Erken Dönem Kordon / İzmir Sinemalarının Lokasyon Duyarlı Mobil Uygulama ile Sunumu Sencer Yeralan1, Dilek Kaya
Yüklə 49,86 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar Sözcükler
- 1. Erken Dönem İzmir ve Kordon Sinemaları
- 2. Dijital Beşeri Bilimler
- 3. Dijital Sinema Araştırmaları
- Büyük Veri” ( Big Data ) Projeleri
- Dijital Haritalama ( Mapping ) Projeleri
- Dijital Veritabanı / Web Arşivi
- Mobil Uygulama
|
Erken Dönem Kordon / İzmir Sinemalarının Lokasyon Duyarlı Mobil Uygulama ile Sunumu Sencer Yeralan1, Dilek Kaya2 1 Yaşar Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, İzmir 2 Yaşar Üniversitesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü, İzmir sencer.yeralan@yasar.edu.tr, dilek.kaya@yasar.edu.tr Özet: İzmir’de ilk yerleşik sinema salonları 1908 yılından itibaren gayrimüslimlerin ve Levantenlerin yaşadığı, sosyal hayatın merkezi, Kordon’da açılmıştır. Gündelik kent hayatının önemli bir parçası olan bu sinemaların neredeyse tamamı 1922 Büyük Yangın’ında yok olmuş, ayakta kalmayı başarabilen bir iki sinema salonu ise Cumhuriyet’le birlikte Türkleştirilerek faaliyetlerine bir süre daha devam edebilmişlerdir. Bu çalışma, 1908-1922 arasındaki dönemde Kordon sinemaları ve Kordon’da sinemaya gitme kültürünü birinci el kaynaklar aracılığıyla yeniden inşa etmeyi ve bu yolla İzmir ve Türkiye’nin sosyokültürel tarihine ve toplumsal hafızasına katkıda bulunmayı hedefleyen ve devam etmekte olan bir araştırmadan yola çıkıyor. Çalışma, araştırma sonuçlarının geniş kitlelerle paylaşımını sağlayacak ve Kordon’un bugünkü ziyaretçilerine geçmişin Kordon’unu ve sinemalarını etkileşimli şekilde hatırlama ve deneyimleme olanağı tanıyacak, lokasyon duyarlı bir mobil uygulama önerisinde bulunuyor. Çalışma, bu uygulamayı dijital beşeri bilimler ve dijital sinema araştırmaları bağlamına oturtuyor. Anahtar Sözcükler: Erken Sinema, Sinema Salonları, Kordon, İzmir, Mobil Uygulama Abstract: Beginning in 1908, the first movie theatres of İzmir opened in the multiethnic Quay (today Kordon) area, the center of Levantine socio-cultural activities. Most of these movie theatres were completely lost to the Great Fire of 1922. The ones that partially survived were “Turkified” during the establishment of the Turkish Republic. This study builds upon ongoing research that aims to reconstruct the lost history of the early Quay cinemas from 1908 to the Great Fire of 1922, based on primary sources. It proposes a location-aware mobile application that will help in sharing the research findings with a wider public beyond academia. The application will enable the current inhabitants and visitors of the Quay district to remember and experience lost Quay cinemas in an interactive way. The study places the application within the literature of digital humanities and digital cinema studies. 1. Erken Dönem İzmir ve Kordon Sinemaları Avrupa ve İstanbul gibi İzmir de sinemayla 19. yüzyılın sonunda tanışır. Bu dönemde İzmir, Osmanlı İmparatorluğu’nun en kozmopolit liman kentlerinden birisidir ve Türk, Rum, Ermeni, Yahudi ve Levantenler (Avrupa kökenli Osmanlı vatandaşları) başta olmak üzere, etnik açıdan oldukça zengin bir nüfusa ev sahipliği yapmaktadır. Bu gruplar birbirine komşu fakat birbirinden ayrı bölgelerde konuşlanmıştır. Frenk, Rum, Ermeni, Yahudi ve Türk mahalleleri olarak adlandırılan bu yerleşim yerleri arasında Frenk Mahallesi kentin ticari ve kültürel merkezidir ve Avrupalı veya Avrupalı olmayan seçkinlere ev sahipliği yapmaktadır. İlk gezici film gösterimleri de 1896’da, Frenk Mahallesi’nde, bir spor ve müzik kulübü olan Apollon Kulüp’te gerçekleşir [1]. İlk yerleşik sinema salonları ise 1908’den itibaren, kafeleri, sosyal kulüpleri, tiyatroları, otelleri ve konsolosluklarıyla hali hazırda kentteki sosyokültürel aktivitelerin merkezi olan, Avrupalı gezginlerin “Doğu’nun küçük Paris’i” olarak nitelediği, Kordon’da açılır [2]. Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar İzmir’de açılmış sinemalar, bu güne dek çeşitli kaynaklarda belirtildiği şekliyle, Tablo 1’de listelenmektedir [3].
Tablo 1. Birinci Dünya Savaşı Öncesi İzmir Sinemaları Görüldüğü üzere 1913 yılında faaliyete geçen Milli Kütüphane Sinema ve Tiyatrosu dışında tüm sinemaların mülkiyeti gayrimüslimlere, özellikle Rumlara aittir. Sinemaların koltuk kapasiteleri genelde 400-600 arasında olup, Osmanlı Sinematografhanesi 800 koltuk kapasitesiyle başı çekmektedir [4]. Kordon’un en büyük tiyatro ve sinema salonu olan Theatre de Smyrne (İzmir Tiyatrosu) ise 500’ün üzerinde koltuğun yanı sıra 42 locaya sahiptir. Sinemanın ayırt edici bir özelliği, cam tavanının açılıp kapanması sayesinde hem kışlık hem de yazlık sinema olarak kullanılabilmesidir [5]. Adını dünyaca ünlü Fransız film yapım şirketinden alan Pathé sineması ise, hem iç mekân yapısı hem de sunduğu film izleme deneyimi açısından, belki de dünyanın en ilginç sinemalarından birisi olmaya adaydır. A. Şahabettin Ege’nin anılarında anlattığına göre, sinema salonunun ortasında bir buz pisti yer almakta ve seyirciler eş zamanlı olarak hem perdedeki filmi hem de paten yapanları izleyebilmektedir. Üstelik karanlık ortamdan dolayı kayarken düşenlerin pek görünmemesi sebebiyle buz pateni pisti de oldukça popülerdir [6]. Gösterilen filmlerin tamamı Avrupa’dan ithal edilmiş filmler olup özellikle Pathé ve Gaumont filmleridir. 1920’den itibaren Eclair, Nordix, Gloria, Ambrosio, Torino, Milano ve Italia gibi şirketlerden de filmler ithal edilmeye başlanır. Başlangıçta filmler Rumca ara yazılar eşliğinde gösterilirken, 1913’te bunların yerini Fransızca ara yazılar alır [7]. 1914’ten itibaren sinemalar Karşıyaka, Güzelyalı, Bornova gibi semtlere de sıçrar. İzmir Uluslararası Amerikan Koleji öğretmenlerinin 1921 yılında yayınlanan bir raporuna göre 1920 itibarıyla İzmir’de faaliyet gösteren 14-15 kadar sinema bulunmaktadır. Aynı rapora göre sinemaya gitmek kahvehanelerden sonra en yaygın boş zaman eğlencesidir. İzleyicilerin %45’i çocuk, %40’ı gençler ve %15’i yetişkinlerden oluşmaktadır. Cinsiyet açısındansa izleyicilerin %70’i erkek ve %30’u (gayrimüslim) kadındır [8]. Gündelik hayatın önemli bir parçası olan Kordon sinemalarının neredeyse tamamı, kentin Türk yönetimine geçişi sırasında yaşanan ve Frenk mahallesi başta olmak üzere Rum ve Ermeni mahallelerini etkileyen 1922 Büyük Yangın’ında yok olmuştur. Ayakta kalmayı başarabilen bir iki sinema salonu ise Cumhuriyet’le birlikte Türkleştirilerek faaliyetlerine bir süre daha devam edebilmişlerdir. Örneğin Cine Pallas yangından sonra Palas ve 1926’dan itibaren, binanın mülkiyetinin Tayyare Cemiyeti’ne geçmesiyle, Tayyare adını almıştır. Bu sinemanın yerinde bu gün Tayyare Apartmanı bulunmaktadır. Bir başka örnek olarak yangından sonraki dönemde adı Sakarya olarak değiştirilen Parision sinemasını gösterebiliriz [9]. Erken dönem İzmir sinemaları, gerek Türkiye’de yeni yeni gelişmekte olan erken dönem sinema araştırmaları açısından gerekse sosyokültürel tarihimiz ve toplumsal hafızamız açısından önemli olmakla birlikte, bu sinemaların tarihi tam bir kayıp tarih görünümündedir. Var olan bilgiler oldukça sınırlı ve yer yer birbiriyle çelişir niteliktedir. Yaklaşık bir yıldır, 1908-1922 arasındaki dönemde İzmir sinemaları ve İzmir’de sinemaya gitme kültürünü birinci el kaynaklar aracılığıyla yeniden inşa etmeyi amaçlayan geniş kapsamlı bir araştırma yürütmekteyiz. Halen gelişme aşamasında olan bu araştırmanın olası sonuçlarını ve çıktılarını sadece klasik akademik kanallar aracılığıyla ve dar bir okuyucu kitlesiyle paylaşmayı yeterli bulmuyoruz. Bu sebeple, başka benzer araştırmalar için de bir model oluşturacak şekilde, ilk vadede Kordon bölgesi sinemalarını ve Kordon’da sinemaya gitme kültürünü tarihsel olarak yeniden inşa etmek ve Kordon’un bugünkü ziyaretçilerine geçmişin Kordon’unu ve sinemalarını etkileşimli bir şekilde hatırlama ve deneyimleme olanağı tanıyacak lokasyon duyarlı bir mobil uygulama tasarlamayı hedefliyoruz. Türkiye’de henüz örneği olmamakla birlikte dünyada bu tür sinema araştırmaları yapılmaktadır. Bu araştırmalar, Dijital Beşeri Bilimler (Digital Humanities)’in bir uzantısı olarak Dijital Sinema Araştırmaları (Digital Cinema Studies) adıyla da anılmaktadır. Kordon sinemaları projesinin bu literatür bağlamında da düşünülebilmesi açısından aşağıda kısaca Dijital Beşeri Bilimlere değiniyor ve Dijital Sinema Araştırmaları’ndan bir kaç örnek veriyoruz. 2. Dijital Beşeri Bilimler İtalyan rahip Roberto Busa’nın Index Thomisticus’u, 1970’lerde ve 1980’lerde Humanities Computing adıyla ivme kazanmış olan Digital Humanities alanının ilk örneği olarak kabul görmektedir [10]. Busa, 1946’da, Ortaçağ filozofu Aziz Thomas Aquinas’ın ve benzer bir kaç yazarın eserlerinde geçen tüm kelimelerin bir çeşit endeksini yapmak ister ve bu konuda IBM’in desteğini alır. Söz konusu proje 30 yılda tamamlanır ve 1970’lerde 56 ciltlik ve 11 milyon kelimelik bir eser olarak yayınlanır. Bu gün Internet üzerinden de erişilebilen bu endeksle, Busa, beşeri bilimler tarihine dilbilimsel ve edebi analiz amacıyla ilk defa bir bilgisayar programından yararlanan ve dolayısıyla beşeri bilimlerde dijital teknolojilerin kullanımını başlatan kişi olarak geçer. Uzun süre edebiyat ve dilbilim araştırmalarıyla sınırlı kalan ve yazılı metinlerin elektronik hale getirilip bir takım bilgisayar programlarıyla otomatik olarak analiz edilmesinden ibaret olan, o zamanki yaygın adıyla humanities computing, bu günkü adıyla dijital beşeri bilimler, 90’lardan itibaren yazının yanı sıra görüntü, ses ve video gibi görsel ve işitsel metinleri de kapsayacak şekilde mültimedya bir nitelik kazanır. Özetle, Dijital Beşeri Bilimler, beşeri bilimler ve sosyal bilimlerin metodolojilerini bilgisayar ve bilgi teknolojileriyle, programlama araçlarıyla (verileri görselleştirme, bilgiye erişim, veri madenciliği, metin madenciliği, istatistik, dijital haritalama vb.) ve dijital yayın ortamlarıyla birleştiren çalışmaları kapsar. Bilindiği üzere, 80’lerde kişisel bilgisayar, 90’larda Internet’in kullanılır hale gelmesi, 16. yüzyılda matbaanın etkisine benzer şeklide, bilginin üretimi, dağıtımı ve paylaşımında yeni olanakların ortaya çıkmasını sağladı. Dijital beşeri bilimler basitçe bu yeni olanakları değerlendirmekle kalmayıp bu olanaklar ortamında bilgi üretiminin ve paylaşımının nasıl olması gerektiğine ya da olabileceğine dair de yorumda bulunmaktadır. Oldukça geniş ve heterojen bir görünüm arz eden bu alanda yapılan çalışmalarda göze çarpan ortak özellikler şunlardır:
3. Dijital Sinema Araştırmaları Uluslararası alanda dijital sinema araştırmaları dijital araçlarla film ve/veya sinemayı ele alan tarihsel ve güncel çalışmalardan oluşmaktadır. Dijital beşeri bilimlerin yukarıda listelenen tüm ortak özelliklerini taşıyan bu alandaki çalışmaları dört ana grupta toplamak mümkün:
Bu çalışmada sözü edilen Kordon Sinemaları projesi özellikle son iki gruptaki çalışmalardan ilham almaktadır. 4. Sonuç Kentsel Internet uygulamaları, geçmişi çok eski olmasa da, hızlı bir şekilde yeni alanları da kapsayacak şekilde evrimleşmektedir. İlk uygulamalar, beklenildiği gibi, kentin acil yaşamsal ihtiyaçlarına cevap veren mekanik ve katı mühendislik uygulamalarıydı (trafik ışıkları, meteorolojik bilgilendirmeler, hava kirliğinin ölçülmesi, telekomünikasyon vb.). Yukarıda sözü edilen örneklerin de gösterdiği gibi, uygulamalar, gün geçtikçe kentin sosyal ve kültürel boyutlarını da vurgulayacak ve duygusal, entelektüel, sanatsal ve kültürel gereksinimlere de cevap verecek şekilde çeşitlilik kazandı. Bu gidişatın üç ana özelliği göze çarpmaktadır:
Bu özellikler, Kordon Sinemaları projesi için de yönlendirici olacaktır. Bunun yanı sıra, bu tip uygulamaların geliştirilmesinde kolaylık sağlamak üzere bir otomatik kod üretici geliştirilmesi de anlamlıdır. Kaynaklar [1] Beyru, R. (2000). 19. Yüzyılda İzmir. İstanbul: Literatür Yayınları. [2] Von Lindau, P. (2001). “Paul von Lindau’nun İzmir’i: Mayıs 1895.” Pınar, İlhan (Ed.) içinde, Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir: Yabancıların Gözüyle Osmanlı Döneminde İzmir 1608-1918 (s. 318-319). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. [3] Makal, O. (1999). Tarih İçinde İzmir Sinemaları 1896-1950. İzmir: Güsev. Berber, E. (Çev.) (1998). Yunanistan Rehberinden İşgal Altındaki Bir Kentin Öyküsü: İzmir 1920. İzmir: Akademi Kitabevi. Nemutlu, Ö. (2011). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete İzmir’de Tiyatro. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi. Georgelin, H. (2005). La Fin de Smyrne: Du Cosmopolitisme aux nationalismes. CNRS Editions. Chatziconstantinou, A. (2011). “The Smyrna / İzmir Timeline.” http://levantineheritage.com/pdf/Smyrna-timeline.pdf [4] Nemutlu, Ö. (2011). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete İzmir’de Tiyatro. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi. [5] Nemutlu, Ö. (2011). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete İzmir’de Tiyatro. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi. [6] Ege, A. Ş. (2002). Eski İzmir’den Anılar. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. [7] Georgelin, H. (2005). La Fin de Smyrne: Du Cosmopolitisme aux nationalismes. CNRS Editions. [8] Bali, R. N. (Ed.) (2009). A survey of some social conditions in Smyrna, Asia Minor, May 1921. Istanbul: Libra. [9] Güneş, M. (2003). “II. Dünya Savaşı’nda İzmir’in Kültürel Hayatında Sinema ve Tiyatro.” İzmir Kent Kültürü Dergisi 6. Ürük, Y. (2011). “Sinema Cenneti İzmir 6.” İzmir Life 123. [10] Burdick, A., Drucker, J., Lunenfeld, P., Pressner, and T., Schnapp, J. (2012) Digital_Humanities. Massachusetts: The MIT Press. [11] http://kinomatics.com/ [12] http://auscinemas.flinders.edu.au/ [13] http://cinemacontext.nl [14] http://cinemastandrews.org.uk/ [15] http://www.cinemapping.co.uk/lostcinemas Yüklə 49,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|