Idrok - inson ongida sezgi organlarimizga bevosita ta’sir etayotgan narsa va hodisalarni tartibga solinib, yaxlit, bir butun holda aks ettirilishi. Idrok narsa va hodisalarning ayrim xususiyatlarini aks ettiruvchi sezgilardan farq qiladi. Lekin idrok narsa ayrim sezgilarning oddiy yig‘indisidan iborat emas. Idrok hissiy bilishning yangi, yuqori bosqichidir. Idrok jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Bular: idrokning predmetligi, yaxlitligi, ma’lum tartibda tuzilishi, konstantligi, anglanganligi.
Odamning koʻzi – oʻta sezuvchan, nozik va murakkab «asbob». Ammo, u ham ba’zi-ba’zida adashib turishga moyil. Uning adashishi, ayniqsa koʻrish illyuziyalarida yaqqol namoyon boʻladi. Idrok illyuziyalari (lotincha «иллусио» — xato, yanglishish soʻzlaridan olingan) – narsa yoki hodisalarni notoʻgʻri, yanglish koʻrinishda idrok etishdan iboratdir.
Odamning koʻzi
oʻta sezuvchan, nozik va murakkab «asbob». Ammo, u ham ba’zi-ba’zida adashib turishga moyil. Uning adashishi, ayniqsa koʻrish illyuziyalarida yaqqol namoyon boʻladi. Idrok illyuziyalari (lotincha «иллусио» — xato, yanglishish soʻzlaridan olingan) – narsa yoki hodisalarni notoʻgʻri, yanglish koʻrinishda idrok etishdan iboratdir.
Qoʻlimizda vazni bir xil, ammo har xil kattalikdagi ikki xil lugʻat kitob bilan katta jurnalni olsak, negadir hajman kattaroq boʻlgan jism (bizning misolda jurnal) ogʻirroq boʻlib tuyuladi
Demak, illyuziyalar voqyelikni, undagi narsa yoki hodisalarni asliga toʻgʻri kelmaydigan (noadekvat – J.N.E.) tarzda idrok etishdir. Illyuziyalarning sabablari xilma-xil boʻlishi mumkin: 1. Odamning tajribasi; 2. Analizatorlarning xususiyatlari; 3. Idrok etish sharoitining oʻzgarishi; 4. Fizikaning muayyan qonunlari; 5. Sezgi a’zolaridagi qandaydir nuqson va hakozo.
Umumiy ravishda idrok illyuziyalar orasida keng tarqalgan koʻrish illyuziyalarini 2 guruhga boʻlish mumkin:
•
• Umumiy ravishda idrok illyuziyalar orasida keng tarqalgan koʻrish illyuziyalarini 2 guruhga boʻlish mumkin:
• 1-guruh. Fan xususiyatlari tufayli paydo boʻladigan illyuziyalar.
• 2-guruh. Shaklning oʻzgargan tarzda aks ettirilishi tufayli paydo boʻladigan illyuziyalar.
• Fon xususiyatlari sababli paydo boʻluvchi koʻrish illyuziyalarning paydo boʻlishiga xos ayrim «sirlar»dan sizni voqif qilsak, degan edik.
Sezgi nerv sistemasining u yoki bu kuzatuvchidan ta’sirlanuvchi reaksiyalari tarzida hosil boʻladi va har qanday psixik hodisa kabi reflektorlik hususiyatiga egadir. Kuzatuvchining oʻziga aynan oʻxshaydigan analizatorga ta’siri natijasida hosil boʻladigan nerv jarayoni sezgining fiziologik negizi xisoblanadi.
Analizator uch qismdan iborat:
1. Tashqi quvvatni nerv jarayoniga oʻtkazadigan mahsus transformator hisoblangan periferik boʻlim (retseptor);
2. Analizatorning periferik boʻlimini markaziy analizator bilan bogʻlaydigan yoʻllarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan qoluvchi) nervlar;
3. Analizatorning periferik boʻlimlardan keladigan nerv signallarining qayta ishlanishi sodir boʻladigan qobiq osti va qobiq (miyaning oʻzi bilan tugaydigan) boʻlimlari.
Idrok etish jarayonida idrok mazmunini oʻzgartirib yuborishi mumkin boʻlgan xis xayajonlar ham mavjuddir. Idrokning ushbu turlari mavjud: koʻrish, eshitish, paypaslab koʻrish, kinestezlik, xidlash va ta’m bilish yoʻli bilan idrok qilish. Shuningdek fazoni idrok etish, vaqtni idrok etish va xarakatni idrok etish kabi turlarini ajratib koʻrsatish mumkin.
