Araştırmada, ilk önce, insan hakları eğitiminin anlamı, amacı ve ilkeleri tartışılmış ve bu tartışma ile bağlantılı olarak, bu eğitimin ulusal ve uluslararası düzeyde hukuksal çerçevesi incelenmiştir

ÖZET

Araştırmada, ilk önce, insan hakları eğitiminin anlamı, amacı ve ilkeleri tartışılmış ve bu tartışma ile bağlantılı olarak, bu eğitimin ulusal ve uluslararası düzeyde hukuksal çerçevesi incelenmiştir. Daha sonra, dünyada ve Türkiye' de insan hakları eğitimine dönük nelerin yapıldığı ele alınmıştır. Değişik ülkelerdeki çalışmalardan örnekler verilirken, "Ortak Okullar Projesi" kapsamında düzenlenen etkinliklere de göz atılmıştır. Türkiye' deki çalışmalar ise, akademik, resmi ve gönüllü etkinlikler şeklinde başlıklar altında ele alınmıştır. İnsan hakları eğitiminde diğer derslerden de yararlanılması gerektiği gerçeğinden hareketle, tarih, coğrafya. edebiyat gibi derslerin, insan hakları eğitimine ne şekilde katkı sağlayabileceği tartışılmıştır. Bu arada, 1997-1998 Öğretim Yılında, milli eğitim sistemi çerçevesinde liselerde ders kitabı olarak okutulan ve sözel nitelik taşıyan ders kitapları, insan hakları eğitimine sağlayabileceği yararlar açısından inceleme konusu olmuştur. En son olarak da, insan hakları eğitiminin etkililiğinde rol oynayan, içerik, zamanlama. yöntem ve materyal gibi konular ayrıntılarıyla ele alınmıştır.

Araştırmanın amacı, Türkiye eğitim sisteminde, genel ortaöğretim kurumlarında, insan hakları eğitimi açısından mevcut durumun ve bu eğitimi etkili hale getirecek etmenlerin incelenmesidir. Bu amaca ulaşmak için; İnsan hakları eğitiminin amaçları nelerdir? İnsan hakları eğitiminin yasal temelleri nelerdir? Değişik ülkelerde insan hakları eğitimi alanında yapılan örnek çalışmalar nelerdir? Türkiye' de insan hakları eğitimi konusunda neler yapılmaktadır? İnsan hakları eğitimi için diğer derslerden nasıl yararlanılmaktadır? Mevcut genel lise programı içinde yer alan sosyal, kültürel ve tarihsel içerikli ders kitaplarında insan hakları konusuna ne kadar yer verilmektedir? Türkiye' de lise düzeyinde verilecek etkili bir insan hakları dersinin, içeriği, zamanlaması, yöntemi. materyali (ders araç ve gereçleri) ve değerlendirme süreci ne olabilir? sorularına cevap aranmıştır.

Araştırma "tarama" modelindedir. Bu yüzden, önce konunun eğitsel ve yasal boyutlarını ele alan bir literatür taraması yapılmış, sonra da içerik analizi yöntemiyle sosyal, kültürel ve tarihsel içerikli onaltı lise ders kitabına analiz uygulanmıştır. Analiz ünitesi olarak konu alınmış ve alt kategoriler, hak, özgürlük, demokrasi, adalet, hoşgörü ve barış olarak belirlenmiştir. Bağlam birimi olarak cümle seçilmiş ve analiz ünitesi olarak belirlenen konuların her cümlede ne sıklıkla geçtiği saptanmıştır. Cümledeki her alt kategorinin ağırlığı bir puan olarak değerlendirilmiştir. Kategorileri oluşturma, tanımlama ve kodlama ışlemı araştırmacının kendisi tarafından yapılmıştır. Çalışmanın güvenirliğini sağlamak üzere, rastlantısal olarak seçilen iki ders kitabındaki toplam dört kategori, iki ayrı eğitim bilimleri uzmanı tarafından tekrar kodlanmış ve güvenirlik için geçerli olan sayıya ulaşıldığı için ders kitaplarındaki kategorilerin güvenilir bir şekilde ölçüldüğü sonucuna varılmıştır. Ders kitaplarındaki kategorilerin değerleri, frekans, % ve yoğunluk puanı olarak tablolarda gösterilmiştir.

Araştırmanın en önemli bulguları arasında; insan hakları eğitiminin, özellikle uluslararası mevzuatta ayrıntılı bir şekilde ele alındığı, değişik ülkelerde insan hakları eğitimine yönelik, eğitim sistemi çerçevesinde önemli çalışmaların yürütülmesine karşılık, Türkiye' de insan hakları eğitimi alanındaki etkinlik ve araştırmalarda yetersiz kalındığı, liselerdeki "Demokrasi ve İnsan Hakları Dersi" nin taslak programında eksiklik ve yanlışlıkların bulunduğu, sözel nitelik taşıyan tüm lise ders kitaplarında, insan hakları ile ilgili kategorilerin ortalama yoğunluk puanının 20.47 olduğu ve insan hakları konularına yer verme sıklığı bakımından ilk üç sırada yer alan ders kitaplarının, Hukuk Bilgisi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1 Ders Kitabı olduğu sayılabilir.