Malzemelerin Mekanik Özellikleri

Malzemelerin Mekanik Özellikleri

• Mekanik tasarım ve imalat sırasında malzemelerin mekanik davranışlarının bilinmesi çok önemlidir. Başlıca mekanik özellikler:

• Çekme / basma (tensile /compression)
• Sertlik (hardness)
• Darbe (impact)
• Kırılma (fracture)
• Yorulma (fatigue)
• Sürünme (creep)

Çekme deneyi

Elastik Şekil Değişimi

Elastik şekil değişimi

• Elastik bölgede Hook kanunu geçerlidir.

• Gerilme ile birim uzama lineer olarak değişir.

• Kuvvet kalkınca, elastik uzama ortadan kalkar.

• E, Elastiklik Modülü, lineer kısmın eğimine eşittir

• Malzemenin karakteristik özelliğidir (malzemeden malzemeye değişir)
• E büyüdükçe malzeme daha rijit hale gelir yani gerilme ile daha az şekil değişimi gösterir. Küçüldükçe daha elastik davranır.

Poisson Oranı

Malzemelerin dayanımını ifade eden Akma dayanımının üzerinde gerilmeler uygulanması durumunda plastik şekil değişimleri (kalıcı-geri dönüşsüz) (PŞD) başlar.

• Malzemelerin dayanımını ifade eden Akma dayanımının üzerinde gerilmeler uygulanması durumunda plastik şekil değişimleri (kalıcı-geri dönüşsüz) (PŞD) başlar.

• Bu noktada PŞD, dislokasyonlar kaymaya başlamasıyla meydana gelir.

Benzeş sıcaklık (homologous temperature):

• TE = Malzemenin erime sıcaklığı

• TÇ = Çalışma sıcaklığı

KAYMA: PEKLEŞME KAVRAMI

• Plastik deformasyon sırasında, dislokasyonlar kayma düzlemlerinde kayarak hareket ederler.

• Fakat bu sırada yeni dislokasyonlar meydana gelir ve yoğunlukları artar.

• Sayılarının artması ile birbirlerinin hareketini engellemeye veya başka engellere (boşluk, yer alan, ara yer, tane sınırı, çökelti, vs.) takılmaya başlarlar.

• Böylece hareketleri için daha yüksek gerilmeler gerekir.

• Bu durum deformasyon sertleşmesi veya PEKLEŞME (strain hardening-work hardening) olarak adlandırılır.

Çekme diyagramından elde edilen veriler

• E, Elastiklik modülü

• a, Akma dayanımı

• ç, Çekme dayanımı

• k, Kopma gerilmesi

• , Kopma uzaması

• , Kesit daralması

• ün, Üniform uzama

• Statik tokluk

• Rezilyans

Süneklik / Gevreklik / Tokluk / Rezilyans

• Süneklik: plastik şekil değiştirme kabiliyetini ifade eder. Bu değerin büyümesi, malzeme kopana kadar daha büyük plastik şekil değiştirme göstermesi anlamına gelir.

• Kopma uzaması ve alan daralması parametreleri ile ifade edilebilir.

• Gevreklik: Plastik şekil değiştirme kabiliyetinin olmaması durumunu ifade eder. Eğri bazen elastik sınırda bazen de elastik sınıra çok yakın bir noktada son bulur.

• Tokluk: Malzemenin kopana dek absorbe ettiği toplam enerjiyi ifade eder.  -  eğrisinin altında kalan alana eşittir. Sünek malzemelerin tokluğu gevrek malzemelere göre daha yüksektir.

• Rezilyans: Malzemenin elastik şekil değişimi sırasında depoladığı enerjidir. -  eğrisinde elastik bölgenin altında kalan alana eşittir.

Statik Tokluk

Statik Tokluk

Gerçek Gerilme-birim şekil değiştirme

• Şu ana kadar hesaplamalarda başlangıç geometrik veriler kullanıldı. Bu şekilde hesaplanan veriler “Mühendislik” değerlerdir.

• Gerçekte plastik şekil değiştirme ile birlikte kesit alanı (hacmin sabit kalması ile) sürekli azalır.

• Bu şekilde elde edilen verilere “Gerçek” değerdir.

• Özellikle metal şekillendirme uygulamalarında gerçek değerler kullanılır.

Akma Eğrileri

• Akma eğrileri: genelde Holloman bağıntısı ile ifade edilir.

Belirgin akma gösteren malzemeler

Belirgin akma ve Cottrel atmosferi

• Bu olaya C, N gibi arayer atom kümelerinin dislokasyonların alt kısmına yerleşip hareketlerini kilitlemesinin sebep olduğu düşünülür.

• Bu arayer atom bulutuna “Cottrell atmosferi” adı verilir.

• C ve N den arındırılmış malzemeler belirgin akma göstermiyor.

Sıcak şekil değiştirme

• Şekil değişiminin sıcakta gerçekleşmesi ile ısıl aktivasyon mekanizmaları aktif hale gelir.

• Pekleşme olamaz:

• Kenar dislokasyonlarda tırmanma (climb)
• Vida dislokasyonlarında çapraz kayma (cross slip)

• Mekanizmaları aktif hale gelir ve dislokasyonlar engellerden kurtularak kaymaya devam ederler

• Dislokasyon yoğunluk artışı olmaz. Pozitif ve negatif kenar dislokasyonları üst üste dizilip tam düzlem haline gelir ve dislokasyon yoğunluğunu azalır.

• Tane sınırı kayması olur: Artan sıcaklıkla birlikte taneleri bir arada tutan kuvvet azalır. Difüzyon mekanizmasının etkinleşmesi ile taneler birbirleri üzerinde kayarlar.

Sertlik deneyi; malzemelerin dayanımları ile ilgili bağıl değerler veren tahribatsız bir test yöntemidir.

• Sertlik deneyi; malzemelerin dayanımları ile ilgili bağıl değerler veren tahribatsız bir test yöntemidir.

• Sertlik ölçme yöntemleri: Batıcı ucun geometrisine ve uygulanan kuvvet büyüklüğüne göre:

• Brinell sertlik ölçme metodu
• Vickers sertlik ölçme metodu
• Rockwell sertlik ölçme metodu

Batıcı uç tepe açısı 136o olan elmas piramit yüzeye bastırılır.

• Batıcı uç tepe açısı 136o olan elmas piramit yüzeye bastırılır.

• Yüzeyde bıraktığı iz dikkate alınır: Kare şeklindeki izin köşegenleri mikroskopla ölçülür.

• Sert veya yumuşak tüm malzemelere uygulanabilir.

• Kuvvet seçiminde malzeme kriteri yoktur.

• BSD değeri gibi çekme dayanımının tespitinde kullanılabilir.

Batıcı uç olarak sertleştirilmiş çelik bilye veya elmas koni kullanılır.

• Batıcı uç olarak sertleştirilmiş çelik bilye veya elmas koni kullanılır.

• Ucun yüzeye battığı derinlik dikkate alınır.

• Malzemeye göre uç/yük kombinasyonu seçilmelidir.

• Plastik malzemelerin ölçümü de yapılabilir: bir çok skalası mevcuttur.

Çentik darbe deneyi, malzemeyi gevrek davranmaya iten şartlar altında malzemenin dinamik tokluğunu ölçmek için yapılır

• Çentik darbe deneyi, malzemeyi gevrek davranmaya iten şartlar altında malzemenin dinamik tokluğunu ölçmek için yapılır

• Normal şartlarda sünek malzeme

• Üç eksenli yükleme hali
• Düşük sıcaklıkta zorlama
• Kuvvetin ani uygulanması (darbe)

• durumlarında plastik şekil değişimine imkan bulamaz ve gevrek davranış gösterirler.

• Bu şartlardan biri veya bir kaçı gerçekleşmişse malzeme gevrek davranabilir.

• Bu amaç için Charpy (üç noktadan eğme) veya Izod (ankastre eğme) deneyleri mevcuttur.

Dayanım

• Dayanım

• Kristal yapı,

• Sıcaklık

• Kimyasal bileşim

YMK; sünek ve tok ,

• YMK; sünek ve tok ,

• SDH; gevrek,

• HMK; bazı şartlarda gevrek bazılarında tok

• davranmaktadır.

• Belirli bir sıcaklık altında HMK tokluğunu yitirerek gevrek davranış göstermeye başlar. Bu sıcaklığa “Sünek-gevrek geçiş sıcaklığı” adı verilir (ductile-brittle transition temperature).

HMK da geçiş sıcaklığı, kimyasal bileşimden çok etkilenir.

• HMK da geçiş sıcaklığı, kimyasal bileşimden çok etkilenir.

• Örneğin, C artarsa Tg artar. Mn (ve Ni) artarsa Tg azalır. Düşük sıcaklıklarda yüksek tokluk için ideal alaşım elementleridir.