Yazılı Edebiyet Dönemi İslamiyetin etkiSİndeki TÜrk edebiyati divan Edebiyatı Halk Edebiyatı

HECENİN BEŞ ŞAİRİ (BEŞ HECECİLER)
Bu şariler 19117de Selanik’te “Genç Kalemler”le başlayan Milli Edebiyat akımının ilklerine bağlı olarak, halk şiirimizin özelliklerinden, yerli kaynaklarımızdan yararlanarak, şiirimizin aruzdan heceye geçişinde önemli rol aynamışlardır. Şiirlerinde Anadolu manzaralarını ve Anadolu yaşayışını coşkulu bir dille işlemişlerdir. Hece ölçüsünün genellikle 11’li ve 14’lü kalıbını kullanmışlardır. Daha sonraları, yeni biçimler arayarak oldukça uzun şiirler de yazmışlardır. Eserlerindeki dil ise konuşma dilidir. Bu şarirlerimiz şunlardır:
HALİT FAHRİ OZANSOY

ENİS BEHİÇ KORYÜREK

YUSUF ZİYA ORTAÇ

ORHAN SEYFİ ORHON

FARUZ NAFIZ ÇAMLIBEL

CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI

(1923-1940)
Cumhuriyetin ilanından sonra edebiyatımız, çağdaş anlayışlar doğrultusunda gelişmesini başarıyla sürdürmüştür. Cumhuriyetin ilk yıllarında “Beş Hececiler” olarak adlandırılan şairler topluluğu, en parlak dönemlerini yaşamaktaydı. Yine bu yıllarda Kurtuluş Savaşı’nın etkisiyle edebiyatta genel olarak Anadolu’ya bir yönelim başlar.

Bu dönemin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

1. 
   Yazı diliyle konuşma dili arasındaki fark ortadan kalkmış dildeki sadeleşme çama.arı aralıksız olarak sürmüştür.
   
2. 
   Edebiyatımız bu dönemde toplumcu bir karakter kazanmış gerçekç bir anlayış güdülmüştür.
   
3. 
   Aruz ölçüsünün yerini hece ölçüsü almış, şiirlerde de günlük konuşma dili kullanılmıştır. Yine bu dönemde şiirin biçimce daha da serbestleşmesi sağlanmıştır.
   
4. 
   Şiir, roman, hikaye vğe tiyator gibi türlerde önemli gelişmeler olmuştur.
   
5. 
   Cumhuriyetin kuruluşuyla 1940 (İkinci Dünya Savaşı) yılları arasında eser veren şair ve yazarlar genellikle daha önceki Milli Edebiyat akımının etkisinde tam anlamıyla “yerli” ve “halka doğru” ; veya Batı’nın, özellikle Fransız edebiyatının etkisinde kişisel yollarında yürümüşlerdir.
   

Yine bu dönemde (1928) ortaya çıkan “Yedi Meşaleciler”, “Beş Hececiler” gerçeklere dayanmayan “memleket edebiyatı” anlayışına sahip olmakla suçlamışlardır. Amaçları “canlı, samimim ve gerçekçi olmak” şeklinde açıklamışlardır. “Yedi Meşaleciler” adını almalarının nedeni ise “Yedi Meşale” adlı derginin etrafında toplanmış olmaları ve bu adla ortak bir yapıt yayınlamalarıdır. Bu sanatçılar şunlardır:

MUAMMER LÜFTİ BAHŞİ

VASVİ MAHİR KOCATÜRK

ZİYA OSMAN SABA

SABRİ ESAT SİYAVUŞGİL

CEVDET KUDRET SOLOK

YAŞAR NABİ NAYIR

KENAN HULUSİ KORAY
1940 SONRASI EDEBİYATI
İkinci Dünya Savaşı sonrasında “insan”, “yaşam” ve “dünya” arasında güvenilir olmayı gerektirir; yeni ortaya çıkan dünya görüşleri; sanat anlayışımızda köklü değişikliklere yol açar.

Hikaye, roman ve tiyatro eserlerinde “yurt” ve “köy” sorunlarına yönelim başladı.

1940 yılında Orhan Veli Kanık, Melik Cevdet Anday, Oktay Rıfat Horozcu, “Garip” adlı bir şiir kitabı yayınlayarak yeni bir hareketi başlattılar. Buna “I. YENİ ŞİİR HAREKETİ” adı verildi. Amaçları, şiirde iç ahengi yakalamtır. Dış ahenk ögesi olan ölçü ve uyağa önem vermezler. Söz sanatların şiir için zararlı bulmuşlar ve şiirin kaynağının bilinçaltı olması gerektiğini savunmuşlardır. “Şiir halka seslenmelidir” anlayışıyla günlük hayatta olan her şeyi şiire konu olarak almışlardır.
Daha sonraları ortaya çıkan ve “İKİNCİ YENİLER” adı verilen şairler ise “şiir için sanat ” anlayışına dayanan, sürrealizmden daha aşırı bir soyutlama anlayışını sürdürmüşlerdir. Bu sanatçılardan bazıları şunlardır: İlhan Berk, Turgut Uyar, Edip Cansever, Cemal Süreya, Ece Ayhan.
1940’tan Sonraki Türk Edebiyatında Roman ve Hikayede Sosyal (toplumsal)Gerçekçiler:

Bu akım ; bir meseleyi, bir derdi ortaya koyarak, topluma faydalı olmak istiyordu. İlk ürünleri, Anadolu köy romancılığıdır. Konuları: işçi-ırgat hayatı,sınıf çatışmaları,grev-lokavt gibi durumlar, toprak-su kavgaları...

Önemli Temsilcileri:

Kemal Tahir: Konularını cezaevi yaşantılarından , Kurtuluş Savaşı’ndan, eşkıya menkıbelerinden aldı. Gerçek bir Anadolu romanı oluşturdu.

Eserleri: Roman:Yorgun Savaşçı,Devlet Ana ...

Orhan Kemal: Hayatına girmiş yüzlerce kişinin kader ve direnişlerini yazdı. Sürükleyicilik,tabiilik, gerçeklik eserlerinin özelliğidir.

Eserleri :Roman: Murtaza, Hanımın Çiftliği...Tiyatro:72.Koğuş...

Yaşar Kemal: Genellikle Çukurova insanının hayat savaşlarını şiirli bir dille yazdı. Tezli romanı savunur. Folklor unsurları ve güçlü doğa tasvirleri görülür.

Eserleri: Roman:İnce Memet, Yer Demir Gök Bakır, Teneke...

Fakir Baykurt: İçinde doğup yetiştiği köylülerin hayatını yazmıştır.

Eserleri: Roman: Yılanların Öcü, Tırpan, Kara Ahmet Destanı...Hikaye: Can Parası.

5) Bağımsız Yazarlar:

Halikarnas Balıkçısı(Cevdet Şakir Kabaağaçlı): Konularını daima Ege ve Akdeniz kıyılarından çıkardı.; balıkçıları, sünger avcilarını...işledi.

Eserleri: Hikaye: Merhaba Akdeniz...Roman :Deniz Gurbetçileri..

Haldun Taner: Gücünü gözlem, mizah ve yergiden alan hikayeleriyle tanındı. Epik tiyatro türünde eserler verdi.

Eserleri: Hikaye: Şişhane’ye Yağmur yağıyordu, On İkiye Bir Var...Tiyatro:Keşanlı Ali Destanı, Sersem Kocanın Kurnaz Kocası...

Tarık Buğra: Tek adamın dengesiz, bazen alaycı, bazen acılı tedirginliğini ele alır.

Eserleri:Roman:Küçük Ağa , İbişin Rüyası...

Diğer Bağımsız Yazarlar:

Samet Ağaoğlu, Oktay Akbal, Selim İleri , Cengiz Dağcı, Füruzan, Orhan Pamuk.

6)Tiyatro:

Vedat Nedim Tör (kör), Turgut Özakman (duvarların ötesi, Sarı Pınar), Güngör Dilmen (Midas’ın Kulakları ) , Sermet Çağan (Ayak Bacak Fabrikası) , Cevat Fehmi Başkut (Paydos, Buzlar Çözülmeden, Harputta Bir Amerikalı)

Deneme ve Eleştiri:

Nurullah Ataç : Deneme, eleştiri yazdı. Çeviriler yaptı. Türkçe’nin özleşmesi için yılmadan savaştı. Yeni bir dil ve anlatım biçimi yarattı.

Eserleri:Günlerin Getirdiği, Okuruma Mektuplar...

Suut Kemal Yetkin: Edebiyatın çeşitli konularında özlü ve açık bir anlatımla yazdı.

Eserleri:Denemeler, Edebiyat Konuşmaları...
EDEBİYATIMIZDA “İLK”LER:
*İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi / Şair Evlenmesi /1859

*İlk yerli roman : Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

*Batılı tekniği uygun ilk roman : Halit Ziya Uşaklıgil/Aşk-ı Memnu

*İlk çeviri roman : Yusuf Kamil Paşa/ Fenelon’dan Telemak /1859

*İlk köy romanı : Nabizade Nazım / Karabibik

*İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf / Eylül

*İlk gerçekçi (realist) roman : Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası

*İlk tasvir ve tahlil ağırlıklı roman Namık Kemal’in “İntibah”

*İlk resmi Türkçe gazete : Takvim–i Vakayi

*İlk yarı gazete : Ceride-i Havadis

*İlk tarihi roman : Namık Kemal / Cezmi , A. Mithat /  Yeniçeri

*İlk özel gazete : Tercüman-ı Ahval / Şinasi ile Agah Efendi

*İlk pastoral şiir : A.Hamit Tarhan /Sahra

*İlk şiir çevirisini yapan, ilk makaleyi yazan ve noktalama işaretlerine ilk kez  kullanan

ilk Türk gazeteci : Şinasi

*Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit Tarhan/Eşber veya Sardanapal

*Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri : A. Hamit Tarhan / Nesteren

*İlk bibliyografya : Keşfü’z Zünun /Katip Çelebi

*İlk hatıra kitabı : Babürşah /Babürname

*İlk hamse yazarı : Ali Şir Nevai

*İlk tezkire : Ali Şir Nevai /Mecalisün Nefais

*İlk antolojisi : Ziya Paşa /Harabat

*İlk atasözleri kitabı : Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye

*İlk mizah dergisi : Diyojen /Teodor Kasap

*İlk hikaye kitabı : A.Mithat Efendi / Letaif-i Rivayet

*İlk fıkra yazarı : Ahmet Rasim

*İlk Türkçe yazılan ilk kitap : Kutadgu Bilig

*İlk siyasetname : Kutadgu Bilig

*İlk mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya Uşaklıgil

*Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan : Mehmet Emin Yurdakul

*Dünya edebiyatındaki ilk modern roman : Cervantes/Don Kişot

*İlk makale : Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

*İlk edebi bildiriyi yayımlayan topluluk : Fecr-i Ati

*Mesnevi tarzında yazılmış ilk eser : Kutadgu Bilig

*İlk seyahatname : Seydi Ali Reis / Mir'atül Memalik

*İlk Edebiyat tarihçimiz:  Abdulhalim Memduh Efendi

*Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz : Fuat Köprülü

*Dünya edebiyatındaki ilk hikayeci ve eseri : Boccaio Decamkeron

*Sahnelenen ilk tiyatro : Namık Kemal / Vatan yahut Silistre

*Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekillerinden farklı ilk örnekleri veren: Tevfik Fikret

*Türkçe'nin ilk dil bilgisi kitabı : Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki

*İlk natüralist eserimizin yazarı : Nabizade Nazım / Zehra

*Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim

*Şarkı nazım türünü ilk kullanan: Nedim 

*İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi : Kamus'ul Alam

*İlk sözlüğümüz : Divan-ı Lügat-it Türk

*İlk Türkçe sözlük : Şemsettin Sami - Kamus-ı Türki

*İlk özdeyiş örneklerini veren : Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık

*İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz : Kutadgu Bilig

*Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin : Orhun Abideleri

*Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan : R. Mahmut Ekrem

*Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden : Mehmet Emin Yurdakul

*Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı : Ömer Seyfettin

*Edebiyatımızda ilk kafiyesiz şiirini yazan : A. Hamit Tarhan / Validem

*İlk köy şiiri : Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı

*İlk alfabemiz : Göktürk Alfabesi

*Tekke şiirinin babası : Ahmet Yesevi

*İlk Türk destanı : Alp Er Tunga Destanı

*Bizde batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan : Namık Kemal

*Bizde epik tiyatro türünün kurucusu : Haldun Taner

*İlk kadın romancımız : Fatma Aliye Hanım

*Süslü nesrin ilk temsilcisi : Sinan Paşa

*Dünyanın bilinen ilk destanı : Sümerlerin Gılgamış Destanı

*Dünyanın halen yaşayan ,en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı : Kırgızların Manas Destanı

*Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan : Şinasi

*Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman : Ateşten Gömlek

*Komedi türünün ilk büyük ustası : Aristofanas

*Trajedi türünün ilk büyük ustası : Aiskylos

*İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : Ahmet Vefik Paşa

*Deneme türünün kurucusu : Montaigne

*İlk divan şairi : Hoca Dehhani

*Hikayede  gerçek anlamda ilk kez Anadolu'yu işleyen : Refik Halit Karay

*En başarılı psikolojik roman yazarımız : Peyami Safa / 9.Hariciye Koğuşu

*İlk çocuk şiirlerini yazan : Tevfik Fikret / Şermin

*Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı : Genç Kalemler