Hesablama sisteminin konstruktiv modelinə daxil olan əsas qurğular:
Hesablama sisteminin konstruktiv modelinə daxil olan əsas qurğular:
1.Sistem bloku 2. Monitor 3. Klaviatura (maus).
Daxili yaddaş üç qrupa bölünür:
Daxili yaddaş üç qrupa bölünür:
1.Əməli– RAM, 2. Sabit – ROM 3. KEŞ –yaddaş.
RAM (Random Access Memory) - elektron sxem kimi sürətli yaddaş qurğusudur. İcra olunan cari proqramlar və onların emal etdikləri verilənlər məhz əməli yaddaşın oyuqlarında yerləşir. Elektrik enerjısinin
Xarici yaddaş qurğuları enerjidən asılı olmayaraq böyük həcmdə informasiyanı uzun müddətli yadda saxlamağa imkan verir. Xarici yaddaş qurğusu dedikdə həm informasiyanın bilavasitə saxlandığı daşıyıcı, həm də onu bu daşıyıcıya yazmaq və oxumağa imkan verən qurğu nəzərdə tutulur. Əməliyyat sisteminin faylları saxlanan daşıyıcı sistem diski (system disk) adlanır. Zəruri hallara görə müəssisədən jıxarılan informasiya daşıyıçılarına xüsusı diqqət yetirilməlidir. Belə hallara əsas səbəb aparatların təmiri və texnoloci çəhətdən köhnəlmiş texnikanın hesabdan silinməsi ola bilir. Müəssisədən tərk edilən daşıyıçılardan informasiya əsaslı surətdə silinməli və ya mexaniki məhv olunmalıdır.
Xarici yaddaş qurğuları enerjidən asılı olmayaraq böyük həcmdə informasiyanı uzun müddətli yadda saxlamağa imkan verir. Xarici yaddaş qurğusu dedikdə həm informasiyanın bilavasitə saxlandığı daşıyıcı, həm də onu bu daşıyıcıya yazmaq və oxumağa imkan verən qurğu nəzərdə tutulur. Əməliyyat sisteminin faylları saxlanan daşıyıcı sistem diski (system disk) adlanır. Zəruri hallara görə müəssisədən jıxarılan informasiya daşıyıçılarına xüsusı diqqət yetirilməlidir. Belə hallara əsas səbəb aparatların təmiri və texnoloci çəhətdən köhnəlmiş texnikanın hesabdan silinməsi ola bilir. Müəssisədən tərk edilən daşıyıçılardan informasiya əsaslı surətdə silinməli və ya mexaniki məhv olunmalıdır.
Xarici yaddaş qurğuları
Xarici yaddaş qurğuları
Komputerin bütün qurğuları sistem platasına (System Board) birləşdirilir. Bu platada komputerin sxem hissələri yerləşdirilir. Məhz sistem platası genişlənmə slotları ilə birlikdə komputerin potensial imkanlarını və effektli işini müəyyən edir. Kompüterin qida bloku transformator kimi adi elektrik şəbəkəsindən alınmış 220 voltu kompüterə yararlı gərginliyə çevirir. Komputerin sistem blokundakı bütün hissələri bu blok vasitəsilə qida alır. Qida blokunun üzərində quraşdırılan ventilyator sistem blokunda yerləşən “qaynar” hissələrinin tempraturunu tənzimləyir.
Sistem bloku, sistem platası və qida bloku aşağıdakı sxemdə əks olunur: .
Elektrik naqillərindən təşkil olunmuş şin sistemi ikilik kodla təsvir edilən informasiyanın mübadiləsini təmin edir. O, komputerin əsas və perferiya qurğularını bir-birilə əlaqələndirən informasiya magistralıdır.
Şin sistemlərinin əsas xarakeristikası vahid saniyədə mübadilə olunan informasiyanın miqdarı hesab olunur. Şin sistemi üzrə verilənlər, ünvanlar və idarəedici əmrlər mübadilə olunur. Ona görə də şin sistemi üç qrup naqillərlə fərqlənən verilən, ünvan və əmr şinlərindən təşkil edilir.
Ünvan şini 32 ikilik mərtəbəli (32 paralel xətli) olub əməli yaddaşın bir oyuğunu ünvanlayır.
Verilənlər şini 64 ikilik mərtəbəli (64 paralel xətli) olub, bir dəfəyə informasiya emalına (prosessora) 8 bayt daxil edilir.
Əmrlər şini 32, 64, hətta 128 ikilik mərtəbə ilə kodlaşdırılmış əmr kodlarını mübadilə edə bilir. Qeyd. Bu rəqəmlər Intel Pentium modelli kompüterlərə aiddir.
Elektrik naqillərindən təşkil olunmuş şin sistemi ikilik kodla təsvir edilən informasiyanın mübadiləsini təmin edir. O, komputerin əsas və perferiya qurğularını bir-birilə əlaqələndirən informasiya magistralıdır.
Monitor informasiyanın əks etdirilməsinə nəzarət edən xüsusi displeydir (ing. Display – göstərmək) hesab edilir. Displey informasiyanın viziual əks etdirən çıxış qurğusudur. O, komputerin əsas qurğularından biri hesab edilməklə istidadəçi interfeysinin (ünsiyyət vasitələrini) əsas hissəsini təşkil edir. Monitorlarda Elektron-şüa borulu (Cathode Ray Tube, CRT) və mayekristallı (Liquid Crystal Display, LCD) ekranlardan istifadə olunur. Ekranın ölçüsü düym (23 millimetrə bərabər ölçü vahidi) ilə təyin edilir: 14", 15", 17", 19", ….
Monitor informasiyanın əks etdirilməsinə nəzarət edən xüsusi displeydir (ing. Display – göstərmək) hesab edilir. Displey informasiyanın viziual əks etdirən çıxış qurğusudur. O, komputerin əsas qurğularından biri hesab edilməklə istidadəçi interfeysinin (ünsiyyət vasitələrini) əsas hissəsini təşkil edir. Monitorlarda Elektron-şüa borulu (Cathode Ray Tube, CRT) və mayekristallı (Liquid Crystal Display, LCD) ekranlardan istifadə olunur. Ekranın ölçüsü düym (23 millimetrə bərabər ölçü vahidi) ilə təyin edilir: 14", 15", 17", 19", ….
Sətir və sütunların sayı ekranın əks etdirmə qabiliyyətinı göstərir. Ekranın əks etdirmə qabiliyyəti piksellərin (ekran nöqtələrinin) sayına görə müxtəlif olur. Piksel (“picture element”) nöqtənin rəngini və parlaqlıqlığını bildirir. Displey kompüterə videoadapter kartının vasitəliə qoşulur. Displeyin qəbul etdiyi siqnallar videokart vasitəliə yaradılır. Videokart displeyi idarə edən və təsvirin ekranda əks olunmasını təmin edən qurğudur Təsvirləri saxlamaq üçün videokartlar videoyaddaşa malik olur. Ekranın əks etdirmə qabiliyyəti və rənglərin sayı bu qurğudan asıldır.
Klaviatura (keyboard) informasiyanı daxiletmə (giriş) qurğusudur. Giriş qurğuları informasiyanın insanların işlətdiyi formadan kompüterin qəbul edə biləcək formaya çevirən qurğular və onları idarə edən aparat vasitələridir. Giriş qurğularının işinin nəticəsi verilənələrin RAM-a yazılmasıdır.
Klaviatura (keyboard) informasiyanı daxiletmə (giriş) qurğusudur. Giriş qurğuları informasiyanın insanların işlətdiyi formadan kompüterin qəbul edə biləcək formaya çevirən qurğular və onları idarə edən aparat vasitələridir. Giriş qurğularının işinin nəticəsi verilənələrin RAM-a yazılmasıdır.
Giriş qurğularının təsnifatı və viziual görünüşləri şəkildə verilir. Onlar kompüterlə ünsiyyəti asanlaşdırır.
Printer kompüterin yaddaşındakı informasiyanı kağıza çap edən ən geniş yayılımış çıxış qurğusudur Çıxış qurğuları informasiyanın kompüterin işlətdiyi formadan insanların qavraya biləcək formaya çevirən qurğular və onları idarə edən aparat vasitələridir..
Printer kompüterin yaddaşındakı informasiyanı kağıza çap edən ən geniş yayılımış çıxış qurğusudur Çıxış qurğuları informasiyanın kompüterin işlətdiyi formadan insanların qavraya biləcək formaya çevirən qurğular və onları idarə edən aparat vasitələridir..
Qrafiki informasiyanın çap edilməsində planşet və barabanlı Plotterlərdən istifadə olunur.. Media informasiyasının səsləndirilməsi üçün akustik sistemlər də çıxış qurğuları hesab olunur.
Kompüterdə emal olunan informasiya müxtəlif növ xarici yaddaş qurğularına yazıla bilər və əksinə bu yaddaş qurğularından informasiya kompüterə daxil oluna bilər. Ona görə də bütün növ xarici yaddaş qurğuları giriş-çıxış qurğularına da aid edilə bilər.
Kompüterə adapter vasitəsilə qoşulan avadanlıqlar perfeiya qurğuları adlanr. Kompüterdə giriş və çıxış siqnalarını uyğunlaşdıran qurğu ADAPTER adlanr. Hər bir xarici qurğu kompüterin prosessoru ilə kontroller adlanan xüsusi blokun vasitəsi ilə qarıçılıqlı əlaqə yaradır. KONTROLLER prosessordan qəbul etdiyi informasiyanı xarici qurğuları idarə edən siqnala çevirən elektron platadır. Kontroller perfeiya qurğularının idarə olunmasını və onların sistem platası ilə əlaqəsini təmin edir. Hər bir aparat vasitəsi proqramla idarə olunmasını tələb edir. Perferiya (giriş və çıxış) qurğuları üçün idarəedici proqramlar DRAYVER adlanır. Drayver perferiya qurğuları ilə giriş və çıxış əməliyyatlarını yerinə yetirir. Müasir perferiya qurğuları Plug and Play (qoş və işlə) standartına uyğun hazırlanır. Kompüterlə informasiya mübadilə etməyə imkan yaradan aparat və proqram vasitələri kompleksi İNTERFEYS adlanır
Kompüterə adapter vasitəsilə qoşulan avadanlıqlar perfeiya qurğuları adlanr. Kompüterdə giriş və çıxış siqnalarını uyğunlaşdıran qurğu ADAPTER adlanr. Hər bir xarici qurğu kompüterin prosessoru ilə kontroller adlanan xüsusi blokun vasitəsi ilə qarıçılıqlı əlaqə yaradır. KONTROLLER prosessordan qəbul etdiyi informasiyanı xarici qurğuları idarə edən siqnala çevirən elektron platadır. Kontroller perfeiya qurğularının idarə olunmasını və onların sistem platası ilə əlaqəsini təmin edir. Hər bir aparat vasitəsi proqramla idarə olunmasını tələb edir. Perferiya (giriş və çıxış) qurğuları üçün idarəedici proqramlar DRAYVER adlanır. Drayver perferiya qurğuları ilə giriş və çıxış əməliyyatlarını yerinə yetirir. Müasir perferiya qurğuları Plug and Play (qoş və işlə) standartına uyğun hazırlanır. Kompüterlə informasiya mübadilə etməyə imkan yaradan aparat və proqram vasitələri kompleksi İNTERFEYS adlanır
Yalnız iki qurğunu eyni formatla əlaqələndirən şin PORT adlanır. Port qurğuya və ya proqrama daxil olma (giriş) nöqtəsidir. İnformasiyanı bitlərlə mübadiə edən ardıcıl, baytlarla mübadilə edən isə paralel port adlanır. 4 ardıcıl (COM1,..., COM4), 3(LPT1,..., LPT3) paralel port istifadə olunur.
Adətən COM-porta maus, plotter, xarici modem, LPT- portlara isə printerlər, skanerqoşulur. Universal ardıcıl şin (USB- Universal Serial Bus) kompüterə çoxlu sayda perferiya qurğularının qoşulmasına imkan verir. USB standart xarici şini 12 Mbit/san sürətlə informasiya mübadiləsini təmin edir. USB portunun ölçüləri: 7mm x 1mm .
Kompyuterin qida bloku transformator kimi adi elektrik şəbəkəsindən alınmış 220 voltu kompyuterin sistem blokundakı ayrı-ayrı hissələr üçün yararlı və təhlükəsiz gərginliyə çevirir.
Kompyuterin qida bloku transformator kimi adi elektrik şəbəkəsindən alınmış 220 voltu kompyuterin sistem blokundakı ayrı-ayrı hissələr üçün yararlı və təhlükəsiz gərginliyə çevirir.
Hesablama sisteminin informasiya təhlükəsizliyi üçün fasiləsiz qida mənbə (Uninterruptible Power Supply, UPS) qurğuları mühüm rol oynayır. Şəbəkədən elektrik enerjisinin ara kəsilmələrində UPS müəyyən müddətdə sistemin fəaliyyətini davam etdirmək üçün ehtiyat elektrik qida ilə təchiz edir. Sistemin gərginliklə dəstəklənmə müddəti yaddaşda yerləşən verilənlərin itkiyə yol vermədən uzun müddətli informasiya daşıyıcılarına yazılmasına, cari prqoramlarının icrasının və ümumiyyətlə sistemin fəalliiyətinin təhlükəsiz yekunlaşmasına kifayət edir. Iş seansının itkisiz yekunlaşması üçün Windows əməliyyat sisteminin əsas menyusunda xüsusi “Shut Dоwn” bəndi istifadə olunmalıdır. Bu idarəedici elementin tətbiq olunması sisitemin davamlı və nöqsansız işi üçün vacib proses hesab edilir.
Fasiləsiz qida mənbələrinin əksəriyyəti həm də stabilləşdirici funksiya yerinə yetirir ki, elektrik enerjisinin sıçrayışlarında hesamlama sisteminin əlavə mühafizəsini təmin edir.
Sərinlətmə (tempraturu tənzimlətmə) sisteminin işinin dayanması nəticəsində avadanlıqların texniki işləmə şərtlərinin təmin edilməməsinə, bu isə öz növbəsində onların düzgün fəaliyyətinin pozulmasına gətirib çıxarar, hesablama sisteminin vacib hissələrin məhvinə səbəb ola bilər. Ona görə də sistem blokunun daxilində quraşdırılan ventilyatorlar “qaynar” elementlərin tempraturunu tənzimləyir.
