Maxsulotlaridan foydalanish
Yüklə 57,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 10- Amaliy mashg’ulot. UZBEKISTON O‘RMONLARINING KUSHIMCHA MAXSULOTLARIDAN FOYDALANISH O„rmon turli-tuman kimmatli maxsulotlar manbasidir, o„rmonning tabiatdagi, shu jumladan inson xayotidagi roli baxosizdir. O„rmon tabiat kislorod fabrikasi xamda zararli gazlarni shu jumladan karbonat angdridni ishonchli utilizatoridir. O„rmonda uning asosiy maxsuloti yogochdan tashkari, yongok mevalar, kuzikorin, dorivor usimliklar kabi kUshimcha maxsulotlardan foydalanish mumkin. O„rmon fondi erlaridan yaydov sifatida foydalanish pichan tayyorlash, asalarichilikni rivojlantirish, ovchilik servisini va ekoturizmni tashkil etish, noruda kazilmalar olish, chorvachilik va parrandachilikni yulga kuyish mumkin. O„rmonning barcha yogoch bulmagan kushimcha maxslotlari o„rmon ne‟matlari xisoblanadi va ularni ishlab chikarilishi kam xarajat yoki butunlay xarajatsiz amalga oshadi. Demak o„rmon boyliklari xalk xujaligini turli soxalarini xom ashyo maxsulotlar bilan ta‟minlashda axamiyati balanddir, shu sababli xam Uzbekiston Respblikasi o„rmon fondida yogochsiz o„rmon maxsulotlari sektorini rivojlantirishga aloxida e‟tibor berilmokda. 2013 yilda Uzbekiston Respublikasining yogochsiz uR m0N maxsulotlar sektorini rivojlantirishning milliy strategiyasi ishlab chikildi. Respublikamizda o„rmon resurslarini baxolash buyicha Zpjazilgan dastlabki xisob-kitoblar o„rmon fondi erlaridan yiliga 2 million AKSH dollari mikdorida turli kushimcha maxslotlar olish imkoniyatlari mavjudligini kursatdi: ular asosan kishlok xujaligi maxsulotlari, mevalar, dorivor va aromatik usimliklar, asal, yongok va pichandir. O„rmon fondi erlarining tog oldi, chul-saxro kismi yaylovlar va pichanzorlar sifatida ijaraga beriladi. Zamonaviy o„rmon xujaligi kompleks ravishda rivojlanmovda, ya‟ni yogochdan tashkari turli o„rmon maxsulotlari tayyorlash kulami ortmokda, xujaliklarning iktisodiy xolati mustaxkamlanmokda. Uzbekiston florasi 4500 (Gurt ming besh yuz) ga yakin ut usimliklarni kamrab olgan, ularning 600 (olti yuz) tasi dorivorlik xususiyatlariga ega, 400 (turt yuz) turi nektar va gul changiga boy usimliklar sifatida kayd etilgan. SHuningdek xar yili o„rmon fondi erlarida 200000 (ikki yuz ming) ga yakin asalari uyalari joylashtiriladi. Demak, kelgusida o„rmonlarimiz maxsuldorligini oshirish, uning yogochsiz maxsulotlari ishlab chikarishni keng yulga kuyish, bugungi kunning dolzarb vazifalaridan xisoblanadi. O„rmon fondi erlarida o„rmon bilan koplanmagan va ug usimliklarga boy erlardan yaylov sifatida foydalanish yoki pichan tayyorlash mumkin. O„rmon erlarini chorva bokish uchun ajratish xamda pichan tayyorlashni amalga oshirish o„rmondan kushimcha foydalanishning asosiy turlaridan xisoblanadi. Uzbekistonda umumiy yaylovlar maydoni 2 392 262 (Ikki million uch yuz tukson ikki ming ikki yuz oltmish ikki) gektar xisobida bulib, uning 3050 (uch ming ellik) gektari pichanzorlar xisoblanadi. Asosiy yaylovlar togli xududlarga tugri keladi: jumladan, Kashkadaryo viloyatida yaylovlar maydoni 74 386 (etmish turt ming uch yuz sakson olti) ga, Namangan viloyatida 84 900 (sakson turt ming tukkiz yuz) ga, Surxondaryo viloyatida 69 575 (oltmish tukkiz ming besh yuz etmish besh) ga, Jizzax viloyatida 50 846 (ellik ming sakkiz yuz kirk olti) ga tog yaylovlari mavjuddir. CHul-saxro xududida o„rmon fondi erlari asosan chul yaylovlari sifatida foydalaniladi. Ular Krrakalpogiston Respublikasida 564 375 (besh yuz oltmish turt ming uch yuz etmish besh) ga, Navoiy viloyatida 1353 560 (bir million uch yuz ellik uch ming besh yuz oltmish) ga, Buxoro viloyatida 183 958 (bir yuz sakson uch ming tukkiz yuz ellik sakkiz) gani tashkil etadi. YAylovlardagi ut koplamida chorva uchun foydali va tuyimli ut usimliklar kuplab usadi, o„rmon yaylovlaridagi ut usimliklar biomassasi o„rmon tipi, tuprok unumdorligi va yoritilganlik kabi omillarga chambarchas boglik buladi. O„rmon ostida 1 gektar maydonda 3-5 sentner ut usimliklar xosyuti bulsa, 0,5- 0,6 tuliklikka ega o„rmonda ut xosildorligi 10-20 sentnerni tashkil etadi. O„rmon tulikligi 0,4 gacha bulgan o„rmon erlari ut usimliklarga boy xisoblanadi. Bu erlarda 40-50 sentnergacha ut kosili buladi. Ochik erlardagi va o„rmon oraligidagi ochik maydonlarda ut xosildorligi 90-100 sentner mikdoriga etadi. Barcha pichan tayyorlanadigan maydonlar uch toifaga - vaktinchalik, doimiy va meleorativ pichanzorlarga ajratiladi. O„rmon kesilgandan sung ochilib kolgan maydonlar va kelgusida madaniy o„rmonlar barpo etish rejalashtirilayotgan o„rmon erlari vaktinchalik pichanzorlar deyiladi. Keyingi 10 yillar mobaynida pichan tayyorlanadigan o„rmon erlari doimiy pichanzorlar sifatida o„rmon xujaligining tashkiliy xujalik rejasiga kiritiladi. Pichan tayyorlanadigan maydonlar meliorativ fond xisobidan xam barpo etiladi, ya‟ni botkokdangan erlarni kuritish, tanazzulga yuz tutgan erlar x,olatini yaxshilash, rekultivatsiya kilish xisobiga amalga oshiriladi. Doimiy pichanzorlar shartnoma asosida uzok muddatga (10-15 yilgacha) foydalanish uchun beriladi. Pichanzorlardan foydalanuvchi pichanzorning xosildorligini oshirishga karatilgan fitomelioratsiya tadbirlarini utkazishi lozim. Sifati urtacha bulgan yaylov utlari tuyimliligi jixatidan yaxshi pichan bilan teng kimmatlidir, YAylovdagi galladosh dukkakdosh utlar aralashmasi tuyimliligi jixdtidan kariyb suli doniga teng keladi. Tabiiy pichanzor va yaylov usimliklari turtta gruppaga: Galladosh utlar, dukkakdosh utlar, xar xil utlar aralashmasi va kiyoklarga bulinadi. Bundan tashkari pichanzor va yaylovlarning tiplari bulib, ular joyning relefi, usimliklar tarkibi va xosildorligiga karab aniklanadi. Masalan daryo buylaridagi kayir erlarda kayir utlokdari, suv ayirgichlarda suvsiz erlarda usadigan em-xashak utzorlari joylashgan. Usimliklar uz tarkibida ma‟lum kasalliklarga shifo bula oladigan, kishi organizmiga shifobaxsh ta‟sir kursata oladigan biologik faol moddalarni sintez kiladi va sakdaydi. SHu sababli ularning dorivor usimliklar deb ataladi va tibbiyotda kullaniladi. Biologik faol moddalar usimliklarning xdmma organlarida bir xil mikdorda tuplanmaydi,ular asosan usimliklarning er ostki organlarida - ildizi, ildizpoyasi, tuganagi yoki xshyozida yigilsa, ba‟zilari aksincha, er ustki kismida - bargi, guli, mevasi, urugi, ggustlogida tuplanadi. Dorivor xom-ashyo tayyorlash va ular asosida dorilarni tayyorlash yoki ularni sof xolda ajratib olish uchun usimliklarning aynan shu biologik faol birikmalar kup yigilgan organlaridan foydalaniladi. Dori tayyorlash, dori preparatlari yoki sof xoldagi dori modsalar olish uchun ishlatiladigan biologik faol birikmalarga boy bulgan usimlik organlari Yüklə 57,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|