Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleket universiteti Ko’rkem o’ner fakulteti ameliy psixologiya qanigelig’I

1-Súwret



Psixolog tálim-tárbiya jumıs rejesin dúziwde, tárbiyalıq ilajlar islep shıǵıwda, oqıw programması hám qóllanbalardı jaratıwda aktiv qatnas etiwi, bas maqset bolǵan shaxstıń intellektuallıq qábileti, ulıwma insanıylıq pazıyleti, bilim alıw kónlikpeleri hám ilmiy tájriybeleri, qánigelik pazıyletlerin qáliplestiriw sıyaqlı múqaddes jumısqa óziniń múnásip úlesin qosıwdan ibarat dańqlı wazıypanı atqaradı.
Jańa tipdagi mekteplerge, orta arnawlı hám kásip-óner hám de joqarı oqıw orınlarına oqıwshılar, studentler tańlaw mánisi, wazıypası, sáykesligi, olardıń múmkinshiligi, perspektivası tuwrısında ilimiy-ámeliy ózgeshelikke iyelik etiw konsultativ islerdi aparıw : jaslardı saralaw, tańlaw, qánigelikke jaramlılıq hám uqıplılıq dárejesin anıqlaw, tańlaw processinde máslahátshi retinde qatnasıw hám basqalar.
Ámeliy psixologdıń huqıqları :
- Bog'cha, mektep hám joqarı oqıw jurtınıń tálim-tárbiya shárt-shárayatların anıqhisobga alıp iskerlik ushın eń zárúrli jónelisti tańlaydı.
- Pedagogikalıq keńes, ata-analar jıynalısı, ilimiy keńes hám pedagogikalıq konsiliumlarda qatnasadı.
-oqıw -tárbiya processinde balalar, oqıwshılar hám studentler xulqi, oqıw iskerligi qásiyetlerin baqlaw maqsetinde sabaq, lekciya, klasstan hám auditoriyadan tısqarı shınıǵıwlarda, ulıwma ilajlardı ótkeriwde qatnasadı.
-Tárbiyashı, ata-analar komiteti, oqıtıwshılardıń metod birlespeleri jıynalıslarında qatnasadı.
-Bog'cha, mektep, oqıw orınlarınıń hújjetleri menen tanısadı hám olardı analiz etedi.
-Arnawlı bir dáwir aralıǵinda ámeliy iskerliginiń jetekshi baǵdarı maydanınan hár túrlı islerdi gezekpe-gezek ámelge asıradı.
-Ilimiy izertlewlerdi jolǵa qoyıw maqsetinde bog'chada, mektepte, oqıw orınlarında toparıy hám jalǵız tártip degi psixologiyalıq tekseriwler hám de tájiriybeler ótkeredi.
-Pedagog -psixolog retinde óz tájiriybelerin ulıwmalastırıp, maqalalar hám xabarlar daǵaza etedi.
-Pedagogikalıq -psixologiyalıq bilimlerdi turmısda úgit-násiyatlaw jumısların júrgizedi.
-Psixolog qánigelikligi boyınsha yarım stavkada islew múmkinshiligine iye (Bul pikir ekinshi qánigelik retinde qayta tayarlawdan ótken psixologlarǵa tiyisli bolıp tabıladı).
-Minnetlemelerin tabıslı orınlaw ushın joqarı shólkemlerden shárt-sharayat jaratıwdı talap etedi.
-Qaǵıyda bántlerine, onıń jumıs principlerıge qarsı bolǵan administraciya tapsırig'ini orınlawdan bas tartadı.
-Administraciya arqalı ol yamasa bul shólkemge oqıwshılarǵa járdem beriw zárúriyatı tuwrısında málimleme jiberedi (ata-analar jumıs rejimin ózgertiw, kórkem oneroriy menen támiyinlew, jollanba beriw, waqtınsha miynet menen támiyinlew hám basqalar ).
-Oqıwshılar hám abiturientlerdi kásip tańlawǵa tiyisli máselelerin sheshiw maqsetinde kásibi jóneltiriw oraylarına shaqırıq etedi.
-Ata-analarǵa zárúrshilik payda bolıwǵanda shańaraqqa tiyisli turmıs psixologiyasiga tiyisli konsultativ xızmet bólmelerin usınıs etedi.
- Medicina hám defektologik mákemelerge rásmiy talaplar jiberedi.
-Medicinalıq psixologiyalıq -pedagogikalıq konsultativ jumıslarda qatnasıw etedi, jası tolıwǵa jetpegen óspirimler komissiyası iskerliginde qatnasadı, bala táǵdiri hal qılınıp atırǵan shólkemler menen baylanıs baylanıstıradı. Ulıwma, psixolog járdemshi dawıs beriw huqıqına iye, tek. Egerde qabıl etilgen qararlarǵa salıstırǵanda kelispewshilik bildirse, ol halda óz pikirin bildiriw, onı dálillew ushın joqarı shólkemlerge shaqırıq etedi.
-Psixologiyalıq xızmetti ilimiy tárepten támiyinlew maqsetinde ilimiy-stilistik oraylar menen ajıralmas baylanıs baylanıstıradı.
-Bog'cha, mektep, oqıw jurtı iskerligin jaqsılaw, jetilistiriw menen baylanıslı bolǵan mashqalalardi sheshiwdi xalıq tálimi shólkemleri aldına qóyadı.
-Ilimiy-stilistik oray baslıqlıǵında jańa diagnostik metodikalar islep shıǵıw, usınıslar jazıwda aktiv qatnas etedi.
- Ámeliy psixolog mektep administraciyası hám rayon kesellikti anıqlaw orayına boysunadı.
-Kontingent 1000 den asqan ulıwma bilim beriw mekteplerinde mektep psixologı lawazımı shólkemlestiriw etiledi.
-Mektepge shekem tárbiya mákemeleriniń ekewine bir psixolog lawazımı belgilenedi.
-Texnika, kásip - óner bilim orınlarında oqıwshılar kontingenti 750 den kóp bolsa, bir shtat ajratıladı.
-Pedagogikalıq kolledjlerde, studentler qansha bolıwınan qaramastan ámeliy psixolog iskerlik kórsetiliwi shárt.
-Joqarı mekteplerde psixologiyalıq oray iskerlik kórsetiliwi kerek.
Ámeliy psixologdıń mıynet haqı úlken metodist dárejesinde bolıwı názerde tutıladı.
-Ámeliy psixologdıń demalısı barlıq mektep oqıtıwshıları menen bir waqıtta boladı.
Joqarı hám orta arnawlı, xalıq tálimi sistemasındaǵı psixologlardıń iskerligi, psixologiyalıq máslahát hám mámilediń social -psixologiyalıq aktiv usılları, psixokorreksion, psixodiagnostika, social, pedagogikalıq, balalar psixologiyasi tarawları boyınsha umumpsixologik tayarlıq alǵan, psixologiyalıq qánigelikke iye bolǵan qánigeler tárepinen ámelge asıriladı. Psixologdıń menshikli turmısı hám jeke tájiriybediń bar ekenligi yamasa joq ekenligi úlken áhmiyetke iye emes: áhmiyetlisi bul kásiplik uqıp (professionalizm).
Basqa psixologlardıń pikrine qaraǵanda, ámeliyatshı psixologdıń jeke turmıslıq tájiriybesi zárúrli áhmiyetke iye, hesh qanday eń joqarı kásiplik uqıp hám bilimler menen de almastırıw múmkin emes. Olardıń pikrine qaraǵanda, dawlar hám olardı basqarıw usılları haqqında on saatlıq lekciyanı esitiw múmkin, lekin eger siz jaqın kisińiz menen bolǵan konfliktti basdan keshirmegen bolsańız, munasábetlerdi buzmasdan ámeliy hal ete almaǵan bolsańız, jumıs jayıńızda dawlardı basqarıwǵa kirispeń. Bunda sizde tek texnika hám tek kásiplik uqıp kórinetuǵın boladı, sizdiń ishki dúnyaıńız, ruhingiz, sizdiń basdan keshirganlaringiz, sizdiń dardingiz bolmaydı. Sonday etip, kásiplik ishda texnika yamasa jeke tájiriybe menen basdan keshirip atırǵan ishki dúnya, ruxlanıw - ikkisidan biri bolıwı kerek.
Ne ushın «va» sózin emes, yamasa sózin isletiw kerek. Bizińshe, ámeliyatshı psixologdıń kásiplik jumısı - bul kásiplik bilimler hám turmıslıq tájiriybesi bolıp tabıladı. Birin ekinshisidan ajıratıw múmkin emes. Psixologiyalıq kásipte kásiplik bilimler hám jeke ısılmaǵan jumıs aparıw qıyın.
-Pianinochini kuzatsak. Ol saatlap texnikalıq qural esaplanmish qol hám barmaqlardı shınıǵıwqiladi. Lekin ol shalayotganda «texnik barmaqlari» tagida dóretpe «musiqaviy turmıs» retinde yashay baslaydı, óziniń muzıkalıq ruwxıylıqına iye boladı. Siz mudam texnikalıq atqarıwshı menen eski ijroni ajrata alasız.
Texnika tek tiykar, haqıyqıy dóretiwshilik jetisip shıǵıs jer, negiz bolıp tabıladı.
Psixolog sizdiń turmısıńızde hámmesi jayındama?
Mektep psixologları, ulıwma ámeliy tarawdaǵı isleytuǵın psixologlarǵa átirapdaǵılar basqasha munasábette boladılar. Men oramizda ne bolıp atırǵanına tushunmayman? «Siz psixologsız-g'oy, hámmesin túsiniwińiz hám túsindiriwińiz kerek»,- deyiwedi.
Joqarı klassta oqıytuǵın qızı onasiga: «Sheshe, siz qandayda bir etiń, psixologsız -ku», deydi.
Máslahátke kelgen klient: «Siz psixologsız, biz birge jasawımız yamasa yashamasligimizni, ózińiz hal etiń», deydi. Psixologlar kóbinese basqalarǵa shańaraqqa tiyisli dawlar boyınsha máslahát berediler-yu, lekin geyde ózleriniń shańaraqlarında hámmesi jayında bolmawi de múmkin. Buǵan kóbinese olardıń shańaraq psixologiyasi boyınsha hámme zattı bilgenliklari sebepli shańaraqta hádden tıs jumsaq bolıwları da sebep bolıwı múmkin. Ishda professional psixolog bolıp, úyde bolsa professional rolni shetke qoyıp, tap jumıs kiyimińizdi sheship, úy xalati kiyganday, ózimizdi erkin tábiyiy sezim etiwimiz zárúr. Házirgi waqıtta mekteplerde, licey hám kolledjlerde eki jol menen ámeliy psixologiyaga kelgen psixologlar islesedi. Birinshileri-universitetlerdiń psixologiya fakul'tetini bitirgan hám ekinshileri-mektepte málim waqıt oqıtıwshı bolıp islep, keyin ámeliyatshı psixologlar fakultetin bitirib, keyin óz mekteplerine psixolog retinde qaytıp kelgenler.
Bul eki psixologlar toparınıń qay-qaysısı jemisdorroq, degen soraw tuwıladı. Tiykarǵı maǵlıwmatlı psixologlar jaqsı kásiplik bilimge egalar, psixologiyalıq metodlardı jaqsı biladilar. Lekin olar mektep turmısındaǵı jumıstıń barlıq qásiyetlerinen xabarlı emesler.
Ekinshi qánigelikti iyelegen oqıtıwshı psixologlar, kerisinshe, mektep hám pedagogikalıq ámeliyat menen jaqsı tanıwlar, lekin psixologiyalıq bilimler hám psixologiyalıq jumıs kónlikpeleri jetiwmesligin sezim etediler.
Psixologdıń jeke hám kásiplik kelisiwi.
Psixolog pitkeriwshiler daslep mektepke barǵanda, ózlerin qorǵawız sezediler, birinshi náwbette ne qılıw kerekligini, ózin qanday tutıwdı, kim menen qanday sóylesiwdi bilmaydilar. Olar mektepte máselelerge ko'milib ketediler, hámmesin birdan atqarıp, mektepke paydalı ekenligin kórsetiwge urınadılar, mektepte hár kúni, dem alıw kúnleri, hátte kesheleri de qalıp ketediler. Nátiyjede zorıǵıw, sharshaw, jumıs qábiletiniń tómenlewi kózge taslanadı.
Sol orında psixologlar psixologiyalıq xızmet haqqındaǵı Qaǵıydada keltirilgen psixologlardıń huqıqları hám juwapkerligi menen tanısıwları maqsetke muwapıq.
Qaǵıydada keltiriwine qaraǵanda, psixolog tómendegi huqıqlarǵa iye:
balalar, olardıń ata-anaları yamasa nızamlı wákilleri, sonıń menen birge, mektepge shekem tálim, ulıwma bilim beriw shólkemi, mehribanlıq úyi pedagogları menen alıp barılatuǵın islerdiń arnawlı bir baǵdarların ǵárezsiz qáliplestiriw;
psixologiyalıq xızmetti ámelge asırıw sheńberinde ilajlardıń izbe-izligin, mektepge shekem tálim, ulıwma bilim beriw shólkemi, mehribanlıq úyi pedagogikalıq procesiniń ayriqsha tárepleri, arnawlı bir shárt-shárayatları hám kontingentini esapqa alǵan halda óz iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarların belgilew;
shólkem administraciyaına ózi ushın bólme, mebel úskeneleri, kompyuter hám basqa texnika quralları, mekeme buyımları ajratılıwı tuwrısındaǵı talaplar menen shaqırıq qılıw ;
mektepge shekem tálim, ulıwma bilim beriw shólkemi, mehribanlıq úyi hújjetleri menen tanısıw ;
psixologiyalıq -pedagogikalıq kesellikti anıqlawǵa tiyisli jańa metodikalar, psixoprofilaktika hám korreksion-rawajlantıratuǵın programmalardı islep shıǵıwda qatnasıw, olardı sınaqtan ótkeriw hám ámeliyatqa engiziwde qatnasıw ;
administraciya menen kelisken túrde klasstaǵı hám klasstan tısqarı shınıǵıwlar, sonıń menen birge, basqa ilajlarda oqıwshılardıń turpayı hám de individual qásiyetlerin, olardıń oqıwǵa, klass basshısı hám oqıtıwshılar menen mámile munasábetin úyreniw maqsetinde qatnasıw ;
psixologiyalıq izertlew hám tájiriybeler ótkeriw, olardıń nátiyjelerin ilimiy jurnallarda hám de taǵı basqa baspasóz baspalarında járiyalaw ;
shólkem administraciyası kórsetpeleri psixologdıń usı Qaǵıydada belgilengen minnetlemeleri, funksiyaları hám iskerlik baǵdarlarına qarsı bolsa, olardı atqarmaslik;
balalar táǵdirin hal etiwshi túrli keńseler hám komissiyalar jumısında máslahát dawısı huqıqı menen qatnasıw, qabıl etilgen qararlar qaniqtirmagan jaǵdaylarda joqarı turıwshı keńselerge shaqırıq qılıw ;
orınlardaǵı mámleket hákimiyatı keńselerine, medicina hám huqıqtı qorǵaw mákemelerine, basqa mámleket hám jámiyetlik shólkemlerine balalar huqıqları hám de máplerin qorǵaw máseleleri boyınsha ótinishnomalar menen shaqırıq qilıw ; barlıq dárejedegi kesellikti anıqlaw oraylarına mektep oqıwshılarınıń kásiplik o'zligini belgilewi hám de kásip - ónerge jóneltiriw máselelalari boyınsha shaqırıq etiw; Ózbekstan Respublikası nızamchiligida xalıq tálimi sisteması mákemeleri xızmetkerleri ushın názerde tutılǵan xoshametlew hám jeńilliklerden paydalanıw.