ise bunlar dışındaki etken ve özelliklerin ölçme sonucunu etkilememesiyle açıklanır. Bu, bir aletin sadece amaç edindiği şeyi ölçmesi özelliğidir. Eğer bir coğrafya testi, yüksek bir okuma yeteneği ve kelime bilgisi gerektirecek şekilde hazırlanmış ise; okuma yeteneği zayıf ve kelime hazinesi dar olan bir öğrenci, coğrafyayı iyi bilse bile, bu testte düşük not alacaktır. Bu testte bir öğrencinin düşük not alması, gerçekte o öğrencinin coğrafya bilgisinin zayıf olduğu anlamına gelmeyecektir. Zorluğun ve düşük notun kelime bilgisi ve okuma yeteneğinden etkilenmiş olma olasılığı yüksek olacaktır. Böyle bir testin o öğrenci için geçerlilik derecesi düşük olacaktır. Bir öğrenci yerine bir çok öğrenci, hatta tüm grup için aynı şey düşünülebilir. Bir ölçme tekniği, ölçmesi istenilen şeyi ölçebildiği derecede geçerlidir.

►Güvenirlik

Bir ölçme aletinde bulunması gereken ikinci önemli özellik güvenirliktir. Bu, aletin ölçtüğü bir şeyi her defasında aynı derecede ölçebilmesidir. Yani, her ölçüşte, testte ve testi alanda testteki konularla, bilgilerle ilgili olarak bir değişiklik olmamış ise, ölçmenin aynı sonucu vermesi beklenir. Bir bireyin zekasını bir defasında 95 ve ikinci defasında 120 olarak ölçen bir zeka testi güvenilir değildir ve güvenirlik derecesi düşüktür.

Bir tekniğin geçerlilik ve güvenirlik derecesi uygulandığı duruma göre değişir. Bir durumda güvenirliği yüksek olan bir test başka bir durumda bunun tersi olabilir. Ayrıca, seçilecek ölçme ve değerlendirme tekniğinin kullanışlı, ekonomik, sade olması; kolaylıkla temin edilir olması gibi birçok noktaların daha dikkate alınması zorunludur.

Veri Toplamada Ortak Süreçler

İzlenen yaklaşım ve kullanılan teknik ne olursa olsun her veri toplamada dikkate alınması gereken ortak yönler vardır. Ortak süreçler üç başlık altında ele alınırsa; bunlar: ayrıntılı planlama, ön deneme ve geliştirme ile uygulamadır.

Ayrıntılı Planlama
Herhangi bir araştırma için veri toplamada planlılık esastır. Bilimsel anlamda veri toplamak için sistemli bir süreç gerekmektedir. İnsanın günlük yaşamında da önemli bir yeri olan veri toplamanın bilimsel bir çaba sayılabilmesi için verilerin araştırmanın amacına hizmet edebilecek nitelik ve nicelikte olması, planlı olması, genel bir beklenti içinde yapılması, kaydedilmesi, bilinen ve gerektiğinde yenilenen süreçleri olması, geçerlilik ve güvenirlik denetimi yapılabilmesi gibi temel özellikleri de taşıması beklenir. Araştırmacı veri toplamaya başlamadan önce tüm bu gereklilikleri karşılayabilecek ayrıntıda bir plan yapmalıdır.

Her veri toplamanın başlangıç noktası, araştırmanın genel amaçları doğrultusunda, ayrıntılı amaçların belirlenmesidir. Bu aşamada hangi değişkenlerin konu edildiği; toplanmak istenen gözlenebilir verilerin neler olduğu, hangi temel özellikte (olgusal, yargısal) olacağı, hangi ölçek türü ile sayısallaştırılacağı (sembollestirileceği) her birinin hangi amaca hizmet edeceği ve nasıl değerlendirileceği (çözümlenip, yorumlanacağı) ; verilerin en uygun olarak hangi kaynaktan yoplanabileceği (ilgili bireylerin, belgelerin ya da öteki canlı ve cansız varlıkların neler olduğu); verilerin, en iyi, hangi teknik ya da tekniklerle toplanabileceği (ölçülebileceği) gibi sorulara cevaplar aranır. Bu ise, ne yapmak ve ne için yapmak isteğini bilen bir araştırmacı yaklaşımının oluşmasına yardımcı olacaktır.

Planlanan her adımın inandırıcı bir gerekçesi olmalıdır. Toplanmak istenen her verinin, önceden görülen ve bilinen önemli bir kullanım yeri olmalıdır, "belki gerekebilir" diye veri toplanmaya kalkışmak, akıllı ve ekonomik bir yaklaşım olmadığı gibi , başkaları ile işbirliği sağlamayı da güçleştirir.

Araştırmalardan sağlıklı sonuçlar alınması, çoğu zaman, belli kişi ve kurumlar, izin ve işbirliği olanaklarının sağlanmasına dönük, ilişkilerin önceden kurulması ve gerekliğinde araştırma süresince de korunmasını zorunlu kılar. Bu durum bazı zaman araştırma ve buna dayalı olarak veri toplama amaçlarını da etkileyici niteliktedir; veri toplamanın olabilirliği ilk kez, bu aşamada sınanabilir.

Ön Deneme ve Geliştirme

Geliştirilen veri toplama planı, uygulamaya aktarılmadan önce, bir ön denemeden geçirilmelidir. Ön denemede, planın amaca uygunluğu ile süreçlerin işlerliği belirlenmeye çalışılır. Bu aşamada da "toplanmak istenen veriler amaca uygun olarak toplanabiliyor mu? Kayıt sistemi uygun mu? Veriler, planlandığı şekilde işlenmeye ve çözümlenmeye uygun mu? Alınabilecek sonuç problemin olası çözümüne ışık tutabilecek nitelikte mi? Böyle bir araştırma için planlanan zaman ve öteki olanaklar yeterli olacak mı?" gibi çeşitli sorunlara cevaplar aranır. Aksi halde, pek çok çaba ve emek boş yere harcanmak durumunda kalabilir .

Ön deneme, asıl araştırma için planlanan benzer koşullarda (onu temsil edebilecek daha küçük birimler üzerinde) ve araştırmacının da katılmasıyla yapılmalıdır. Aksi halde ön denemeden beklenen yararların sağlanamaması olasılığı yüksektir. Araştırmacı hemen her aşamada, başkalarının eleştiri ve yardımını almakla birlikte, araştırmanın sağlıklı yürütülmesinden yalnız başına sorumludur; bu nedenle, araştırmanın her aşamasından haberli ve uygulama yeterliğinde olması gerekir. Tarama türünden bir araştırmada, araştırılan konuya bağlı olmakla birlikte ön deneme grubunun elli birim (kişi) kadar olması yeterlidir.

Ön deneme sonunda aksayan yönler bulunursa bunlar düzeltilir ve gerekirse ön deneme yenilenir, değilse asıl uygulamaya geçilir

Uygulama

Geliştirilen planın uygulamaya aktarılmasında da özenli olmak ve özellikle bir örnekliği korumak çok önemlidir. Bu amaçla araştırmacı kendi dışındaki kimseleri de eğitmek ve uygulamaya hazırlamak zorundadır.

Veri Kalitesini Artırmak İçin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1) Çerçeve: Örneklemlerin başarılı uygulanabilmesi için kitledeki birimlerin harita veya listesini hazırlamak gerekir. Bu liste ya da haritaya çerçeve denir.
2) Coğrafi Koşullar: Ulaşımın imkansız veya çok zor olduğu yerleşim yerlerindeki örnek birimlerinden veri derlemek zordur. Bu durumda araştırma yapılacak yörenin sosyo-ekonomik yapısını ve araştırmayı iyi bilen kişilere görev verilmesi ya da birimler yerine örnek birimler alınması çözüm olabilir. Ancak homojenlik sağlanmadığı için bu yöntem pek tercih edilmez.
3) Organizasyon: Veri kalitesi iyi bir organizasyonla daha da artırılabilir. Çünkü organizasyon ile aksama olması ve verilerin zamanında derlenmemesi gibi riskler ortadan kalkar.
4) Araştırma Zamanı Ve Değişken Ölçümü İçin Belirlenen Dönem: Araştırmada zamanlama hedef kitlenin yapısına göre yapılmalıdır. Ancak laboratuar araştırmaları ve yazılı kaynaklardan bilgi derleme gibi bazı araştırmalarda zaman kavramının pek önemi yoktur. Araştırma dönemi, araştırmanın konusuna ve hedef kitlenin yapısına uygun olarak bilgi unutma riskini de göz önünde bulundurarak uygun bir zaman dilimine denk getirilmelidir. Araştırma süresi çok uzun tutulmamalıdır, çünkü unutmaktan kaynaklanan bilgi kaybına neden olabilir.
5) Uygun Örnekleme Yöntemi: Seçilen örnekleme metodu bilindiği gibi, hedef kitle büyüklüğüne, kitlenin yapısına, araştırmanın maliyet, zaman, emek, coğrafi koşullar gibi kısıtlarına bağlıdır. Bu kısıtlarda ver kalitesini etkileyen kısırlar olduğundan örnekleme metodu da veri kalitesi için son derece önemlidir.
6) İyi Hazırlanmış Bir Soru Formu: Çok iyi hazırlanmış bir soru formu ile daha kaliteli veri elde dilecektir.
7) Soru Formunun Test Edilmesi: Araştırma başlamadan soru formu sahada denenerek, amaca uygun olmayan bölüm ve sorular değiştirilmeli ve bu yeni haliyle bir kez daha test edilmelidir.
8)Veri Düzeltme: Derlenen verilerle ilgili mutlaka düzeltme yapılmalıdır. Düzeltme yaparken en önemli konu, anketin genel amaçları ve ilkeleri göz önünde bulundurularak en mantıklı düzeltmenin yapılması gerekir. Ancak bu şekilde yapıldığı sürece veri kalitesi yükseltilebilir.
9)Veri Analizi: Önceden planlanarak yapılması veri kalitesi üzerinde etkilidir. Ayrıntılı ve derinlemesine yapılan veri analizi, veri kalitesinin sağlanması bağlamında önemlidir.

Araştırmada, hangi tür verilerin, hangi kaynaklardan(insan,belge, diğer), hangi tekniklerle(göz]em,görüşme,yazışma,belge tarama),hangi araçlarla, kimlerce ve ne zaman toplandığı, raporda açık seçik belirtilmesi gereken önemli yöntem bilgilerindendir. Veri toplamak için anket test ve benzeri araçlar kullanılmışsa, bunların amaçlarını, nelerden oluştuklarını, nasıl ve kimlerce geliştirildiklerini, geçerlik ve güvenirliklerinin bilinip bilinmediğini belirtme işi de bu bölümde yapılır. Ayrıca, sonradan toplanmak üzere verilen anket gibi bilgi toplama araçlarının sayısı ile,bunlardan ne kadarının geri alınabildiği, ne kadarının kullanılabilir durumda olduğu açık seçik raporlaştırılarak araştırma sonuçlarına olabilecek etkiler tartışılır.

Verilerin toplanmasıyla ilgili araçlar, genellikle eklerde verilir ve yöntem bölümünde de bu durum açıklanır.

Veri elde etme yöntemleri 4 grupta toplanır: