Namatak- rosa canina Rosaceae tuqimlasi

Namatak- Rosa canina Rosaceae tuqimlasi

Namatak

Namatak (Rosa)- Atirgulliler tuqimlasina tiyisli bolip, puta o’simlik. Boyi 3m ge shekem boladi. Japirag’I taq, pat siyaqli, quramali boladi. Paqalda izbe-iz jaylasadi. Gu’li xosh iyisli ren’I har turli jeke yama.sa 2-3 ewden jaylasqan. Miywesi shireli, ren’i ham formasi har qiyli boladi.Gu’l ornindag’I o’tirik miywe ishinde tukli, 1 tuximli jan’g’aqsha boladi.

Namataktiñ turleri bir-birinen miywesiniñ formasi, ulken- kishiligi, reñi, nawshe qabiģiniñ reñi ham nawshelerindegi tuklerdiñ kop azliģi ham jaylasiwina qarap pariqlanadi. Iyun-iyul aylarinda gulleydi. Sentyabr-Oktyabr aylarinda miywesi pisip jetiledi.

Gu’lleri iri,eni 8-9 sm. Gu’lleri tiykarinan aqshil-qizg’ish boladi. Miywesi jalģan miywe, qizil reñli bolip, soziñqi mayek siyaqli 2-3sm. Namatak ormanlarda salma boylarinda, putalar arasinda, taw janbawirlarinda õsedi. Guli shirayli bolģanliģi ushin baģlarda, kòshelerde o’siriledi

Namatakti ayyem zamannan beri ata-babalarimiz qollanip kelgen. Oniñ gu’li darilik qasiyetke iye emes. Meditcinada oniñ miywesi hàm tamirinan paydalaniladi. Miywesinen kobinshe demleme korinisinde satiwģa shigariladi. Oniñ miywesi quraminda kòp muģdarda vitamin C boladi. (18% ke shekem) PP, B, K vitaminleri boladi

Flavanoidlar, organikaliq kislotalar, qant, pektin, aslawshi zatlar, likopin, tuzlardan kaliy, temir, marganec, fosfor kalsiy, magniy tuzlari bar. Miywesiniñ tuqiminda E vitamini ham may boladi. Namataktiñ miyweleri kòbinshe Avitaminoz keselliginde paydalaniladi. Tuqiminan alinģan mayi ham miywesiniñ jumsaq betinen alinģan ekstrakti “karotolin” kuygende, tropik jaralarda, ekzema, teri kesellikleri, rentgennen kuygen

jerlerdi, jarali kolit ham basqa teri keselliklerinde de qollaniladi. Namataktiñ basqa bir turlerinen vitaminli konsentler, sherbet tayarlanadi. Miywesinen tayarlanatuģin xalosos preparati buyrek keselliklerinde qollaniladi. Xaliq emlew usillarinda demleme ham

qaynatpalarinan asqazan-ishek, bashodondan qan ketiwin toqtatiwda, issiliqti tusiriwde ham o’t ham sidik aydawshi preparat sipatinda paydalaniladi. Namatak miywesi adamdi quwatlandiriw, zat almasiwin jaqsilawda da qollaniladi.

Namataktiñ tòmendegi tu’rleri qollaniladi:

• Begger Namatagi
• Iytmurin Namatagi
• Fedshenko Namatagi
• Qoqan Namatagi

Iytmurin Namatagi-Rosa Canina. Miywesinde 4-6% geyde 18% ke shekem C, K, B vitamin gruppalari 18% ke shekem karotin, 18% qant, 2% ke jaqin limon kislotasi , aslawshi ham basqada zatlar bar. Meditsinada Avitaminoz keselliginiñ aldin aliwda hàm emlewde qollaniladi.

Namataktiñ Dekorativ turleri- Atirgullerden alinatuģin xosh iyisli efir mayi(atirgul mayi) tiykarinan parfyumeriyada, onnan tayarlanatuģin atirgul suwi (Aqua Rosae) farmacevtikada darilerdiñ mazasi hàm iyisin jaqsilawda da qollaniladi. Xaliq arasinda bul òsimlik «Jabayi Atirgul» dep te ataladi. Bul ôsimliktiñ miywesindegi C vitamini

ekzotik limon ham apelsinge qaraģanda 50 martebe kòp, qara smoradina quramindaģidan 10 ese kòbirek boladi eken. Qollanilatuģin bòlegi miywesi ham tamiri.Miywesi kesh guzde jiynap alinadi. Suwiq urģan miywesi quraminda vitamin C muģdari kemeyip ketedi. Miywesi quyash kòmeginde yamasa issi peshlerde keptiriledi.

Paydalanilģan adebiyatlar: 1. Salobiddinov S.S « Gulli òsimlikler sistematikasi» 1996-jil 2. Hamdamov I «Botanika» «Miynet» 1990-jil 3. Xrjanovskiy V . Ch « Botonika»1982