Yeni Öğretim Programlarını İnceleme ve Değerlendirme Raporu GİRİŞ

2.3PROGRAMLARIN DEĞİŞİM YETENEĞİ

Programların değişime açıklığı ve geleceğe dönük problem çözme özelliği, kazanımlarda, etkinliklerde ve açıklamalarda yapılan incelemelerde, öğrenciye ve öğretmene verilen rolün özelliklerinde ortaya çıkmaktadır. Programlara bakıldığında genel olarak değişen koşullara göre değişebilecek gibi görünmektedir. Türkçe ve matematik gibi yapısı gereği daha belirgin konuları ve işlenişi olan derslerin dışındakiler değişen bilgi, teknoloji, sosyal koşullara göre uyarlanabilecek öğeler taşımaktadırlar. Örneğin Sosyal Bilgiler Dersi 4. sınıf programında yer alan “bilim, teknoloji ve toplum” öğrenme alanına ait (s. 16) kazanımlardan “çevresindeki teknolojik ürünleri kullanım alanlarına göre sınıflandırır” kazanımında olduğu gibi değişen teknolojiye göre çocuklardan bunu kazanması beklenebilir.

Türkçe Programı’nın kazanımlarında, etkinlik ya da ölçme ve değerlendirme örneklerinde zaman, mekan ya da kültürel açıdan esnek uygulamalar yapmayı engelleyecek herhangi bir özellik sezilmemektedir. Türkçe Programı’nın kazanımları, temele alınan özelliklere de uygun olarak, genellikle öğrencilerin görerek, dinleyerek ya da okuyarak aldıklarını anlamlandırmalarına, karşılaştırmalarına, ilişkilendirmelerine, yapılandırmalarına, ötelemelerine, sorun çözmelerine dönük görünmektedir. Teorik olarak bu anlamda herhangi bir olumsuzluk sezilmemektedir. Öte yandan, amaca ulaşmak için uygulama sahasının alt yapı olanaklarının sağlanmasının, uygulamaların izlenerek, olası sorunlara yerinde ve zamanında çözüm getirilmesinin; uygulama sonuçlarının değerlendirilerek “programın geliştirilmesine” devam edilmesinin önemi de göz ardı edilmemelidir.

Bir programın değişime açıklığı, bilimsel düşünmenin hem öğrenciler ve öğretmenler için, hem de program geliştirme ve değerlendirme süreci için ne derece gerekli olduğu ile yakından ilgilidir. Hayat Bilgisi programında yer alan toplam 376 kazanımdan sadece 55’i “Araştırma, problem çözme, karar verme ve bilgi teknolojilerini kullanma” becerileri ile ilgilidir.

Öte yandan bir programın, değişime açıklığı ile ilgili çok önemli bir boyutu program değerlendirme modelinin nasıl geliştirildiği ve uygulama ile bütünlük içinde nasıl sürdürüldüğüdür. Program değerlendirme program geliştirme sürecinin ayrılmaz bir yönüdür ve her programın kendine özgü bir değerlendirme modelinin olması gerekir. Bu modele göre sürekli ihtiyaç belirleme ile desteklenen programın tüm öğeleri ile uygulama süresince nasıl değerlendirileceğinin, değerlendirme araştırmaları ile nasıl destekleneceğinin, verilerin karar vermede nasıl kullanılacağının, gelişimin ve değişimin nasıl izleneceğinin belli program standartlarına göre belirlenmesi gerekmektedir.
Yeni bir program geliştirmek, programdaki, öğrencideki, öğretmendeki, materyallerdeki, ortamlardaki, çevredeki değişimi ve gelişmeyi sürekli izlemek demektir ve bu değerlendirmenin okul dışındaki uzmanlar tarafından yapılması kadar okul içi öğretmen/uzman/eğitici personel tarafından yapılması bütünlük ve süreklilik açısından önemlidir. Programlarda programa dönük değerlendirme sürecine genel olarak yeterince ağırlık verilmediği gözlenmiştir. Bu durum, gerek bu programla yetişecek bireylerin, gerekse programın uygulayıcılarının ve programın kendisinin değişime açık olmasını, değişimi yönetebilme, geleceğin problemlerini düşünüp çözme, öngörü geliştirme ve değişimle ilişkilerde liderlik rolünü oynama gibi özellikleri geliştirmesini zorlaştırmaktadır.
Yeni programların eskiye oranla daha değişime açık olduğu söylenebilir. Örneğin, konuların sıralanması ve sürelerinin ayarlanmasının öğretmene bırakılması söz konusudur. Programda öğretmene kazanımlar için birden fazla etkinlik önerisi sunulması da oldukça anlamlıdır. Öğretmenlere programda belirtilen öğrenme ve öğretme hakkındaki anlayışları ve öğrencilerin bireysel özelliklerini dikkate alarak istenen kazanımları edinmesine uygun düzenlemeler yapma sorumluluğu da verilmiş. Bu da programdaki esnekliğinin göstergesidir. Ancak öğretmenin verilen bu esnekliği hem yetki olarak hem de yetkinlik olarak kullanıp kullanamayacağı kuşkuludur ve bu da zamanla görülebilecektir.
Yeni programda öğrencinin düşünme süreçlerine daha çok eğilerek ezberleyen öğrenci yerine düşünen öğrenci modeli yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Bu durumda öğrencilerin değişen dünyaya uyumda daha başarılı olacağı söylenebilir. Ancak zaman zaman programlara göre ağırlığı değişse de bu serbestlik öğrenciye bırakılmamış yine öğretmen tarafından yapılacak olan açıklamalarla sınırlandırılmıştır.

2.4PROGRAMLARIN ÖRTÜK ÖZELLİKLERİ

Programların örtük özellikleri doğrudan amaçlanmayan ancak öğrenme ortamlarında, okulda ve sınıfta yaşamla, etkileşimle, yaşanan kültürle ortaya çıkan mesajları, öncelikleri, bilgileri, değerleri ve kısaca yaşam tarzlarını içermektedir.

Bu açıdan bakıldığında, yeni programların temel örtük özelliği yeni yaklaşımların “eski ve alışılmış” bakış açılarıyla, değerlerle ve uygulamalarla ele alınacağı ve hala öğretmen merkezli yaklaşımın devam ettiği mesajını verebilir. Bu da alışılmış roller, modeller ve iletişim tarzlarının okulda ve ailede devam etmesinden ileri gelebilir.
Yeni programlarda yer alan “İnsan Hakları ve Vatandaşlık”, “Kariyer Bilici Geliştirme”, “Özel Eğitim”, “Rehberlik ve Psikolojik Danışma”, “Girişimcilik”, “Sağlık Kültürü” ve “Spor Kültürü” gibi ara disiplinler aslında programların örtük özelliklerini yansıtmalıdır. Çünkü bu alanlar bireyler ve toplumlar için yaşamın ve kültürün önemli boyutlarıdır ve okulda yaşam süreci içinde geliştirilmeleri bireyler için daha sağlıklı olacaktır.
Öte yandan bireyin çok yönlü gelişimi için çok gerekli olan sanatın ve kültürün yeni programda yeterince vurgulanmaması yaşamımızdaki önemi ve değeri ile ilgili örtük özellikler taşımaktadır. Yeni programlarda nasıl bir öğrenme ortamı düzenleneceği, bu ortamda ilişkilerin nasıl kurulacağı ve öğretmenin, okul yönetici ve personelinin, ana-babaların, ders materyallerinin ve ders kitaplarının nasıl bir insan ve toplum modeli oluşturacağı programdan daha etkili olabilecek örtük özellikleri belirleyecektir.
Vurgulanması gereken bir başka nokta da programlarda cinsiyet, bölgesel farklılıklar, yaşam biçimleri ve inanışlar açısından herhangi bir gizli mesaj unsurunun olmamasıdır.