Y. V. QƏHRƏmanli, A.Ə. XƏLİlova s. Y. MƏHƏRRƏmova, A. X. HƏSƏnova

Axın sərflərinin təyini 
Hidrometrik fırlanğacla şaqullar üzrə orta sürətlər təyin 
olunduqdan sonra onların arasından keçən sərfin və onların 
əsasında canlı en kəsikdən keçən ümumi sərfin hesab-
lanmasında əsasən analitik üsuldan istifadə olunur. Bunun üçün 
əvvəlcə şaqullar arası sahələr və oradakı orta sürətlər 
müəyyənləşdirilir. Misal üçün şəkil 9-a əsasən ω
1
və ω
6
sahələri üçbucaq kimi, qalan ω
2
, ω
3
,
ω
4
,
ω
5 
sahələri isə trapesiya 
kimi hesablana bilər.
; 
;
(31) 
; 
Şaqullar arası orta sürət isə aşağıdakı kimi təyin edilir: 
Birinci və altınci sahələr üzrə orta sürəti təyin etmək üçün 
birinci və beşinci şaqullardakı orta sürətlər K
1
, K
2
əmsallarına 

---

vurulur.
K
1
və K
2
-məcranın sol və sağ sahillərinin yamaclarının 
formasından asılı olaraq qəbul edilir: K=0,5-0,9 
ω
2
, ω
3
,
ω
4
,
ω
5 
sahələrdə isə orta sürət aşağıdakı kimi təyin 
edilir: 
(33)
Nəhayət canlı en kəsikdən keçən sərf aşağıdakı şəkildəki 
kimi təyin edilir.
Yuxarıda qeyd olunan ardıcıllıqla canlı en kəsikdən keçən 
sərfin təyini cədvəl şəklində həll edilir (cədvəl 8). 
Laboratoriya işinə aid məsələ həlli 
 

---

Ilkin verilənlər kimi şaqullarda suyun dərinliyi 
(h
1
=0,7; 
h
2
=1,2; h
3
=1,8; h
4
=1,2; h
5
=0,8)
və daimi nöqtədən onlara qədər 
olan məsafələr 
(l
sol
=1,8; l
1
=3,2; l
2
=4,4; l
3
=5,6; l
4
=7,3; l
5
=8,7; l
sag
=9,9)
verilmişdir.
Verilən halda açıq məcralarda sürəti ölçmək üçün 1 və 5-
ci sürət şaqullarında 3 nöqtə, 2, 3 və 4-cü sürət şaqullarında isə 
5 nöqtə üsullarından istifadə edilir. Üç nöqtə üsulunda 0,2 h, 
0,6 h, 0,8h; beş nöqtə üsulunda isə əlavə olaraq səth (0,1h) və 
dibdən (0,9h) ölçmələr aparılır. 
Fırlanğac saxlanan dərinliklər uyğun dərinliklərin (h
1
, h
2
, 
h
3
,h
4
,h
5
) 0,1; 0,2; 0,6;0,8;0,9 əmsallarına vurulmaqla hesablanır 
və cədvəlin 5-ci sütununa yazılır. 
Suyun axma sürətinə müvafiq olaraq fırlanğacın pəri 
fırlanır ki, bu məlumat da zəng mexanizminə verilir. Zənglər 
arası vaxt qeyd olunur. Bütün nəticələr, ilkin verilənlər cədvəl 
8-ə yazılır.
Ümumi dövrlər sayı (N) fırlanğacın dövrlər sayını (n
0
) 
zənglərin sayına vurmaqla tapılır və cədvəlin 8-ci sütuna 
yazılır. Zənglərin sayı 7-ci sütunda yazılır.
Verilən halda bir tsikildəki dövrlər sayı 
n
0
=
23 qəbul 
edilir. Cihaz pərinin dövrlər sayı (N) tapılır. Qəbulların sayına 
vurularaq ümumi dövrlər sayı tapılır.