Xalq og‚zaki poetik 4420. qxd

folklorizm
deb
ataladi. Bu holat ijodkorning xalq og‘zaki ijodiga bo‘lgan
munosabati ijobiy ekanini tasdiqlaydi.
Xalqimiz yaratgan maqollar mazmun jihatdan chuqur
bo‘lishi bilan birga badiiy jihatdan ham mukammaldir.
Ularda go‘zal o‘xshatishlar, tovushdoshlik, mubolag‘alar,
majoziy obrazlar yetakchi o‘rinni egallaydi. «Ona bilan
bola — gul bilan lola» maqolida o‘xshatish badiiy san’ati
qo‘llangan. Maqolning mazmunida ona bilan bolaning gul
bilan lolaga o‘xshatilishi nazarda tutiladi. «Olim bo‘lsang,
olam saniki» maqolida «l», «m», «s» tovushlari alliteratsiya-
tovushdoshlik holatini vujudga keltirgan. Endi «Boy boyga
boqar, suv soyga oqar» maqoliga diqqat qilaylik. Bu maqol-
da «boyga» va «soyga» so‘zlari ichki qofiyani, «boqar» va
«oqar» so‘zlari tashqi qofiyani tashkil etadi. Qizig‘i shunda-
ki, har ikkala qofiyadosh so‘zlarda ham faqat bitta tovush-
da farq seziladi. Bu esa maqolning badiiy jihatdan mukam-
malligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni
chog‘da «b», «o», «e», «r», «s» kabi tovushlar vositasida
tovushdoshlik holati vujudga keltirilgan. Ma’lum bo‘ladiki,
xalqimiz yaratgan maqollar faqat mazmun jihatdan emas,
badiiy jihatdan ham ajoyib so‘z san’ati namunalari sifatida
baholanishi mumkin.
40

---

Yuqorida qayd etilgan fikrlardan quyidagi xulosalarga
kelishimiz mumkin: 
Xalq maqollari asrlar davomida o‘zbek xalqining hayot
tajribasini badiiy jihatdan ifodalovchi so‘z san’ati namu-
nalari sifatida yashab keldi.
Xalq maqollari ming yil davomida shoir va yozuvchilar
tomonidan badiiy asarlarga kiritildi va folklorizm namunasi
sifatida so‘z san’atidan o‘rin oldi. 
Mahmud Koshg‘ariyning turkiy so‘zlarga izoh berish
maqsadida keltirgan maqollari o‘z davrida o‘rta asr olimi
tomonidan dastlabki o‘rganish ob’ekti bo‘lgani sifatida
baholanishi mumkin. Keyinchalik esa, bu an’ana o‘zbek
folklorshunos olimlari tomonidan rivojlantirilganini e’tirof
etish joizdir. Bu olimlar ko‘p asrlik madaniy merosimizdan
munosib o‘rin olgan otalar so‘zini to‘pladilar, ilmiy tahlil-
dan o‘tkazdilar, nashrdan chiqardilar va xalqqa taqdim
etdilar.
Maqollar mundarijasi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’-
naviy masalalarga oid mavzulardan iboratdir. Ularda
o‘zbekning vataniga, xalqiga, mehnatga, ilmga, hunarga,
oilaga, mardlikka, ahillikka bo‘lgan munosabatlari o‘zining
badiiy ifodasini topgan.
Badiiy jihatdan mukammallik maqollarning asosiy fazi-
latlaridan biri hisoblanadi. O‘xshatish, tovushdoshlik, sifat-
lash, istiora, majoz kabi badiiy san’atlar keng qo‘llanilgan-
ligi bilan ular o‘quvchi diqqatini o‘ziga jalb etadi.
Maqollar uzoq o‘tmishda bo‘lgani kabi bugungi kunda
ham mustaqillikka erishgan o‘zbek xalqining yosh avlodini
ajdodlar havas qilgan barkamol inson darajasiga yetaklovchi
asosiy tarbiya vositalaridandir.