I hekim ve diger saglik çalisanlarina yönelik siddetin nedenlerini kisa basliklar halinde önem sirasina göre yazar misiniz

Hekime Yönelik Şiddet Nasıl Önlenir Çalıştayı Anket Sonuçları

Dr.Ali Özyurt* ([e-mail], 0532 455 99 01),Dr. Hasan Ogan*, Dr. Zeynep Solakoğlu* Dr. Ayşegül Bilen*, Mithat Hamarat**, Şüheda Arslan***

* Hekime Yönelik Şiddet Nasıl Önlenir Çalıştayı Düzenleme Kurulu Üyesi

** Hekime Yönelik Şiddet Nasıl Önlenir Çalıştayı Sekreteri

*** Hekime Yönelik Şiddet Nasıl Önlenir Çalıştayı Bilgiişlem Sorumlusu
Anketimizin evrenini İstanbul’da yaşayan ve İstanbul Tabip Odası’na kayıtlı yaklaşık 25000 hekim oluşturmuştur. Bu hekimlerden üyelik işleri bürosunda kayıtlı 12296 hekime anket e-posta yoluyla 1.02.2009 tarihinde gönderilmiştir. Ayrıca anket formu www.istabip.org.tr adresine 1-14 şubat tarihleri arasında yanıtlanmak üzere konmuştur. Yine tabip odasına gelen hekimlerin yanıtlaması için yazılı olarak ta gelen hekimlere dağıtılmıştır. Buna göre ankete şu ana kadar 215 yanıt gelmiştir. Bunların196( % 95.8) tanesi elektronik ortamda yanıtlanmış, 9( % 4.1) tanesi de yazılı olarak yanıtlanmıştır. Buna göre anketin yanıtlanma oranı yaklaşık % 1 ‘dir.

Anketimiz web sayfasından ve e-posta yoluyla aşağıdaki formda olduğu gibi duyurulmuştur.

Şimdi sırasıyla anket soruları ve verilen yanıtları sınıflayacağız.

Soru I - Hekim ve diğer sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin nedenlerini kısa başlıklar halinde önem sırasına göre yazar mısınız?

Bu soruya verilen yanıtlar incelendiğinde şiddetin nedenleri olarak aşağıdaki 10 başlık öne çıkmaktadır:

1. 
   Sağlıkta Dönüşüm Programı
   
2. 
   Sağlık çalışanları siyasi iktidar tarafından hedef gösterilmesi
   
3. 
   Toplum eğitim düzeyinin düşük olması
   
4. 
   Sağlık çalışanları hakkında medyada çıkan olumsuz, yalan haberler ve yorumlar
   
5. 
   İletişim becerilerinde yetersizlik
   
6. 
   Yetişmiş insan gücü ve fizik kapasite yetersizliği
   
7. 
   Aşırı iş yükü ve iş doyumsuzluğu ve tükenmişlik
   
8. 
   Toplumsal nedenler ve şiddete eğilimin artması
   
9. 
   Şiddeti önleyici yasal düzenlemelerin yetersizliği ve etkin güvenlik önlemlerinin alınamaması
   
10. 
    Çalışma ortamı ve mimari yapılanmanın uygunsuzluğu
    

Bu açık uçlu soruya verilen kümelenmiş yanıtlardan yukarıdaki başlıklara giren önemli bulduğumuz ve anketörler tarafından sıklıkla gösterilen nedenlerden öne çıkanlar aşağıdadır:

1. Sağlıkta Dönüşüm Programı

• 
  Hükümetin Sağlık Politikaları
  
• 
  Sosyalizasyon programından vazgeçilerek, sağlık hizmetlerinde serbest piyasa yolunun açılması
  
• 
  Sağlık sistemindeki bozukluklar(hastanelerin yapılanması, yetersiz donanım, personel azlığı)
  
• 
  Sağlıkta liberalizasyon
  
• 
  Sağlıkta dönüşüm kapsamında  SABİM vb yollarla sağlık çalışanlarının hedef gösterilmesi
  
• 
  Mevcut sağlık politikaları ve özellikle sağlık bakanlığının saptanan aksaklıklara yönelik olarak hekimleri öne sürmesi
  
• 
  Sistemden kaynaklanan engellerin sağlık çalışanından kaynaklandığının düşünülmesi,
  
• 
  Sıkça değişen sağlık hizmetine yönelik uygulamaların topluma önceden duyurulmasındaki  yetersizlik,
  
• 
  Hizmet alanların sağlık hizmeti almakla ilgili yaşadığı önceki olumsuz deneyimleri,
  
• 
  İdari sorunların sağlık çalışanlarına yüklenmesi, iş akış şemalarının olmaması,
  
• 
  Başvuran hasta ve hasta yakınlarını kabul eden, danışmanlık yapan, yönlendiren birim/kişilerin yokluğu, ve/veya sayıca ve nitelikçe yetersizliği,
  
• 
  Sağlık sisteminde gerçekleştirilen yeniliklerin uygulanabilir hale getirilmeden dayatılmasına nedeniyle sağlık hizmet sunumunda ortaya çıkan aksamalar,
  
• 
  Hastanelerin acil ünitesine  gelen her başvuru  kabul edildiği için istismar edilmesi ve burumda gerçek acil hastasına ilgi gecikmesi.
  

2. Sağlık çalışanlarının siyasi iktidar tarafından hedef gösterilmesi

• 
  Doktorun tek suçlu olduğu konusundaki genel şartlandırılma,
  
• 
  İktidarların bilerek ya da bilmeyerek hekim ve diğer sağlık çalışanlarını hedef göstermesi ve saldıranları kınamak bir yana, popülist bir tavırla belli düzeyde bir toleransla karşılamaları,
  
• 
  12 Eylül’den bu yana tüm sağlık çalışanlarının toplum içindeki değeri, güvenirliği ve saygınlığının kaybolması,
  
• 
  Politikacıların sağlık hizmeti sunan kişilerin, sistemdeki sorunların sorumlusu olarak görülmelerine neden olacak tutum ve açıklamaları,
  
• 
  Politikacıların sağlığı siyasete alet etmeleri,
  

3. Sağlık çalışanları hakkında medyada çıkan olumsuz haberlerler

• 
  Basının sağlık alanındaki aksaklıkları yansıtırken objektif ve bilimsel kıstaslara uymaması, bilerek ya da bilmeyerek hekim ve diğer sağlık çalışanlarını hedef göstermesi,
  
• 
  Basının yanlış yönlendirmeleri hekim hatası ile komplikasyon arasındaki farkların insanlar tarafından bilinmemesi,
  
• 
  Medya tarafından oluşturulan hekime yönelik güvensizlik ve önyargı,
  
• 
  Medyanın sağlık problemleri konusunda yaptığı haberlerde hedef olarak sağlık çalışanlarını göstermesi; özellikle de doktorların hedef gösterilmesi zaten eğitim düzeyi yeterli olmayan toplumda linç kültürü gelişmesine yardımcı olmaktadır,
  
• 
  Medya tarafından olumsuz hekimlik örneklerinin sürekli gündeme getirilerek, sağlık hizmetlerindeki bütün sorunlar için hekimlerin günah keçisi haline getirilmesi,
  

4. Toplum eğitim düzeyinin düşük olması

• 
  Tıp eğitiminde yeterince ve mesleğin gereğine göre iletişim bilgisi verilmeyişi,
  
• 
  Eğitim yetersizliği,
  
• 
  Halkın "sağlık hakkını arama" kavramından daha ziyade sağlık hizmeti sunanlardan hesap sormayı anlıyor olmaları,
  

5. İletişim becerilerinde yetersizlik

• 
  İletişim kusurları (hem hekim ve hem de hastalarda empati yapmada sıkıntı olduğunu düşünüyorum),
  
• 
  Hekimlerin şiddete karşı önlemler konusunda eğitim almaması,
  
• 
  Sağlık çalışanlarının hastalara ve hasta yakınlarına karşı hoşgörüsüz, buyurgan ve bazen aşağılayıcı yaklaşımları,
  
• 
  Sağlık çalışanından kaynaklanan iletişim eksikliği (yeterli bilgilendirmeme yapılmaması, fazla umut verici konuşma vs),
  
• 
  Bazı hekimlerimizin hastalara karşı kayıtsız, aşağılayıcı ve baştan savmacı tutumları,
  
• 
  Sağlık personelinin devlet birimlerinde kişilere karşı umursamaz ve rencide edici davranışları ( özel sektörde daha güler yüz gösteren kişiler, devlet birimlerinde bu güler yüzü ve saygıyı esirgemektedir)
  
  
  

6. Yetişmiş insan gücü ve fizik kapasite yetersizliği

• 
  Yatması gereken hastaların yer olmaması nedeniyle yatırılamaması, acil gözlem odalarında kalması ya da eve gönderilmek zorunda kalınması,
  
• 
  Hastanın ve/veya yakınlarının beklentilerinin yeterince karşılanmaması, hatalı tıp uygulamaları,
  
• 
  Tıp eğitiminin eksikliği,
  
• 
  Tedavinin gecikmeden ve sağlıklı uygulanmasındaki sorunlar,
  
• 
  Yardımcı personel sayısının az olması nedeniyle özellikle gece ekibi acil hasta kayıtı yaptığı için hasta kayıtla değil kendiyle ilgilenilmesini istiyor.
  
  
  

7. Aşırı iş yükü ve sağlık çalışanların iş doyumsuzluğu ve tükenmişliği

• 
  Hekim ve sağlık personelinin iş yükünün çok fazla olması nedeniyle gelişen aksaklıklar,
  
• 
  Zaman kısıtlılığı ve iş yoğunluğu nedeniyle hastalara az ilgi gösterilmesi,
  
• 
  Sağlık ortamında personel istihdamında yaşanan kronik yetersizliğin içinde yoğun iş yükünden bezmiş çalışanların tahammülsüzlükleri,
  
• 
  Sağlık çalışanlarının (İç müşterilerin) yorgun, iş tatminsiz, emeklerinin karşılıklarını almadıklarından işlerini sevgisiz-isteksiz yapmaları, performans parasını daha fazla alayım diye acele, niteliksiz, isteksiz alelacele iş yapmaları
  
  
  

8. Toplumsal nedenler ve şiddete eğilimin artması

• 
  Öğrenilmiş bir davranış olarak, bireyler arası çatışmaları şiddetle çözme eğiliminin toplumda yaygın olması,
  
• 
  Toplumun ve bireyin stres karşısında gösterdiği genel şiddet eğilimi,
  
• 
  Toplumda şiddet kültürünün iyice meşrulaştırılması, sosyoekonomik sorunlar başta olmak üzere hukuk, sağlık, eğitim, istihdam vs gibi sorunların bireyler üzerinde yarattığı stresin serseri bir mayın misali korunmasız insanlar üzerinden deşarj edilmesi,
  
• 
  Feodal yapının egemen olduğu kalabalık ailelerde ve çıkar gruplarında kendi mantıklarındaki insan ilişkileri ve uygarlık anlayışları gereği dövmek, öldürmek ve linç etmek gibi eylemlerin zaten son derece doğal yöntemler olması,
  
• 
  Sistemin aksaklıklarının sorumlusunun sağlık personeli olduğu özellikle hekimler olduğu sanılması,
  
• 
  Sağlığın ticarileşmesi, dolayısıyla "madem para verdim ne istersem yaparım" anlayışı,
  
• 
  Kırsal kültürün kent kültürüne hakim olması,
  
• 
  Hastaya ve yakınlarına kötü muamele yapıldığını düşünmesi,
  
• 
  Yanlış/ eksik tedavi uygulandığının düşünülmesi,
  
• 
  Sağlık bakanı ve çalışanları he rtürlü sağlık hizmetini ücretsiz olarak ilan ederken;hasta hastaneye geldiğinde durumun farklı olduğunu gördüğünde yine hedefi sağlık çalışanı olarak görüyor,
  
• 
  Özgüven eksikliği (Tepki vermesi sınırlı olabilecek kişilere (sağlık personeli gibi), karşı şiddete başvurarak kendini iyi hissetme ve kişisel kaybetmişliğinin intikamını alma,
  
• 
  Toplumda şiddetin giderek bir "iletişim biçimi" olarak kabul görmesi,
  
• 
  Toplumun genel eğilim olarak sorunlarını fizik veya manevi şiddetle çözme yönündeki mevcut eğilimi,
  
• 
  Toplumun Sağlık Konusundaki bilgilerindeki yetersizlikler,
  
• 
  Alkol ve madde kullanımının yaygınlaşması,
  

9. Şiddeti önleyici yasal düzenlemelerin yetersizliği, meslke örgütünün güçsüzlüğü ve etkin güvenlik önlemlerinin alınamaması

• 
  Güvenlik personelinin sayı ve yetkisinin azlığı,
  
• 
  Hasta hakları olduğu halde doktor hakları diye bir konunun olmaması,
  
• 
  Adalet sisteminde, sağlık çalışanlarına yöneltilen şiddetin yeterince cezalandırılmaması,
  
• 
  Yasaların teorik ve pratik anlamda, bu saldırılar karşısında hekimi ve diğer sağlık çalışanlarını yalnız bırakması, kolluk güçlerinin yetersizliği,
  
• 
  Bu şiddeti uygulamaktan kaçınmalarını gerektirecek cezaların açıkça tanımlanmış olmaması,
  

10. Çalışma ortamı ve mimari yapılanmanın uygunsuzluğu

• Hizmet sunulan ortamlarda Acil servis vb. hekimle hasta yakınını karşı karşıya bırakan uygunsuz çalışma ortamı ve mimarisi,

• Çalışma koşullarının iyileştirilemeyişi,

Soru 2: Şiddete en çok maruz kalan çalışan kimlerdir?




Soru 3: Çalıştığınız (yönetici olduğunuz) sağlık kuruluşunda sağlık çalışanlarına yönelik şiddet yaşandı mı?


Soru 4: Çalıştığınız (yönetici olduğunuz) sağlık kuruluşunda sağlık çalışanlarına yönelik şiddetle ilgili önlem alındı mı? Alındıysa nelerdir?

Bu soruya verilen yanıtlardan yola çıkarak somut olarak gerek bireysel gayretlerle gerekse bazı kurumların özel ilgisi sonucu alınan ve genelleme yapmanın zor olacağı birkaç örneği aşağıda vermekteyiz.

1. 
   Girişlerde özel güvenlik elemanları
   
2. 
   24 saat kamerayla izleme sistemi
   
3. 
   Alarm sistemi kurulması
   
4. 
   Girişlere dedektör konması
   
5. 
   Çalışanların güvenliği prosedürlerinin oluşturulması
   
6. 
   Saldırganlar hakkında yasal prosedürlerin başlatılması
   
7. 
   Hastaları bilgilendirme
   
8. 
   Hayır hiçbir önlem alınmadı.
   

Yine önemler sorusuna hekimlerin verdiği bazı özgün yanıtları aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.

• 
  Hastaların uygunsuz isteklerinin yapılmamasından kaynaklanan sözlü saldırılara yönelik hastaya neden isteğinin yapılamayacağının anlatılması ve ikna edilmeye çalışılması,
  
• 
  Çalışanlara ve hekimlere iletişim bilgileri vermek,
  
• 
  Sağlık hukuku ve idari hukuk konusunda bilgilendirme,
  
• 
  Hasta haklarına uyum çalışmaları,
  
• 
  Her hastaya bir refakatçi uygulaması ile kalabalık guruplar içeri alınmadı.
  
• 
  Sorun  salt güvenlik sorunu olmadığı için birim içinde halledilmeye çalışıldı, yönetim bilgilendirildi.
  
• 
  Personelin hastalara daha nazik ve güler yüzlü hizmet vermeleri sağlamak amacıyla eğitim çalışmaları artırıldı.
  
• 
  Tedavinin hızlı görülmesi için acilde triaj
  
• 
  Hasta ve yakınlarını bilgilendirme ve tedavi öncesinde onamlarını almak
  
• 
  Saldırı karşısında kullanılmak üzere doğrudan güvenliğe bağlı ve gizli imdat butonları odalara yerleştirildi.
  
• 
  Güvenlik elemanları ve asistanlar tehlikeli hastaya karşı tutum konusunda eğitildi.
  
  
  

Soru 5: Hekim ve diğer sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin önlenmesi için kısa başlıklar halinde yapılması gerekenleri yazar mısınız?

Yapılması gerekenleri sıraladığımızda 7 alt başlıkta inceleyebileceğimiz görüldü.

1. 
   İletişim becerileri eğitimi
   
2. 
   Hizmet sunumunun talebi karşılayacak düzeye getirilmesi
   
3. 
   Hukuki desteğin verilmesi
   
4. 
   Güvenlik önlemlerinin etkinleştirilmesi
   
5. 
   Kamuoyunun doğru bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi,
   
6. 
   Şiddete karşı caydırıcı yasal önlemlerin alınması
   
7. 
   Yazılı ve sözlü medyanın doğru haber yapmasının sağlanması
   

Yine bu soruya verilen bazı özgün yanıtları aşağıda vermekteyiz.

• 
  Hastanede hasta yığılmaları önlenmelidir.
  
• 
  Hekime stresle başa çıkma yöntemleri konusunda eğitim verilmeli,
  
• 
  Sağlık sistemini birinci basamaktan başlamak üzere yeniden yapılandırmak,
  
• 
  Birinci basamaklar başta olmak üzere kaynak ve personel yatırımı yapmak,
  
• 
  Hekimlere hastalara yaklaşım ve açıklayıcı olmaları konusunda çalışmalar yapmak,
  
• 
  Sağlık çalışanlarına şiddet konusu Sosyoloji uzmanlarınca daha geniş çaplı araştırmalarla ele alınmalı,
  
• 
  Basın yayın organlarında konunun nesnel biçimde ele alınmasını sağlamak,
  
• 
  Sağlık kurumlarında şiddeti önlemeye yönelik mekanizmaların oluşturulması,
  
• 
  Yargıya intikal eden olguların hekim yalnızlaştırılmadan izlenmesi ve sonuçlandırılması,
  
• 
  Hukuki destek,
  
• 
  Şiddete karşı caydırıcı cezaların olması,
  
• 
  Görev ve yetkilerin açıkça tanımlanması, eğitimlerin olması, iş yüküyle orantılı personel çalıştırılması,
  
• 
  Meslek odalarımızın meslektaşlarımızın neden olduğu hekimlik onurunu zedeleyen durumlara yönelik denetim ve ceza yetkilerini daha etkin kullanması,
  
• 
  Politikacılar ve onların talimatları ile hareket eden yöneticilerin sorumlu olduğu ve hata olasılıklarını arttıran olumsuz çalışma koşulları konusunda halkın bilgilendirilmesi,
  
• 
  Sevk zincirindeki aksaklıkların vurgulanması ve bundan sağlık çalışanlarının sorumlu olmadığının duyurulması,
  
• 
  Alternatif, gerçekçi ve yapıcı sağlık politikaları konusunda öneriler hazırlanarak bunların gerek Sağlık Bakanlığına, gerekse halka duyurulması,
  
• 
  Basın ilişkileri ile öncelikle doktor ve sağlık çalışanlarının hedef gösterilmesi engellenmeli,
  
• 
  Hekim ve diğer sağlık çalışanlarının meslek örgütlerinin ve sendikalarının onlara sahip çıkması,
  
• 
  112 ve diğer özel ambulansların hasta transferinden önce yer durumunu araştırıp, uygun olan hastanelere transfer yapması,
  
• 
  Hastanelerde güvenlikle ilgili fiziki her türlü koşulu sağlamak (güvenlik elemanı, hasta yakınlarını belli alanlara kontrollü almak, kamera sistemi vs),
  
• 
  Lider ve toplum önderlerinin şiddetten uzak bir toplum yaratmak için gayret içinde olmalarının sağlanması,
  
• 
  Yoğunluğun azaltılması için önlem. Nüfusa göre yeterli sağlık birimi ve yeterli personel,
  
• 
  Sağlığa yeterli bütçe,
  
• 
  Toplumun eğitim düzeyinin yükseltilmesi,
  
• 
  Özellikle acil ve poliklinik hizmetlerinde çalışanların çalışma saatlerini azaltmak, çalışanları çoğaltmak, fazla ücret, izin gibi çalışan memnuniyetini artıracak önlemlerin alınması,
  
• 
  Sağlık çalışanlarına sözlü ve fiili saldırıda bulunanların ciddi ve caydırıcı cezalar alması ve bunun medya ile halka duyurulması,
  
• 
  Temel eğitimde hasta hakları, sağlık çalışanlarıyla nasıl iletişim kurulması gerektiği, olumsuz durumlarda öfkeyi ve tepkileri kontrol etme becerisinin geliştirilmesi gibi gerçekten hayatın her noktasında ihtiyaç duyulabilecek eğitimlerin verilmesi,
  
• 
  Sağlık kurumlarının donanım eksikliğinin giderilmesi (bulunmayan bir aletin/malzemenin faturasının sağlık çalışanına çıkarılmaması),
  
• 
  Özellikle acil servislerde mali işler için sağlık çalışanının kullanılmaması (bu tetkikin fiyatı şudur sözünü bir doktor/hemşire söylememeli),
  
• 
  Caydırıcı bir güvenlik sisteminin oluşturulması,
  
• 
  Şiddet uygulayanların para cezası ile değil, paraya çevrilemeyen hapis cezası ile cezalandırılması (hakim-savcılara karşı olduğu gibi),
  
• 
  İdarecilerin vakaları örtbas etmemesi ve tabip odalarının da olayı duyurması,
  
• 
  Sorunun kaynağı konusunda hastaları bilgilendirme çalışmaları yapmak,
  
• 
  Standart sözel- fiziksel şiddet başvuru formunun protokol defterinde bulunması, tanıkların belirtilmesi,
  
• 
  Sağlık sisteminin sorunlarının sebebinin sağlık çalışanları olmadığı yönünde eğitici materyalin sistemli olarak sağlık hizmetinden yararlananlara ulaştırılması,
  
• 
  Doktor haklarının hastanelere de hasta haklarına eşit puntolarla oluşturulup asılması,
  
• 
  Sağlık çalışanlarının iş yükü standartlarının belirlenmesi standartlar dışında iş yükünün engellenmesi,
  
• 
  Hastanelerde daha fazla sosyal hizmet uzmanı vb. profesyonellere yer verilmesi,
  
• 
  Sağlık çalışanlarının mezuniyet öncesi, sonrası ve sürekli eğitiminde insan ve hasta hakları ile ilgili eğitimlere ter verilmesi,
  
• 
  Hizmet alanların haklarını arayabilmeleri için onlara yol gösterecek, kabul edilmiş kurumlar olması,
  
• 
  Bütün sağlık hizmet birimlerinde "POLİS" statüsünde yetkili ve yeterli güvenlik elemanları bulundurulmalıdır.
  
• 
  Hekimlerin her türlü  ayrılıkları bir yana bırakıp, şiddet olaylarında şiddete uğrayan arkadaşımızın yanında olup yapılan saldırıyı kınamalıyız.
  
• 
  Sağlık çalışanlarının kendilerine yönelik şiddet konusunu çözülebilir bir sorun olarak algılamalarının sağlanması,
  
• 
  Şiddetin önlenmesine yönelik kurumsal düzenlemelerin oluşturulması talebinin ısrarla ve örgütlü olarak dile getirilmesi,
  
• 
  Şiddet olgusunun yönetimi konusunda standart ve sektörler arası işlevsel prosedürlerin oluşturulması,
  
• 
  Şiddete uğrayanın çok yönlü rehabilitasyonu ve destek sistemlerinin oluşturulması,
  
• 
  Sağlıkçıların çalışma alanlarının riski azaltacak şekilde yeniden düzenlenmesi,
  
• 
  Toplumun eğitim düzeyinin yükseltilmesi. Örneğin 12 yıllık temel eğitim.
  
• 
  Hekime şiddet yapanların sağlık güvencesi iptal edilmeli,
  
• 
  Özellikle acil birimlerde, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi acil hastayı iyi seçmeli ve istismarı önlemeliyiz.
  
• 
  Bunun için hastanın ön kontrolleri gelişmiş ülkelerde olduğu gibi  hemşire, sağlık teknisyenleri  tarafından hızla kontrol edilmeli aciliyetine göre hasta yönlendirilmelidir.
  
• 
  Başvuru masasında yer alan   sağlık elemanı olmayan personelin klinik yönlendirmesi olmamalıdır.
  
• 
  Acil personeli sabit ve özel olmalıdır.
  
• 
  Tüm işlemlerde duruma göre kısa ya da uygun zaman ayrılarak hasta /hasta yakını bilgilendirilmelidir.
  
• 
  Başvuran hasta ve hasta yakınlarının ihtiyaçlarını karşılayalım; insanca bekleme-oturma salonları, bilgilendirme panoları v.b, tuvalet, su, ısınma, ışık, havalandırma,
  
• 
  Başvuranların "mahremiyet"lerine saygı gösterelim, MAHREM alan ölçülerine uyalım. Ne kadar kalabalık, ne kadar burun buruna ise o kadar gerilim olacak,
  
• 
  ÖZETLE şiddete, PERFORMANS uğruna, gözü paradan başka bir şey görmeyen SAĞLIK PERSONELİ davetiye çıkarıyor. ASLIMIZA DÖNELİM: NİTELİKLİ ÇALIŞALIM: EMEĞİMİZİN KARŞILIĞINI burada aramayalım.
  
• 
  Sağlık kurumları, performansı artırmak için çok değil, bakabileceği kadar kişiyi ve randevu ile kabul etsin, Ama randevulara da kesinlikle uyulsun. Aciller yeniden yapılandırılsın.
  
• 
  Mutlaka her sağlık biriminde her başvuranı "çağdaş danışmanlık ilkelerine göre, yani saygı-sevgi-olumlu iletişim dili ile" kabul edip yönlendirecek birimler oluşturalım,
  
• 
  İNSANLARA, gerçekten insanmış, bireymiş gibi  davranmayı gerektiren, saygılı-sevgili-dengeli SAĞLIK SİSTEMİ ORGANİZASYONU( büyük resmin parçalarıyız. Yozlaşma her yerde, tek bir yeri düzenleyemeyiz)
  
• 
  Örnek dava sonuçlarının sağlık kurumlarında poster yapılması.