Zeka, akıl ve bellek kavramları ile karıştırılmamalıdır. Zeka, akıl ve belleği de kapsayan daha geniş anlamda bir kavramdır. Zekanin tanimlanmasi
Yüklə 133,65 Kb.
|
|
ZEKA Bütün insanlar doğar, büyür, çoğalır ve ölürler. Bütün insanlar az ya da çok bi linç sahibidirler. Algılar, konuşur, düşünür ve fikir yürütürler. Geçmiş yaşantılarını hatırlar, gelecekle ilgili yorumlar yaparlar. Merak eder, öğrenir ve unuturlar. Bu saydıklarımız, insanlar arasında çok sayıda benzerlik olduğunu göstermektedir. Bu benzerliklerin yanında boy, kilo, göz rengi gibi fiziki; algılama, düşünme gibi zi hinsel farklılıklar vardır. Son yüzyıl da hızla gelişen psikoloji, insanlar arasındaki farklılıkları ve bunların davranışlar üzerindeki etkilerini ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Psikolojinin ele aldı ğı bireysel farklılıklardan biri de "zeka"dır. Bazı insanlar diğerlerine göre daha çabuk öğrenir. Dış dünyayı daha kolay algılar ve yorumlar. Belleği, diğerlerinden daha güçlüdür. Karşılaştığı sorunları daha kolay çözer. Bu yetilerin kaynağı ve zeka ile ilişkisi, psikolojinin araştırıp çözmeye çalıştığı bir sorundur. Zeka, akıl ve bellek kavramları ile karıştırılmamalıdır. Zeka, akıl ve belleği de kapsayan daha geniş anlamda bir kavramdır. ZEKANIN TANIMLANMASI Zeka, anlak, yetenek, çabuk anlama ve kavrama gibi anlamlar taşımaktadır. Zekanın, kesin olarak üzerinde anlaşılmış bilimsel bir tanımını yapmak çok zordur. Çünkü zeka çok geniş anlamlar içeren soyut bir kavramdır. Değişik psikoloji yaklaşımları ve bilim adamları farklı biçimlerde tanımlamalar yapmışlardır. Bunlardan bazıları şunlardır: Bergson'a göre, alet yapma ve kullanma yetisi, Terman'a göre, soyut düşünebilme gücü, Binet'ye göre, sağduyu ve karar verme yetisi, Stern'e göre ise karşılaşılan yeni durumlara uyabilme gücüdür. Yapılan bu tanımlamalardan da anlaşıldığı gibi zeka, bir yeti, bir güç, bir beceri olarak görülmektedir. Her ne kadar herkesin kabul edeceği bir tanımlama yapamasak da zekayı, farklı tanımlardan hareket ederek şu şekilde tanımlayabiliriz. Zeka, insanın yeni koşullara uyum sağlama, düşünme, karşılaşılan sorunları çözme. Akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamıdır. Zekayı açıklayıcı kuramlar Zekayı açıklayıcı kuramlar; yapısal ve bilgi işlemleme kuramları olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Yapısal kuramlar Daha çok zekanın yapısını, zekayı meydana getiren ve ona etki eden unsurları açıklamaya çalışan kuramlardır. Bu kuramlar; tek etmen kuramı, çift etmen kuramı ve çok etmen kuramıdır. Tek etmen kuramı Bu kuramın en önemli temsilcileri Terman, Wechler, Stern ve Davis'tir. On lara göre zeka, genel bir yetenektir. Herhangi bir alanda başarılı olan birinin diğer bütün alanlarda da başarılı olacaklarını öne sürmektedirler. Örneğin, matematik dersinde başarılı olan bir öğrenci, dil ve tarih derslerinde de başarılı olur. Tek et men kuramcılarından Stern zekayı, "yeni koşullara uyma yeteneği", Davis " sorun çözme yeteneği" Terman ise "soyut düşünme yeteneği" olarak tanımlamışlardır. Çift etmen kuramı Bu kurama göre zeka, bir genel yetenek ile birçok özel yetenekten oluşmuştur.Spearman, zekayı çift etmen kuramı ile açıklayan düşünürlerden biridir. O, genel yetenek olarak zekayı; özel yetenek olarak da farklı alanlardaki başarıları ve eğilimleri kastetmektedir. Bazı insanların müzik, resim gibi sanat alanlarında başarılı olabileceklerini örnek gösterirken bazı insanların da tarih, fizik, matematik gibi akademik alanlarda başarılı olabileceğini ileri sürer. Çok etmen kuramı Thorndike'in başını çektiği bazı bilim adamları çok etmen kuramını savunurlar. Onlara göre zeka, tek bir genel yetenek değil birçok özel yeteneğin toplamından meydana gelmektedir. Bu sözel anlayış, sayısal yetiklik, algılama, sözel akıcılık gibi yeteneklerdir. Yine Thorndike, soyut kavramlarda başarılı olanların soyut zekalarının; alet yapma ve kullanmada başarılı olanların somut zekalarının; sosyal ilişkilerinde başarılı olanların ise sosyal zekalarının daha fazla olduğunu savunmaktadır. Bilgi işlemleme kuramı Bilgi işlemleme kuramını Jean Piaget geliştirmiştir. Zihinsel gelişim aşamalarını ve bu aşamalardan ortaya çıkan davranışları incelemektedir. Piaget, zekanın gelişim evrelerini 4'e ayırmıştır. Bunlar, çocuğun ilk 2 yaşına kadar duyusal - devimsel evre, 6-7 yaşta işlem öncesi evre, 11 yaşa kadar somut işlemler evresi ve ergenliğe kadar olan soyut (formel) işlemler evresidir. PIAGET'ye göre çocukların zekası, bu dört gelişim aşamasında farklı davranışlarla kendini göstermektedir. Duyusal - devimsel evre, duyularla dış dünyanın algılanmaya çalışıldığı ve zihinde bazı imgelerin oluştuğu evredir.Örneğin, çocuk bu dönemde kendini nesnelerden ayırt eder. İşlem öncesi evrede nesnelerin bir bütün olarak algılanması söz korusudur. Birey görüneni olduğu gibi ya da algıladığı gibi değerlendirir. Büyük - küçük, çok - az gibi yargılar durumun algılanması ile ilgilidir. Nesneleri imgeler ve kelimelerle temsil etmeyi, dili kullanmayı öğrenir. Somut işlemler evresi, nesneler arasındaki değişmelerin kavrandığı, bilgilerin sistemli ve mantıklı bir şekilde işlendiği dönemdir. Örneğin, nesneleri birden fazla özelliğe göre sınıflandırabilir. Soyut (formel) işlemler evresi. Soyut düşünme, ilişkiler kurabilme, mantıklı çözümler ve akıl yürütmelerin görüldüğü, karmaşık sorunların çözümlenebildiği evredir. Örneğin, geleceğe yönelik ve belli bir görüşe dayalı sorunlarla ilgilenme. ZEKANIN BELİRLEYİCİLERİ KALITIM-ÇEVRE TARTIŞMASI Dünya üzerinde yaşayan insanların hepsi çeşitli yönleriyle birbirinden farklıdır. Kimse bir başkası ile tıpatıp aynı değildir. İnsanlar arasındaki bu farklılıklar bilim çevrelerinde sürekli merak konusu olmuştur. Bu ayırım nereden kaynaklanıyor? Farklı olarak mı dünyaya geliyorlar? Yoksa bu farklılıklar, çevre koşullarının bir ürünü müdür, gibi sorulara yanıt aramak için çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bazı bilim adamları, bireyler arasındaki farklılığın kalıtımsal olduğunu, bazıları da çevre koşullarının etkisi ile ortaya çıktığını ileri sürmüştür. Birçok konuda olduğu gibi zekanın kaynağı konusunda da insanlar üzerinde deney yapmak çok zordur. Örneğin, zekanın kalıtımın mı yoksa çevrenin mi bir ürünü olduğunu araştırmak için ya kalıtımsal koşulları sabit tutarak çevrenin etkisini ya da çevre koşullarını sabit tutarak kalıtımın etkisini araştırmak gerekir. Oysa kalıtımı da çevreyi de sabit tutmak, kolay bir iş değildir. Buna karşın değişik ve çok sayıda yapılan araştırmalar, zeka üzerinde hem kalıtımın hem de çevrenin etkisi olduğunu kuşku duyulmayacak şekilde ortaya koymuştur. KALITSAL ETKİLER Yapılan araştırmalar, zekayı belirleyen temel unsurların kalıtsal olduğunu göstermiştir. Zeka, büyük oranda kalıtım yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. Kalıtım, çevre etkisiyle köklü olarak değiştirilmediğine inanılan özelliklerin döllenme sırasında dişi ve erkeğin kromozomları yoluyla bir kuşaktan ötekine geçmesidir. Bu geçiş hücre ya da organizmaya özel bir etkisi olan "gen" adını verdiğimiz kalıtımsal ögeler aracılığıyla gerçekleşir. Genellikle zeki anne ve babaların çocukları zeki; zeka engelli anne ve babaların çocukları da zeka engelli olmaktadır.  
ÇEVRESEL ETKİLER Kalıtıma göre etkisi az olsa da çevre koşullarının da belirleyici olduğu yine yapılan araştırmalarla ortaya çıkmıştır. Çevre, organizmanın içinde yaşadığı fiziki ve toplumsal koşulların tümüdür. Beslenme, barınma, eğitim ve öğretim olanakları; toplumun kültür düzeyi, değerleri, hava koşulları gibi tüm etkiler çevre koşullarını oluşturur. Bu koşulların olumlu ya da olumsuz olarak değişmesi zeka üzerinde etkili olmaktadır. Birbiri ile kalıtımsal özellikleri aynı olan tek yumurta ikizleri (özdeş ikizler) üzerinde yapılan araştırmalar, çevre faktörüne bağlı olarak zeka bölümünde 15 ile 25 puan arasında bir değişme saptamışlardır. Örneğin, zeka bölümü 100 olan tek yumurta ikizleri farklı koşullarda yetiştiğinde zekaları arasında 20 puanlık bir fark ortaya çıkmaktadır. Çevre koşulları kötü olan, iyi beslenmeyen, eğitim - öğretim olanağından yeterli şekilde yararlanamayan çocuğun zeka bölümünün 85 civarında olduğu görülmektedir. Olumlu koşullarda yetişen, iyi beslenen ve çok iyi eğitim - öğretim alan çocuğun zekası 100'den 115'e kadar çıkmaktadır. Bu sonuçlar, çevre koşullarının, kalıtım kadar olmasa da zeka üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Bazı araştırmacılar zekanın belirlenmesinde % 75 kalıtımın, % 22 çevrenin ve % 3 de rastlantıların etkili olduğunu ileri sürmektedirler. ZEKADA, YAŞA BAĞLI OLARAK GÖRÜLEN DEĞİŞMELER Zeka, dünyaya gelen her insanda gizil bir güç olarak vardır. Bu güç, yaş ilerledikçe gelişir ve gerçek kapasitesine ulaşır. 2-5 yaş arasında çok hızlı bir gelişme gösteren zeka, 7-8 yaş arasında kararlılık gösterir. 10-11 yaşlarında yeniden hızlı gelişimini sürdürür. Genellikle 14-20 yaşlarında ise gelişimini tamamlar. Uzun süre düzeyini koruyan zihinsel güç, yaşlılıkla birlikte yeni koşullara uymada bir miktar düşüş gösterir. Zeka gelişimi, zeka düzeyi düşük ise daha erken; yüksek ise daha ileri yaşta tamamlanır. 20 yaşından sonra yapılan tekrarlar ve deneyimler, en üst düzeyine ulaşmış olan zekanın işlenmesini sağlar. Örneğin, 40 yaşındaki bir mühendis, mesleği ile ilgili bir konuda 20 yaşındaki mühendise göre çok daha doğru kararlar verebilir. Buna karşılık 20 yaşındaki bir insanın öğrenme, algılama ve hızlı karar verme yetenekleri daha yüksektir. 50 yaşından sonra zeka düzeyinde bir miktar düşüş olabilir. Bu düşüş daha çok yeni durumlara uyum sağlama ile ilgilidir. Ama, sürekli belli bir konu üzerinde çalışan insanların, zekalarını 80-90 yaşlarına kadar koruyup üretken olabildikleri görülmektedir. ZEKANIN ÖLÇÜLMESİ İnsanın boyunu, kilosunu ya da herhangi bir konuda elde ettiği başarısını doğrudan ölçmek olanaklıdır. Zekanın ölçülmesi ise dolaylı yollardan yapılır. Bunun için bazı verilere gerek vardır. Bunlar, zeka yaşı ve takvim yaşıdır. Zeka yaşı, özel olarak geliştirilmiş testlerle belirlenir. Takvim yaşı ise bireyin doğum tarihi ile testin uygulandığı an arasındaki süredir. Zeka yaşının takvim yaşına oranı zeka bölümünü verir. Zeka bölümünü ZB (IQ, quotient), zeka yaşım ZY ve takvim yaşını da TY harfleri ile kısaltırsak ZB = ZY / TY x 100 formülü ile zeka bölümü hesaplanır. Buradaki "100" sabit bir sayıdır ve elde edilen sonucun kolay okunmasına yardımcı olur. Zeka testleri, her yaş için sabit sayıda sorudan oluşur. Bu sayı 12 ay olan bir yılı temsil edecek şekilde 12 ile bölünen sayılardır. 2, 3, 4, 6 gibi. Eğer testteki sorular her yaş için 3 ise her soru 4 ayı temsil eder. Yani çocuğun cevapladığı her soru için zeka yaşı 4 ay olarak belirlenir. Soru sayısı dört olunca üç ayı; altı olunca iki ayı temsil eder.
ZB = x 100 ZB = 100 100 zeka bölümü bu çocuğun normal bir zekaya sahip olduğunu gösterir. ZEKA YAŞI NASIL HESAPLANIR? Zekanın ölçülebilmesi için her bireyin doğum yaşınını (takvim yaşının) bilinmesi, zeka yaşı ve zeka bölümü olarak ifade edilen belirlemelerin yapılması gerekir. Doğum yaşı, zeka testinin uygulandığı günün tarihinden kişinin doğduğu gün, ay ve yılın tarihi çıkarılarak belirlenen yaştır. Örneğin bir çocuğa zeka testi 20 Nisan 1992'de uygulandıysa, çocuk 15 Ocak 1980 doğumluysa;
Zeka yaşı, test uygulanan kişinin başarabildiği test sorularına göre hesaplanır. Stanford – Binet Zeka Testi'nde her yaş düzeyinde 6 soru vardır. Doğru yanıt veriler her soru iki aya karşılık gelir. Örneğin, takvim yaşı 10 olan bir çocuk 7 yaşın bütün sorularını, 8 yaş sorularının 5'ni, 9 yaş sorularının 4'ünü 10 yaş sorularının 3'ünü yanıtlamış ve 11 yaş sorularının hiçbirini yanıtlayamamış olsun, Çocuğun testte bütün soruları doğru olarak yanıtladığı yaş, onun taban (temel) yaşıdır. Hiçbir soruyu doğru olarak yanıtlayamadığı yaş da taban (çatı) yaşıdır. Taban yaşla tavan yaş arasında her yaş grubuna ilişkin testlerden her doğru yanıt için 2 aya karşılık gelen puanlar toplanarak test uygulanan çocuğun zeka yaşı saptanır. Yıl Ay Yaş 7... Test sorularının hepsi doğru 7 taban yaşı Yaş 8... 5 doğrusu var 10 ay Yaş 9... 4 doğrusu var 8 ay Yaş 10... 3 doğrusu var 6 ay Yaş 11... Hiçbir soruyu yanıtlayamamış... 0 ay Toplam 7 yıl 24 aydır. Bu da bir başka deyişle 9 yaştır. Bu çocuğun zeka yaşı 9'dur. ZB = x 100 = 90 Bu çocuğun zeka bölümü 90'dır. 90-110 normal zeka sınırları içindedir. Zeka bölümünü bilmek, bireylerin zihin gücüne uygun bir eğitim ve öğretim almalarında büyük yararlar sağlar. Zeka bölümü düşük insanlar normal eğitimden yararlanamaz. Bunlar tespit edilerek özel eğitime tabi tutulabilir. Aynı şekilde üstün zekalı bireylerin daha üst düzeyde bir eğitim almaları sağlanır. Ayrıca bazı meslekleri yapabilmek için normalin üzerinde bir zekaya sahip olmak gerekir. Bu mesleklere uygun insanların seçilmesinde de zeka bölümünden yaralanılır. ZEKA TESTLERİ Test; bireyin ya da bireyler grubunun çeşitli yetilerini, bilgi ve becerilerini belirlemeye yarayan sınama ya da ölçektir. Zeka testi ise bireylerin zekasını, zeka yaşını ölçmek için geliştirilmiş testtir. Testler, önce bireysel ve grup testleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Bireysel testler, tek tek bireylerin zekasını ölçmek için kullanılan testlerdir."Stanford - Binet" zeka testi, bu tür bir zeka testidir. Grup testleri, aynı anda çok sayıda insana uygulanabilen ve değerlendirilen testlerdir. ABD'de orduya eleman seçmek için hazırlanan "ordu alfa" ve "ordu beta" testleri, bu tür testlerdir. Bu testlerle çok sayıda insan değişik yollarla kısa sürede zeka yönünden değerlendirilebilmiştir. Ayrıca, testler ister bireysel test, ister grup testi olsun, uygulanan kişilerin özelliğine göre yazılı, sözlü ve icra (uygulamalı) testleri olarak da üç gruba ayrılır: Yazılı testler: Kağıt - kalem testleri de denilen bu testlerin yanıtlanması yazılı olarak yapılan ve okuma - yazma bilen bireylere uygulanan testlerdir. Sözlü testler: Yanıtlanması sözlü olarak yapılan, çocuklara ve okuma yazma bilmeyen kişilere uygulanan testlerdir. Uygulamalı testler: Performans testleri olarak adlandırılan uygulama testleri, bir eylem, bir davranışla cevaplandırılan testlerdir. Yap-boz, şekil tamamlama ya da uygun yerlere yerleştirme şeklinde yapılan testler, genellikle engelli ve küçük çocuklara daha çok uygulanan testlerdir. ZEKA TESTLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Hazırlanan her testin ölçmek istediği bir yetenek, bir beceri ya da başarı vardır. Zeka testlerinin amacı da zekayı ölçmektir. İyi bir test, amacı gerçekleştiren testtir. Amacı gerçekleştirmek için testin normlarının oluşturulması, geçerliliğinin ve güvenirliliğinin olması gerekir. NORM, NORMAL DAĞILIM Hazırlanan bir test, önce ortak özelliklere sahip çok sayıda bireye, belirli koşullarda uygulanır. Uygulama sonucu, bireylerin gösterdiği performansın ortalaması alınarak standartları oluşturulur. Elde edilen bu ortalama ya da standart performansa norm denir. Örneğin, 20 sorudan oluşan bir test, aynı özelliklere sahip çok sayıda bireye uygulanır. Bu uygulama, eşit koşullarda yapılır. Uygulamada, bireylerin yanıtladığı ortalama soru sayısı belirlenir. Testte bireylerin ortalama 10 soru yanıtladığını kabul edersek, testin normu 10 olur. Bunun anlamı, 10 soru yanıtlayan bireyleri normal, 10 sorunun altında yanıtlayanları normal altı, 10 sorunun üstünde yanıtlayanları ise normal üstü olarak değerlendirmedir. Birçok konuda olduğu gibi, toplumdaki bireylerin zekası da normal bir dağılım gösterir. Normal dağılım, grubun gösterdiği standart frekans dağılımıdır. Bu dağılımın grafik olarak gösterilmesine ise "normal dağılım eğrisi" denir. Normal dağılım eğrisi insanların zeka bölümlerinin dağılımını gösterir. Bu dağılıma göre zeka yönünden insanların % 50'si normal, % 25'i normal altı, % 25'i ise normal üstü olarak kabul edilebilir. GÜVENİRLİK Bir testin güvenilir olması, her uygulamada aynı ya da birbirine çok yakın sonuçlar vermesine bağlıdır. Bunun anlamı, testin tutarlı ve tekrarlanabilir olmasıdır. Bir test, farklı zamanlarda uygulandığında farklı sonuçlar veriyorsa ya da farklı kişilerce puanlandığında sonuç değişiyorsa güvenilir değildir. Güvenirliği olan iyi hazırlanmış bir testin korelasyon kat sayısı, 90 ya da daha yukarı olmalıdır. Örneğin, bir çocuğa değişik zamanlarda ya da değişik kişilerce zeka testi uygulandığında zeka bölümü her ölçümde 110 ve ona yakın ise o zeka testi güvenilirdir. GEÇERLİK (GEÇERLİLİK) Bir test, hazırlanma amacına uygunsa geçerli bir testtir. Zeka ölçmek için hazırlanan testin geçerliliği de zekayı ölçüp ölçmediği ile ilgilidir. Eğer zekayı ölçüyorsa geçerli bir testtir. Örneğin, fen liselerine öğrenci seçmek için hazırlanan bir testte başarılı olan öğrenciler fen lisesindeki eğitimlerinde de başarılı olurlarsa uygulanan test geçerlidir. Bir testin geçerliğini ölçebilmek için de her kişi için iki puan elde etmek gerekir. Bu puanlar arasındaki korelasyon kat sayısı, o testin geçerliliğini gösterir. Test amaca uygun hazırlanmışsa her seferinde ölçmek istediğimiz özellik ya da yeteneği ölçer. Testin güvenilirliği ve geçerliliği yanında standart uygulamasının da belirlenmiş olması gerekir. Standart uygulama, testin uzmanlar tarafından birçok kez uygulan masıyla belirlenir. Testin uygulama ilkeleri, süresi ve kimlere uygulanacağı testle rin standardını oluşturur. Her uygulamada bu ilke ve sınırlamalara uyulmalıdır. İYİ BİR ZEKA TESTİNİN ÖZELLİKLERİ İyi bir zeka testi, hazırlanış amacını gerçekleştiren testtir. Bunun için; • Testin normlarının oluşturulmuş olması, • Yüksek bir güvenilirlik kat sayısının olması, • Zekayı ölçebilmesi yani geçerliliğinin olması, • Uygulama esaslarının önceden belirlenmiş olması gerekir. Test hazırlanırken test uygulanacak bireyin ait olduğu grubun kültürel özellikleri dikkate alınmalıdır. Çünkü zeka testleri, kendine has özellikleri olan (dil ve değerler gibi) belirli bir kültür için düzenlenmektedir. Kuşkusuz, hazırlanan test kültürün özelliklerinden etkilenir. Bu nedenle, bir test hangi kültür içinde hazırlanmışsa o kültürün bireyleri için geçerlidir. Eğer bir başka kültürde uygulanmak isteniyorsa o kültür için standardizasyon çalışmalarının yapılması gerekir. Standardizasyon, belirli bir kültürde hazırlanmış testlerin, uygulanacak bireylerin kültürüne uygun hale getirilmesidir. ZEKA TESTLERİNİN OLUŞTURULMASI Zeka testleri, çocuklar arasında görülen başarı farklılıklarının nedenleri araştırı lırken bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. İlk olarak Alfred Binet ve Theodor Simon, 1905 yılında Binet - Simon adını verdikleri zeka ölçeğini, geliştirmişlerdir. Bu zeka testi, çeşitli yaştaki bireylerin çözebileceği sorulardan oluşmuş bireysel bir testtir. Başarılı ve başarısız öğrencileri birbirinden ayırmak ve güç öğrenen çocukları tespit etmek amacı ile oluşturulan bu test, çocuktan yetişkine kadar birçok insanın zekasını ölçmede kullanılmıştır. Stanford - Binet testi Binet-Simon zeka testi, 1916 yılında Stanford Üniversitesinde görev yapan Termantarafından, Stanford - Binet testi olarak yeniden düzenlenmiştir. Değişik zamanlarda, değişen toplumsal koşullara göre yeniden düzenlenen bu test, iyi standardize edilmiş bir testtir. 1986 yılında yeniden standardize edilen Stanford - Binet testi, çocukların okul başarılarını ölçmeye yarayan bireysel zeka testidir. Wechsler ölçekleri Daha çok çocuklara yönelik olan ve yetişkinlerin zekasını ölçmede başarılı olamayan Stanford - Binet testinden sonra, yetişkinlere yönelik Wechsler ölçeği geliştirilmiştir. Çok sayıda insana uygulanarak normları oluşturulmuş ve 1939 yılında uygulamaya konulmuştur. Test özel yeteneklere göre düzenlenmiş çeşitli alt testlerden oluşmaktadır. Hem sözlü testleri hem de performans testlerini içeren Wechsler ölçeği bu yönleri ile Stanford - Binet testinden ayrılır. Alt testlerde sözel bölüm, genel bilgi, yargılama, sayı dizileri, aritmetik, benzerlikler, sözcük dağarcığı gibi bölümler vardır. Performansla ilgili bölümde ise resim tamamlama, resim düzenleme, parça birleştirme, küplerle desen yapma ve sayı - sembol testleri yer alır. YENİ YAKLAŞIMLAR Bahsettiğimiz her iki test de bireysel zeka testidir. Bu testlerin aynı anda birden fazla insana uygulanmaları çok zordur ve zaman almaktadır. Bu durum, yeni yaklaşımların ortaya çıkmasına ve grup testlerinin geliştirilmesine neden olmuştur. Örneğin, ABD, 1. Dünya Savaşı'nda askere aldığı gençleri, uygun oldukları dallarda eğitmek için grup testleri geliştirmiştir. Bu testler, sözel yetenekleri ölçen "ordu-alfa"; sözlü yeteneklerle birlikte performansı ölçen "ordu-beta" testleridir. Günümüzde bireysel testler ve grup zeka testleri, geliştirilerek standardize edilmiştir. Çeşitli yeteneklerle birlikte genel zekayı da ölçmeyi amaçlamaktadırlar. Genel sınıflandırma testi, ofis testleri gibi zihinsel gücü kısa sürede ölçen testler de vardır. Genellikle kültürlere yönelik olan bu testlerin dışında tüm kültürlerde uygulanabilecek testler de hazırlanmıştır. Bunlardan biri de Psikolog R.B. Catell'ıngeliştirdiği zeka testidir. ZEKA TESTLERİNİN ELEŞTİRİSİ Bilim ve teknoloji alanındaki her gelişme, ortaya çıkan bir ihtiyacın karşılanma çabasının ürünüdür. İnsanların daha iyi koşullarda yaşamasını amaçlayan ve gerçekleştiren bu ürünler, birtakım problemlere de neden olmaktadır. Örneğin, otomobilin icadı, insanların ulaşımını kolaylaştırmış ama trafik problemini, hava kirliliğini beraberinde getirmiştir. Zeka testleri de insanların ihtiyaçları sonucu geliştirilmiştir. Zeka düzeyinin bilinmesi, bireylerin, eğitim ve öğretimden daha iyi yararlanmaları olmak üzere birçok konuda yeni imkanlar sağlamıştır. Bunun yanında bazı ahlaki, hukuki ve toplumsal sorunlara yol açmıştır. Ayrıca insanların zeka yönünden etiketlenmesi de psikolojik açıdan olumsuz durumlar yaratabilmektedir.
Her anne - baba, çocuğunun zeki, çalışkan ve başarılı olmasını ister. Bunun için tüm imkanlarını kullanır. Ona, iyi bir eğitim - öğretim ortamı sağlamak ister. İyi bir işinin olmasını, refah ve mutluluk içinde yaşamasını diler. Çocuğunun kusurlarını kabullenmek istemez. Bir kusurunun ortaya çıkmasını, toplum tarafından bilinmesini, kısaca çocuğunun etiketlenmesini istemez. Bireyler, toplumsal yaşama ayak uydurmak için çaba harcarlar. Kusurlarını gidermeye çalışırlar. Kusurlarının bilinmesini, kusurları ile etiketlenmeyi ve anılmayı ise hiç istemezler. Böyle bir durum, onları ve ailelerini derinden etkiler. Ruhsal açıdan sıkıntıya düşmelerine neden olabilir. Bireyin zeka engelli olduğunu bilmek, yaşama arzusunu azaltabilir. Birey, topluma uyum göstermekte güçlük çeker ya da uyum için bir çaba göstermez. Zeka testleri bir ihtiyacın ürünüdür. İyi hazırlanmış bir test, daha önce de belirttiğimiz gibi birçok konuda işimize yarar. Zaman ve imkanların iyi kullanılmasında bir araç olabilir. Ancak, zeka testlerine aşırı bir güven duymaktan kaçınılmalıdır. İnsanlar hakkında karar verirken testlerin yanında tıbbi araştırmaların, çevre koşullan ve bireylerin geçmiş yaşantılarının, geldiği kültürün de dikkate alınması gerekmektedir. Testler uygulanırken uygun kişilere uygun ortamlarda uygulanmasına, uygulama yapan kişilerin çok iyi eğitilmiş uzman kişiler olmasına ve başka koşulların da başarı üzerinde etkili olabileceğine dikkat edilmelidir. Zeka testlerine kesin gözü ile bakmamak, aşırı güvenden ise kaçınmak gerekir.
ZEKA DERECELERİNİN NORMAL DAĞILIMI
ZEKA GERİLİĞİ Zeka geriliğinin temel nedenleri, kalıtım, doğum öncesi çevre (Annenin yetersiz ve dengesiz beslenmesi, alkol ve uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklar), doğum anında yaşanan olumsuzluklar, kafa travmaları ve ateşli hastalıklardır. Genel nüfusun %2'si ile %3'ünü oluşturan ve zeka bölümleri yaklaşık 70'in altında olan insanlara, zeka geriliği olan insanlar diyoruz. Bu grubu oluşturan insanlar, genellikle 3'e ayrılırlar. Bunlar; zeka bölümü 25'e kadar olan idiotlar, 50'ye kadar olan embesiller ve 7O'e kadar olan moronlardır. İDİOTLAR, en ağır zeka geriliği olan insanlardır. 30-40 yaşlarına kadar yaşayan bu insanlar, iki yaşındaki bir çocuğun zeka düzeyini geçemezler. Birçoğu yürümeyi bile öğrenemez, konuşamaz; tek başına beslenme, temizlik gibi ihtiyaçlarını bile karşılayamaz. Hatta bu zeka bölümünün en alt kesiminde olanlar adeta bitkisel bir hayat yaşarlar.
Zeka bölümü 110 ve daha yukarı olan bireyler, normal üstü zekaya sahip insan lardır. İnsanların yaklaşık %25'i bu grup içinde yer alır. Ancak, zeka bölümleri 130'un üstünde olan ve toplumun %2'sini oluşturan bireyler üstün zekalı olarak nitelenir. Bu bireyler, genellikle yaşıtlarından çok önce okuma yazma öğrenip, genç yaşta, çeşitli sanat ve bilim alanlarında önemli başarılar elde edebilirler. Örneğin, Stuart Mill, 3 yaşında Yunanca öğrenmeye başlamıştır. Ünlü İslam düşünürü İbn-i Sina da 16 yaşında çağının tüm bilgilerini edinmiş ve genç yaşta ünlü bir hekim olmuştur. Üstün zekalı insanlar, mutlaka, özel eğitime tabi tutularak yetiştirilmeleri gereken insanlardır. Kavrama ve öğrenme kapasiteleri çok yüksek olduğu için normal eğitim onlar için sıkıcı olmakta ve ortama uyum sağlamakta güçlük çekmektedirler. Üstün zekalı insanlar iyi yetiştirildiğinde insanlığa yararlı çalış malar yapmakta, adeta toplumların dinamik gücünü oluşturmaktadır lar. İyi yetiştirilmedikleri takdirde ise toplum içinde kaybolmakta ya da toplumsal yaşama uyum göste remedikleri için sorun olmak tadırlar. Örneğin, Hitler, zeki bir insan olmasına karşın milyonlarca insanın ölümüne neden olmuş, bir milletin tarihinde önemli yaralar açmıştır. ÖZEL YETENEKLER Zeka dışında, müzik, resim, mekanik güç gibi doğuştan gelen eğilimlerin eğitimle birleştirilmesiyle özel yetenekler ortaya çıkar. Yetenek, insanların, herhangi bir alanda verilen eğitim ve öğretim olanak larından yararlanma gücüdür. Bu güç, zeka ile ilişkili olsa da zekadan farklıdır. Özel yeteneklerin geliştirilmesi eğitimle olanaklıdır. konulu sunumlar: "Üçlü Zeka Yaratıcı Zeka Analitik Zeka Pratik Zeka BAŞARILI ZEKA Sternberg’in Düşünme Biçimlerine göre Farklılaştırma." — Sunum transkripti:
Yüklə 133,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|