«Yol qurilish iqtisodi va ishni tashkil qilish» fanidan 5580600 «Тransport inshootlaridan foydalanish» va
Yüklə 0,5 Mb.
|
| вр
вр р б Р Д П П Yol qurilish tashkiloti oladigan foydaning asosiy qismi (90-95%) qurilish-montaj ishlarini topshirilishidan hosil bolib, bajarilgan ishlarning smeta qiymatlari bilan haqiqiy tannarx ortasidagi farqga tegishli kompensatsiyalarni qoshib hisoblanadi. Foydaning umumiy miqdori bajariladigan ishlarning strukturasiga, qurilish tashkiloti faoliyatining masshtabiga va boshqa bir qator omillarga bogliq bolib, bu turli tashkilotlar faoliyatlarini taqqoslashni istisno qiladi. Shu sababli rejaviy va tahliliy hisob- kitoblarni amalga oshirish paytida korxona ishlab chiqarish xojalik faoliyatining samaradorligini bildiruvchi korsatkich-rentabellik aniqlanadi. Rentabellik –balans 102
qurilish montaj ishlarining smeta qiymatiga nisbatidan iborat. Pudratchi qurilish tashkilotlarida foyda miqdorini orttirishning bosh manbasi, qurilish montaj ishlari tannarxini pasaytirish hisoblanadi. Undan tashqari, balans boyicha olingan foyda tarkibiga noasosiy xojalik faoliyatidan olinadigan foyda ham kiradi. Ular qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: -yordamchi ishlab chiqarish mahsulotlarini chetga realizatsiya qilish; -noishlab chiqarish harajatlari va yoqotishlarni qisqartirish; -tegishli holatlarda jarimalar, pensiyalar va tovon pullarini undirib olish; -ortiqcha moddiy boyliklarni realizatsiya qilish va hokazolar. Тoliq xojalik hisobi va oz-ozini moliyaviy ta’minlashga otgan korxonalar foyda hisobiga iqtisodiy ragbatlantirish fondlarini shakllantiradilar hamda xojalik boshqaruvining yuqori tashkilotlari va davlat bilan ozaro iqtisodiy aloqalar tizimini amalga oshiradilar. Olingan foydani (daromadni) taqsimlanishida quyidagi ketma-ketlik (navbat) kozda tutiladi: -ishlab chiqarish fondlari, tabiiy va mehnat resurslari uchun tolovlar; -qisqa muddatli bank kreditlari uchun protsentlar tolash; -davlat (mahalliy) byudjetiga ajratmalar; -yuqori tashkilotning ishlab chiqarishni, fanni, texnikani rivojlantirish markazlashgan fondini tashkil etish uchun ajratmalar va rezervlar. Korsatilgan tolovlar va ajratmalardan qutilgandan song tashkilot va korxonalar ixtiyorida qoladigan qoldiq foyda (daromad) tasdiqlangan normativlar boyicha quyidagi maqsadlarga yonaltiriladi: -ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondiga; -moddiy ragbatlantirish fondiga (xojalik hisobining foydani normativlar asosida taqsimlashga asoslangan korinishini qollovchi tashkilotlar va korxonalarda). Bir qator yol xojaligi tashkilotlari toliq xojalik hisobi va oz-ozini moliyaviy ta’minlashga otishda iqtisodiy ragbatlantirish fondlarini shakllantirish manbai sifatida rejada kozda tutilgan avtomobil yollarini qurish va ta’mirlashda erishilgan tejamdan foydalanib, uning taqsimlanishi tartibi yuqorida bayon etilgan taqsimlanish bilan bir xildir. 103
qollovchi tashkilot va korxonalarda jamoaning xojalik hisobi boyicha olgan daromadidan ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi hosil etilgan songgi qolgan qoldigi hisobidan mehnatga haq tolash yagona fondi shakllantiriladi. Avtomobil yollarini qurish va ta’mirlash qiymatini pasaytirish rejalashtirish, loyihalashtirish, qurilish materiallari ishlab chiqarish va qurilish montaj ishlarini yaxshiroq bajarish hisobiga erishiladi. Smeta qiymatini pasaytirishga quyidagilar hisobiga erishiladi: -rejalashtirish bosqichida - qurilishning ishlab chiqarish bazasini hudud boyicha ratsional joylashtirish va ishlab chiqarish quvvatlarini optimal belgilab olish, ishlab chiqarishni konsentratsiyalashtirish, ishlab chiqarishning bolimlarini bir maromda ishlashini ta’minlash; -loyihalashtirishda- hajmiy-planirovka va konstruktiv jihatdan eng maqsadga muvofiq yechimlarni tanlash. Avtomobil yollarini qurish va ta’mirlash ishlarining tannarxini pasaytirishni ta’minlovchilar: -rejalashtiruvchi organlar - qurilishni ratsional joylashtirish va konsentratsiyalashtirish; qurilish ob’ektlarini ratsional tanlash; qurilishning muddatlari va moliyalashtirishni yillar boyicha optimal taqsimlanishini belgilash orqali; -yol quruvchi va yol ta’mirlovchi tashkilotlar –samaraliroq ishlab chiqarish faoliyati hisobiga ishlarning tannarxini pasaytirish orqali amalga oshiradilar. +qurilish montaj ishlari tannarxini rejalashtirishning asosiy vazifalari ishlar tannarxini pasaytirishning mavjud bolgan real imkoniyatlarini izlab topish, yol qurilish va ta’mirlash qurilish tashkilotlariga tannarxni pasaytirish boyicha togri topshiriqlarni togri belgilash va bu topshiriqlarni bajarishning konkret yollarini aniqlashdan iborat. Тannarxni pasaytirish boyicha topshiriqlar foyda rejasiga muvofiq ravishda bevosita qurilish tashkilotlari tomonidan ishlab chiqiladi. Тannarni pasaytirish boyicha topshiriqlarning real bolishligi va imkoniyat darajasidan past bolmasligi uchun uni qurilish tashkilotiga rejalashtirilgan yil uchun belgilangan boshqa topshiriqlar, ishga tushuriladagan qurilish ob’ektlari, ishlari hajmi va mehnat unumdorligini kotarish boyicha qoyilgan topshiriqlar bilan ozaro muvofiqlashtirish kerak. 104
yonalishlar boyicha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish hisobga erishiladi: -progressiv mehnat vositalari va predmetlarini ishlab chiqarishga joriy etish; -yollar va yol inshootlari qurilishi va ta’mirlash texnologik tizimlarini takomillashtirish; -moddiy va mehnat resurslari sarfini qisqartiruvchi rezervlarni izlab topish va joriy etish; -ishlab chiqarish bolimlari, xizmat korsatuvchi xojaliklar va butun tashkilot faoliyatini optimal rejalashtirish va boshqarishning ilgor uslublari va tizimlarini joriy qilish; -mehnatni tashkil etishning progressiv usullarini joriy etish; -iqtisodiy ishlarning uslublari va formalarini takomillashtirish. Тannarxni rejalashtirish togridan-togri kalkulyatsiya qilish va omillar boyicha uslublarida amalga oshiriladi. Хarajatlarni kalkulyatsiya qilish rejada kozda tutilgan materiallar sarfi, mehnat va qurilish mashinalarining mashina smena sarfining ishlab chiqarish me’yorlari va bu resurslar uchun reja hisob-kitob narxlari asosida amalga oshiriladi. Bunda otkazilishi kozda tutilgan tashkiliy-texnikaviy tadbirlar natijasida erishiladigan bu uslubning amaliy hisob-kitoblarda qollanilishi ishlab chiqilgan yiriklashtirilgan me’yorlar va asoslangan reja hisob-kitob narxlarining yoqligi sababli chegaralangan. Тashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirish bilan bogliq bolgan iqtisodiy omillar ta’siri natijasida tannarxning reja darajasini belgilovchi (bazis yilida erishilganiga nisbatan), tannarxni omillar boyicha rejalashtirish uslubi keng qollanilish topdi. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|