O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston milliy universiteti jizzax filiali sirtqi bo’lim

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI SIRTQI BO’LIM
“Axborot tizimlari va texnologiyalari” (soha va tarmoqlar bo’yicha) yo’nalishi 215-21-guruh
Ma’naviyatshunoslik fanidan

Bajardi: Rahmatova R. A

Qabul qildi: Mallayeva E. M


Jizzax-2023
1.Temuriylar davri ma’naviyatining rivojlanishi qanday kechgan?
2.Ma’naviyatning tarkibiy qismlari va turlari nimalardan iborat?
3.Ma’naviyat va madaniyatning o‘zaro munosabati nimalarda ko‘rinadi?
4.Yangi O‘zbekistonda “Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari” konsepsiyasi mazmun-mohiyati.
1. Temuriylar davri (1370-1405 yillarda) ma'naviyatning rivojlanishi O'zbekiston hududidagi ma'naviy, ilmiy, madaniy hayotni kengaytirgan davr sifatida taniladi. Bu davrda ma'naviyatning rivojlanishi va yuksalishi quyidagilarga bog'liq edi:
1. Amir Temurning ma'naviyatga e'tibor berishi: Amir Temur o'z hukmdorlik davrida ma'naviyatga katta e'tibor berdi. U ma'naviy qadriyatlar, adolat, erkinlik, ijtimoiy barqarorlik, diniy hamjihatlik va bilimning o'rni haqida o'z fikrlarini ifoda etdi. Bu, davlatning ustuvor vazifasi sifatida ma'naviyatni rivojlantirishga o'z hissasini ko'rsatdi.
2. Ilmiy va madaniy rivojlanish: Temuriylar davri O'zbekistonda madaniy, fan va san'at sohasidagi yuksalish va rivojlanishning yetakchi davri bo'ldi. Buxoro, Samarkand, Urganch, Shahrisabz, Toshkent, Navoi, Xiva va boshqa shaharlar ma'naviy, ilmiy va madaniy markazlar bo'ldi. Bu davrda ilmiy olimlar, filosoflar, shoirlar, yozuvchilar, arabshunoslar, geometrlar, astronnomlar, tarixiy yozuvchilar va boshqalar faoliyat yuritdi. Bu rivojlanish, ma'naviyatning o'ziga xos ifodalarini, fikr-mulohazalarini, tarixiy yodgorliklarini, san'at, arxitektura va adabiyotning kengayishi bilan aniqlanadi.
3. Ma'naviyatning madaniy ta'siri: Temuriylar davrida ma'naviyatning rivojlanishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi, o'zaro hamjamiyatning o'rni va madaniy ta'siri bilan bog'liq edi. Amir Temurning samaradorligi, ilm fanlarining o'qitilishi, madaniy markazlarning rivojlanishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi davlatning ma'naviyatga beradigan e'tibor va qadrini ko'rsatdi.
4. Hamkorlik va almashtirish: Temuriylar davri O'zbekistonda turli xalqlar bilan hamkorlik va almashtirishni o'z ichiga olgan davr sifatida ajraladi. Amir Temurning xalqaro tajribalarga e'tibor berishi, o'zaro hamkorlik va tashkil etganlar bilan aloqalarni rivojlantirishi, ma'naviyatni o'zaro almashtirishni oshirgan.
5. Din va madaniyatning birlashishi: Temuriylar davri O'zbekistonida din va madaniyatning birlashishi kuchaydi. Amir Temur diniy ta'sirga e'tibor berarkan, madaniyat va ilmning din bilan uyushmasi bilan bog'liq o'ziga xos madaniy mulohazalarni rivojlantirdi.
Temuriylar davri O'zbekistonida ma'naviyatning rivojlanishi, ilm, madaniyat, san'at, architektura, adabiyot va boshqa sohalarda yuksalish bilan ajraladi. Amir Temurning ma'naviyatga beradigan e'tibor va qadrining ko'rsatilishi, ilmiy olimlar, filosoflar, shoirlar, yozuvchilar va boshqalar faoliyatining kengayishi, ma'naviyatning madaniy ta'sirining oshishiga asos bo'ldi. Bu davrda ma'naviyatningTemuriylar davri (1370-1405 yillar) O'zbekiston hududida ma'naviyatning rivojlanishining eng yorqin davri sifatida taniladi. Ushbu davrda Amir Temur (Tamerlan)ning hukmdorlik davri bo'lib, uning diktatura va samaradorlik siyosati ma'naviyatni ham tasir ostida qoldirdi.

Temuriylar davri ma'naviyatining rivojlanishi quyidagilarga bog'liq bo'ldi:

1. Din va madaniyatning birlashishi: Amir Temur diniy va madaniy qadriyatlar bilan aloqador bo'lgan inson edi. Uning hukmdorlik davrida madaniy va diniy ta'sirning bir-biriga o'xshashligi va ularning o'zaro ta'sirchanligi rivojlandi. Bu davrda madaniy va diniy mulohazalar o'zaro nisbatda hamkorlik qilishdi.
2. Shaharlar va madaniy markazlarning rivojlanishi: Amir Temur hukmdorlik davri O'zbekistonida Buxoro, Samarkand, Urganch, Shahrisabz, Toshkent kabi shaharlar madaniy markazlarga aylanib, ularda ilmiy, madaniy, san'at va madaniyat sohasida yuksalish ekanligi bilan ajraladi. Bu shaharlarda o'zaro aloqalar, bilim olimlari, filosoflar, shoirlar, yozuvchilar, ijodkorlar faoliyat yuritdi.
3. Ilmiy rivojlanish: Temuriylar davri O'zbekistonda ilmiy soha rivojlandi. Amir Temur ilmiy olimlarni himoya qilgan, ular bilan muloqotlar o'tkazgan va ularga qo'llarini kengaytirgan. Bu davrda geometriya, astronomiya, arxitektura, falsafa, tarixshunoslik va boshqa sohalarda ishlab chiqarilgan ilmiy yutuqlar ko'p edi.
4. Tarixiy yodgorliklar: Temuriylar davri O'zbekistonda tarixiy yodgorliklar saqlandi va o'zaro almashtirish o'tkazildi. Samarkand, Buxoro va Shahrisabzda qadimiy madaniyat obidalari, arxitekturalar, yodgorliklar saqlangan va ularda tadqiqotlar olib borildi.
5. Amir Temurning ma'naviyatga e'tibor berishi: Temuriylar davrida Amir Temur hukmdorlik qilganida ma'naviyatga katta e'tibor berildi. U adolat, erkinlik, ijtimoiy barqarorlik, diniy hamjihatlik va bilimning o'rni haqida o'z fikrlarini ifoda etdi va bu qadriyatlar ma'naviyatning rivojlanishiga o'z hissasini ko'rsatdi.

Temuriylar davri O'zbekistonda ma'naviyatning rivojlanishi, ilmiy, madaniy, san'at va madaniyat sohasidagi yuksalish bilan ajraladi. Amir Temurning ma'naviyatga e'tibor berishi, shaharlar va madaniy markazlarning rivojlanishi, ilmiy sohaning yuksalishi, tarixiy yodgorliklarning saqlanishi va o'zaro almashtirish bu davrning ma'naviyatning rivojlanishiga ta'sir qo'shgan muhim sabablardan ba'zilaridir.

2. Ma'naviyatning tarkibiy qismlari o'z ichiga turli turlarni oladi va quyidagi asosiy qismlardan iborat bo'ladi:
1. Din: Din, ma'naviyatning asosiy qismi bo'lib, insonning hayotini uslubiy, etik, ahlakiy, diniy qoidalar va manbalarga asoslangan. Din madaniyatning eng asosiy turlardan biridir va insonning hayotida ma'naviyatning asosiy manbai bo'lib xizmat qiladi.
2. Falsafa: Falsafa, fikr, mulohaza, dunyoqarashi va insoniy qiyofalar sistemalarini o'rganadigan soha bo'lib, ma'naviyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. Falsafa, insonning mavzusi, tabiiyot, mavjudot, erkinlik, huquq va boshqalar kabi mamlakatlarni o'rganishga qaratilgan.
3. Adabiyot: Adabiyot, insonning o'z fikr va hissiyotlarini ijro etish, nutqni ijro etish va o'z fikrlarini yozma shaklda ifoda etish uslubidir. Adabiyot, hikoya, poeziya, roman, doston, maqola, insoniy munosabatlarni o'z ichiga olgan va insonning ma'naviyatini ifodalovchi turli janrlarni o'z ichiga oladi.
4. San'at: San'at, insonning iqtidorlarini ifodalovchi, estetik qobiliyatlarini namoyon etish uslubidir. Bu musiqa, rassomlik, teatr, balet, arxitektura, kino va boshqalarni o'z ichiga olgan. San'at insonning maneviy xavfsizlik va rahatlik qilishga xizmat qiladi.
5. Tarix: Tarix, insonning o'tgan vaqtlardagi voqealarni o'rganadigan, o'zaro aloqalarni tushunishga yordam beradigan soha bo'lib, ma'naviyatning tarkibiy qismiga kiradi. Tarix, insonning o'z tarixiy yodgorligini va tarixiy qadriyatlarini saqlab qolishga yordam beradi.
6. Etik, axloqiyat va huquq: Etik, axloqiyat va huquq, insonning qonuniy va etik qoidalar, odatlar, huquqiy tartib va vaziyatlar bilan bog'liq. Bu qoidalar insonning ijtimoiy hayotida ma'naviyatning muhim qismlarini ifodalaydi.
7. Madaniyat: Madaniyat, insonning ijtimoiy hayotining asosiy o'g'irlashuvlari, adabiyot, san'at, tarix, musiqa, tanlov, o'yinlar, taomlar, kiyim-kechaklar, adabiy yodgorliklar, ayollar kiyim-kechaklar, madaniy meros va boshqalardan iborat.
Bu ma'naviyatning tarkibiy qismlari boshqalar bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin, masalan, ilm, ijtimoiy qonun, ijtimoiy munosabatlar, oilaviy munosabatlar va boshqalar. Ularning har biri insonning ma'naviyatini ifodalash va rivojlantirishning bir qismidir.


3. Ma'naviyat va madaniyat o'zaro juda kuchli munosabatlarga ega. Ularning o'zaro munosabati quyidagi yo'nalishlarda ko'rinadi:
1. Ma'naviy qadriyatlar: Ma'naviyat va madaniyat, insonning qadriyatlarini tuzatishda o'zaro bog'liqdir. Ma'naviy qadriyatlar, insonning maqsadlari, xayollar va asosiy maqsadlari bilan bog'liq bo'lib, madaniyatning o'zida ifodalanadi. Ma'naviy qadriyatlar, insonning insoniy qobiliyatlarini, etik va moraliy normalarini tashkil etadi va madaniy normativlarni belgilashda muhim ahamiyatga ega.
2. Tarixiy yodgorliklar: Tarixiy yodgorliklar ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabatida asosiy ahamiyatga ega. Tarix, insonning o'z tarixiy yodgorligini saqlash, qadriyat va erkinlikning o'rganishiga yordam beradi. Tarixiy yodgorliklar, insonning ma'naviyat va madaniyatini o'zaro aloqalari va o'zaro tushunchalarni tushunish uchun muhim asbob bo'lib xizmat qiladi.
3. San'at va adabiyot: San'at va adabiyot ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabatida muhim o'rin tutadi. San'at va adabiyot, insonning hissiyotlarini, fikrlarini va birlikdagi hodisalarni ifodalash uslubidir. Ularga yordam berish orqali ma'naviyat va madaniyat o'rtasidagi munosabatlarni tushunish, ta'riflash va o'zlashtirish mumkin.
4. Ijtimoiy hayot: Ma'naviyat va madaniyat, insonning ijtimoiy hayotining muhim qismlarini ifodalaydi. Insonlar o'zaro munosabatlarda ma'naviyat va madaniyatning qoidalariga amal qilish orqali adolatsizliklarni kamaytirish, erkinlik va huquqiy tartibni saqlashga yordam beradi.
5. Ma'naviy ta'lim: Ma'naviyat va madaniyat o'zaro munosabatlar ma'naviy ta'lim yoki madaniy tarbiya orqali o'rgatiladi. Ma'naviy ta'lim, insonlarni ma'naviy qadriyatlar, etik va moraliy muammolarni tushunish va to'g'ri qilib ishlashga o'rgatishga yo'naltiradi. Bu ta'lim shakli insonning ma'naviyatini va madaniyatini rivojlantirish uchun muhimdir.
6. Adatlar va marosimlar: Ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabati adatlar va marosimlar orqali ifodalangan. Adatlar va marosimlar, insonning ma'naviyatini, qadriyatlarini, xayollarni va faoliyatini ifodalashda muhim ahamiyatga ega. Ularning o'zaro munosabatlari, insoniy hayotning o'ziga xosliklarini ifodalashda muhim rol o'ynaydi.
Bu misollar ma'naviyat va madaniyatning o'zaro munosabatining faqat bir nechta yo'nalishlarini ifodalash uchun. Ularning o'zaro bog'liq bo'lishi insoniy jamiyatning tarixiy va ijtimoiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega.


4. "Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari" konsepsiyasi O'zbekistonda yangi davlat siyosati va rivojlanish strategiyasining muhim mazmuni bo'lib, uning mohiyati quyidagicha:
1. O'zbekiston milliy tiklanishi: Konsepsiyada "milliy tiklanish" deb atalgan qismi, O'zbekistonning o'zining milliyatiga, tarixiga, adabiyotiga, san'atiga, madaniyatiga, milliy g'oyalariga, qadriyatlariga, axloqiyotiga, erkinlik va huquqiy tartibiga, milliy tillariga, milliy identitetiga va milliy manfaatlarga asoslangan rivojlanishni ifodalaydi. Milliy tiklanish, O'zbekistonning o'zining o'ziga xos yurtiy qadriyatlari, ma'naviyatining muhim jihatlari va insonlarining milliyatiga e'tibor qaratuvchi rivojlanishni bildiradi.
2. Milliy yuksalish sari: Konsepsiyadagi "milliy yuksalish sari" ifodasi esa O'zbekistonning milliyatga asoslangan rivojlanishini, mustaqil va mustahkam davlat tizimini, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni ifodalaydi. Bu yo'l O'zbekistonning milliy qadriyatlari, milliyatga ega bo'lgan insonlari, milliy identiteti va manfaatlari muhofaza qilishga, milliy g'oyalar va ilg'orlarni amalga oshirishga asoslangan.
3. Milliyatning o'ziga xosligi: Konsepsiyada milliyatning o'ziga xosligi va milliy g'oyalar, adabiyot, san'at, madaniyat, tarix, milliy tillar, milliy identitet, milliy manfaatlar va axloqiyotning o'ziga xosligi va bu tarkibda o'zaro aloqasi va o'zaro qoniqishlari katta ahamiyatga ega. Milliyatning o'ziga xosligi O'zbekistonning shanba va qalbaki milliy tarkibiyatini, uning bo'lgan davlat milliyatlarining o'ziga xosliklarini, milliy g'oyalar va maqsadlarni ifodalaydi.
"Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari" konsepsiyasi O'zbekistonning milliyatga asoslangan rivojlanishini, milliy g'oyalar, qadriyatlar, adabiyot, san'at, madaniyat, tarix, milliy tillar, milliy identitet va manfaatlarga e'tibor qilishni va ularni rivojlantirishni maqsad qiladi. Bu konsepsiya O'zbekistonning milliyatga qarash, milliyatni mustahkam qilish va milliy g'oyalar va manfaatlarni o'zlashtirishning muhim qismlarini ifodalaydi.