Uzun üNLÜ – DÜzeltme iŞareti

UZUN ÜNLÜ – DÜZELTME İŞARETİ

• Türkçe kökenli sözcüklerde uzun ünlü yoktur. Sadece ses düşmesi olduğunda üzün ünlü okunabilir. (Ahmet Amca – Amet Amca) Dilimize Arapça’dan ve Farsça’dan giren sözcüklerde uzun ünlü vardır. Şa-ir, Numune, iman vb. Uzun ünlüler genellikle yazıda gösterilmez.

Düzeltme işaretinin iki görevi vardır:

• Düzeltme işaretinin iki görevi vardır:

• Uzatma ve inceltme

• Düzeltme işaretlerini özellikle anlam farklılığı oluşturan durumlarda kullanırız. Zorunlu kullanıldığı yerlere örnekler:

• Uzatma : adet - âdet, alem – âlem, aşık – âşık

• İnceltme : hala – hâlâ, kar – kâr, kâğıt

• Nispet i’si : Türk askeri, askerî okul,

• İslam dini, dinî bilgiler

NOT :

• NOT :

• Biraz, birazı, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri bitişik yazılır. Bir şey , her şey ayrı, herhangi bitişik yazılır.

• Perver, perest, name, zade sözcükleri bitişik yazılır: Misafirperver, hayalperest, Recaizade, beyanname...

• Kahverengi bitişik, bakır rengi, menekşe rengi ayrı yazılır.

DEYİMLERİN YAZIMI

• DEYİMLERİN YAZIMI

• Deyimler, en az iki sözcükten oluşan,

• genellikle mecaz anlamlı sözcüklerdir.

• Deyimleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır:

• Ağzı var dili yok, eli açık, kulağı delik,

• sırtı pek, tez canlı...

• UYARI:Anlam kaymasına uğramış ve kalıplaşmış deyimler bitişik yazılır:

• Açıkgöz, ağırbaşlı, başıboş, yüzkarası...

YERLEŞİM BİRİMLERİN YAZIMI

• YERLEŞİM BİRİMLERİN YAZIMI

• İki ya da daha çok sözcükten oluşan

• yerleşim birimlerinin adları bitişik yazılır:

• Kahramanmaraş

• Gümüşhacıköy

• Şanlıurfa...

BATI DİLLERİNDEN GELEN SÖZCÜKLERİN YAZIMI

• BATI DİLLERİNDEN GELEN SÖZCÜKLERİN YAZIMI

• Çift ünsüzle başlayan sözcükler, ünsüzler arasına ünlü almadan yazılır:

• Blok, flüt, flama, grev, glikoz, plak, plan, problem...

• b) Çift ünsüzle biten sözcükler de ünsüzler arasına ünlü almadan yazılır:

• Boraks, lüks, teyp...

c) Sözcüğün içindeki “g” ler korunur:

• c) Sözcüğün içindeki “g” ler korunur:

• Demografi, program, biyografi, miligram,

• propaganda, paragraf, telgraf...

• Kalıplaşmış kimi sözcükler bu kuralın

• dışındadır: Coğrafya, fotoğraf...

• d) “g” sesi Türkçe sözcüklerin sonunda

• kullanılmaz. Yabancı sözcüklerin sonunda

• bulunan “g” ler aynen kalır:

• Arkeolog, psikolog, Türkolog Diyalog,

• katalog, jeolog, monolog...

e) Sözcüğün içindeki “ua” sesi korunur,

• e) Sözcüğün içindeki “ua” sesi korunur,

• araya “v” ünsüzü konmaz: Fermuar, kuaför,

• puan, şampuan...

• Kalıplaşmış kimi sözcükler bu kuralın

• dışındadır: kruvazör...

• f) Sonları “-zm” ile biten sözcükler araya

• ünlü getirilmeden yazılır: Realizm,

• romantizm, sembolizm...

Süreksiz yumuşak harflerle ilgili kural:

• Süreksiz yumuşak harflerle ilgili kural:

• Türkçe’de sözcük sonlarında süreksiz

• yumuşak harfler “b, c, d, g” bulunmaz.

• Bunların sertleri olan “p, ç, t, k” bulunur:

• Ağaç, kitap, yurt, ayak, kalp, saç, harp...

Sert ünsüzlerin yumuşaması

• Sert ünsüzlerin yumuşaması

• (ünsüz değişimi):

• “p, ç, t, k” sert ünsüzlerinden biriyle biten sözcüklerden sonra ünlü ile başlayan bir ek(-ı, -i, -in, -a, -e) ulanırsa bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g” ünsüzlerine dönüşürler:

• Kitap-a kitaba, bıçak-ı bıçağı,

• geçit-in geçidin, ağaç-a ağaca,

• renk-e renge...

Ünsüz sertleşmesi (ünsüz benzeşmesi):

• Ünsüz sertleşmesi (ünsüz benzeşmesi):

• Sert ünsüzlerle “p, ç, t, k; f, h, s, ş” biten bir

• sözcüğe “c, d, g” ile başlayan bir ek

• ulanırsa, ekin başındaki yumuşak ünsüz

• sertleşerek “ç, t, k” ya dönüşür:

• Saatçi, yavaşça, kuşcağız, ağaççık, ayakta

• kitaptan, yurttaş, atkı, seçkin, çalışkan,

• kıskaç...

UYARI :

• UYARI :

• Alıntı sözcüklerde “s” ünsüzünden sonra gelenler “p” ile yazılır : İspat, kispet, müspet, nispet, tespih, tespit...

• diğer sert ünsüzlerden sonra “b” – “p” ye dönüşmez: Makbul, teşbih, tatbik...

• Bazı Arapça’dan giren sözcüklerde sert ünsüzlerden sonra gelen “c”ler korunmuştur. Mescit, tehcir, tescil...

d-t değişimi : Farsça’dan geçen –dar ekinin “d”si “t”ye dönüşmüştür.

• d-t değişimi : Farsça’dan geçen –dar ekinin “d”si “t”ye dönüşmüştür.

• Taraftar, emektar, minnettar...

• Arapça’dan dilimize geçmiş birçok

• sözcükte sert ünsüzden sonra gelen “d”

• ünsüzü korunmuştur.

• Takdim, takdir, takdis, tasdik, tekdir...

“ğ”- “v” değişimi :

• “ğ”- “v” değişimi :

• döğmek – dövmek, söğmek – sövmek,

• öğmek – övmek ...

• “v”li yazmak daha doğrudur.

• n-m değişimi:

• saklambaç (saklanbaç), pembe (penbe),

• cambaz (canbaz)

• “y” – “v” türemesi : fiyat (fiat)

• fayda (faide) zayıf (zaif) tuval, tuvalet

• SAYILARIN YAZIMI

• Sayılar kullanıldığı alana göre rakamla ya da yazıyla yazılabilir. Yazıyla yazıldığı zaman her sözcüğü ayrı olur:

• Kırk iki, yedi yüz elli sekiz...

Satır sonunda hecelerin bölünmesi :

• Satır sonunda hecelerin bölünmesi :

• ....................................Türk-

• çenin güncel sorunları.....

• ............................... Atatürk ‘

• ün ileri görüşlülüğü ..........(Özel adlarda)

• ........................................19’

• un katları ........................... (Rakamlarda)

UYARILAR:

• UYARILAR:

• 1- Parasal işlemlerde sayıların bitişik yazılması zorunludur: Onmilyonyüzellibin, ikimilyonbeşyüzellibin...

• 2- Kesinlik aranmayan durumlarda küçük sayılar yazı ile gösterilir: “Üç yıldır özlem çekiyor”, “Henüz on beş yaşında”, “Buralardan beş yaşında ayrıldı”...

• 3- Bilimsel yazılarda sayılar rakamla gösterilir: Dava konusu tarlanın yüzölçümü 1700 metre karedir.

4- Çok sıfırlı sayıların ana sayılarından sonraki basamaklar yazı ile gösterilebilir: 7 trilyon... gibi.

• 4- Çok sıfırlı sayıların ana sayılarından sonraki basamaklar yazı ile gösterilebilir: 7 trilyon... gibi.

• 5- Yazıya geçirilmiş sayıların her rakamı ve basamağını gösteren sözcük ayrı yazılır: Yüz elli, üç bin yetmiş beş...

• 6- Rakamla yazılmış bir sayıya gelen ekler, kesme imi (‘) ile ayrılır: 1948’de, 22’yi, 0,4’ten sonra, 245’ten 500’e kadar...

7- 3, 4, 5, 40, 60, 70 ile biten sayılardan sonra gelen “-de ve –den” ekleri, ünlü uyumlarına ve ünsüz sertleşmesine uyarak “-te/-ta ve –ten/-tan” olur: 1923’te, 1940’tan...

• 7- 3, 4, 5, 40, 60, 70 ile biten sayılardan sonra gelen “-de ve –den” ekleri, ünlü uyumlarına ve ünsüz sertleşmesine uyarak “-te/-ta ve –ten/-tan” olur: 1923’te, 1940’tan...

• 8- Sonu ünlü ile biten sayılara ünlü ile başlayan ek getirilirse araya “n, s, ş, y” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer ve ek ünlü uyumlarına uyar: 2’ye, 7’nin, 6’yı, 50’nin, 50’si...

9- Sayılardan sonra gelen “-( ) nci “ eki sayının son sesine göre biçimlenir. Sayıdan sonra nokta (.) konmuşsa (-nci) eki kullanılmaz:

• 9- Sayılardan sonra gelen “-( ) nci “ eki sayının son sesine göre biçimlenir. Sayıdan sonra nokta (.) konmuşsa (-nci) eki kullanılmaz:

• 1.inci sınıf (Yanlış) 1.sınıf (Doğru)

• 2’inci sınıf (Yanlış) 2’nci sınıf (Doğru)

• 3’ncü sınıf (Yanlış) 3’üncü sınıf (Doğru)

• 10- Saat (17.30), para tutarı(1.500.000), ölçü(25 kg. 15 metre), istatistik veriler rakamla yazılabilir.

• Saat ve dakikalar yazıyla da yazılabilir.

• Saat onda..., dokuzu beş geçe, yediye çeyrek kala.....

11- Yüzyıllarda, hükümdar adlarında, kitap ve dergi ciltlerinde Romen rakamı kullanılabilir. XX. Yüzyıl, 111. Selim, X11. yüzyıl

• 11- Yüzyıllarda, hükümdar adlarında, kitap ve dergi ciltlerinde Romen rakamı kullanılabilir. XX. Yüzyıl, 111. Selim, X11. yüzyıl

• Selim 3 (yanlış) 3. Selim (Doğru)

• 12. Sayılarda kesirler virgülle ( , )le ayrılır. (15,2 ; on beş tam onda iki)

• 13- Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir. (üçer, onar ...)

•  

TARİHLERİN YAZIMI

• TARİHLERİN YAZIMI

• Belli bir günü bildiren tarihler için en

• uygun yazımlar şöyledir:

• 29 Ekim 1923

• 29.X.1923

• 29.10.1923

• 29/X/1923

Ay ve gün adları bir rakamla beraber kullanılıyorsa

• Ay ve gün adları bir rakamla beraber kullanılıyorsa

• büyük harfle başlar ve gelen ek kesme işretiyle ayrılır.

• 12 Eylül 1999 Perşembe 20 Temmuz Pazar günü

• toplantı yapılacak.

• Gün ve ay adları, yanlarında sayı olmadığı ve belirli

• bir tarihi göstermediği zaman küçük harfle yazılır:

• Her eylül içime hüzün çöker.

• Geçen cumartesi onunlaydık.

• Her cuma, bizim orada pazar kurulur.

KISALTMALARIN YAZIMI

• KISALTMALARIN YAZIMI

• 1- Kısaltmalarda genellikle sözcüğün ilk üç harfi alınır. Özel adların ve sanların kısaltmalarında ilk harf büyük yazılır.

• Kısaltmaların sonuna nokta konur: Md.(Müdür), Ank.(Ankara), Alb.(Albay), Cad.(Cadde), doğ.(doğumu)...

• 2- Tek heceli sözcüklerin kısaltmalarında ilk ses kullanılır: a.(ad), c.(cilt)...

3- Bileşik sözcüklerin kısaltmalarında birinci sözcük üç harfli ise genellikle aynen alınır ve ikinci sözcüğün ilk harfi kullanılır: gökb.(gökbilim),

• 3- Bileşik sözcüklerin kısaltmalarında birinci sözcük üç harfli ise genellikle aynen alınır ve ikinci sözcüğün ilk harfi kullanılır: gökb.(gökbilim),

• yerb.(yerbilim),

• sesb.(sesbilim)...

• 4- Bileşik sözcüğün ilk sözcüğü iki harfli ise, ilk iki harf ve diğer sözcüğün ilk harfi kullanılır: Adb.(adbilim)...

5- Kurum ve kuruluş adları, bunları oluşturan sözcüklerin ilk harfleri alınarak kısaltılır. Harflerin hepsi büyük yazılır ve aralarına nokta(.) konmaz.

• 5- Kurum ve kuruluş adları, bunları oluşturan sözcüklerin ilk harfleri alınarak kısaltılır. Harflerin hepsi büyük yazılır ve aralarına nokta(.) konmaz.

• TDK(Türk Dil Kurumu)

• TMO(Toprak Mahsulleri Ofisi)

• TEK(Türkiye Elektrik Kurumu)

• TBMM(Türkiye Büyük Millet Meclisi)...

UYARILAR:

• UYARILAR:

• 1- Uluslar arası kısaltmalar, silahlı kuvvetlerle ilgili kısaltmalar, devlet kurumlarınca saptanmış kısaltmalar bu kuralın dışındadır:

• Atğm.(Asteğmen),

• Bçvş.(Başçavuş),

• As.(Arsenki),

• H(Hidrojen)...

2- Kısaltmalarda sonra gelen ekler kesme işaretiyle (‘) belirtilir ve eklerin sesleri kısaltmanın okunuşuna uyar:

• 2- Kısaltmalarda sonra gelen ekler kesme işaretiyle (‘) belirtilir ve eklerin sesleri kısaltmanın okunuşuna uyar:

• TMO’ya (Doğru), TMO’ne (Yanlış)

• TRT’ye (Doğru), TRT’na (Yanlış)

• TEK’ten (Doğru), TEK’dan (Yanlış)

• TBMM’yi(Doğru), TBMM’ni (Yanlış)

BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER

• BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER

• 1- Cümlenin ilk harfi büyük yazılır. “Gerçeklerin savaşçısı olmak ne güzel.”

• “Bir insanı sevmekle başlar her şey.”

• Cümle rakamla başlıyorsa ilk harf büyük yazılmaz. “622 numaraya bakınız”

2- Şiirlerde her dize(mısra) büyük harfle başlar:

• 2- Şiirlerde her dize(mısra) büyük harfle başlar:

• “Neler yapmadık şu vatan için!

• Kimimiz öldük,

• Kimimiz nutuk söyledik.” (O.Veli)

3- Nokta, soru işareti, iki nokta üç nokta ve ünlem işaretlerinden sonra başlayan cümlelerin ilk harfi büyük yazılır.

• 3- Nokta, soru işareti, iki nokta üç nokta ve ünlem işaretlerinden sonra başlayan cümlelerin ilk harfi büyük yazılır.

• Bu işaretler, cümle sonlarından başka yerlerde kullanılmışsa kendinden sonra gelen sözcükler büyük harfle başlamaz:

• “Ben gönlümce yazabilmek için evime çekiliyorum.”

• “Montaigne, Denemeleri’nde ‘Kusur korkusuyla suç işliyoruz.’der.”

“Acaba gelecek miydi? Bunu kendisi de bilmiyordu.”

• “Acaba gelecek miydi? Bunu kendisi de bilmiyordu.”

• “Acaba gelecek mi diye düşündü.”

• “Atatürk şöyle der: Yurtta barış, dünyada barış.”

• “-men ekiyle türemiş sözcükler: öğretmen, seçmen, yazman, sayman...”

• “Çabuk buraya gel! Yoksa karışmam!”

• “Atatürk bu söylevini, ne mutlu Türküm, diyene! sözüyle bitirir.”

4- Bütün özel adlar büyük harfle başlar: a)Kişi adları ve soyadları: Kemal, Zeynep, Halide Edip Adıvar... b)Hayvanlara verilen adlar: Minnoş, Karabaş, Pamuk... c) Ulus adları ve bu adlardan türetilen dil adları: Türk, Türkçe, Alman, Almanca, Japon, Japonca... d) Ülke ve uyruk adları: İngiltere, İngiliz, Arabistan, Arap...

e) Köy, kasaba, kent adları:

• e) Köy, kasaba, kent adları:

• Çayırhisar, Örencik, Bafra, Samsun...

• f) Semt ve mahalle adları:

• Çankaya, Emirefendi Mahallesi...

• g) Bulvar, cadde, sokak, alan adları:

• Atatürk Bulvarı, Anafartalar Caddesi,

• Sanat Sokak, Hürriyet Meydanı...

h) Kıta, bölge, dağ, ova, deniz, göl, akarsu, orman gibi coğrafya adları: Asya, Avrupa, Karadeniz Bölgesi, Uludağ, Ağrı Dağı, Çukurova, Bafra Ovası, Ege Denizi, Van Gölü, Kızılırmak, Belgrat Ormanı...

• h) Kıta, bölge, dağ, ova, deniz, göl, akarsu, orman gibi coğrafya adları: Asya, Avrupa, Karadeniz Bölgesi, Uludağ, Ağrı Dağı, Çukurova, Bafra Ovası, Ege Denizi, Van Gölü, Kızılırmak, Belgrat Ormanı...

• (İkisi birden kastedilen kavramı karşılıyorsa ikinci büyük harfli olur : Tuna nehri, Alp dağları.....)

ı) Yer, yön, yöre, bölge bildiren ve özel adlarla birlikte kullanılan sözcükler(batı, doğu, kuzey, güney, iç, orta) birlikte kullanıldıkları özel adlardan ayrı yazılır ve bunların her sözcüğü büyük harfle başlar:

• ı) Yer, yön, yöre, bölge bildiren ve özel adlarla birlikte kullanılan sözcükler(batı, doğu, kuzey, güney, iç, orta) birlikte kullanıldıkları özel adlardan ayrı yazılır ve bunların her sözcüğü büyük harfle başlar:

• Kuzey Amerika, Güney Afrika, Doğu Beyrut, Batı Almanya, İç Anadolu Bölgesi,

• Orta Amerika... Amerikanın kuzeyi...

• Doğu Karadeniz, Karadeniz’in doğusu

Kurum ve kuruluş, parti, dernek adları, saray, köşk, han, kale,köprü, anıt vb.:

• Kurum ve kuruluş, parti, dernek adları, saray, köşk, han, kale,köprü, anıt vb.:

• Boğaziçi Köprüsü, Beyazıt Kulesi,

• Yerebatan Sarayı, Üçüncü Ahmet Çeşmesi,

• Efes Harabeleri...

• j) Din, mezhep, tarikat adları: İslamiyet, Bektaşilik, Mevlevilik...

• k) Yasal antlaşma, yapıt, kitap, dergi, gazete adları: Montrö Antlaşması, Kuğu Gölü Balesi,

• Silahlara Veda, Bilim ve Teknik, Sabah, Hürriyet, Zaman...

l) Bir özel ada bağlı saygı sözcükleri, sanlar, takma adlar:

• l) Bir özel ada bağlı saygı sözcükleri, sanlar, takma adlar:

• Bay Bülent Çelik,

• Profesör Doktor Muhittin Aşkın,

• Albay Ali Yılmaz,

• Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,

• Çolak Ramazan, Parmaksız Salih...

• m) Özel adlardan türeyen bütün ad, eylem ya da sıfatlar:

• Türkçe, Atatürkçülük, Türkçeleştirmek...

n) Kitap, dergi adları,başlıklar:

• n) Kitap, dergi adları,başlıklar:

• Edebiyatın İşlevi, Leyla ile Mecnun...

• (Başlıklardaki ve, de, ile, ki, ya da

• bağlaçları, soru bildiren mi küçük harfle

• yazılır. Mai ve Siyah)

o) Mektup başlığı ve zarf üzerindeki sözcükler: Değerli dayıcığım ve yengeciğim, (Eski yazım kılavuzunda her sözcük büyük harfle başlar.Sayın Konuklar, Değerli Öğretmenim) Seslenmeler (hitaplar) ilk harfler büyük harfle başlar: Ey Türk Gençliği, Canım anneciğim, Erzurum Valiliği’ne

• o) Mektup başlığı ve zarf üzerindeki sözcükler: Değerli dayıcığım ve yengeciğim, (Eski yazım kılavuzunda her sözcük büyük harfle başlar.Sayın Konuklar, Değerli Öğretmenim) Seslenmeler (hitaplar) ilk harfler büyük harfle başlar: Ey Türk Gençliği, Canım anneciğim, Erzurum Valiliği’ne

• Millî Eğitim Müdürlüğü’ne

• Resmi Yazışmalarda

• Sayın Bakan, Sayın Vali, Sayın Başkan.....

ö) Kısaltmaların çoğu büyük harfle başlar:

• ö) Kısaltmaların çoğu büyük harfle başlar:

• TC, TCDD, TBMM, TMO, TEK...

• Not: Kısaltmaların eklerinin yazımı kısaltmanın okunuşuna uygun olur:

• TEK’e, TV’ye, TBMM’ye... Doç., Sn.

p) Güneş, Dünya ve Ay sözcükleri gökbilim ve coğrafya ile ilgili kullanıldığında büyük harfle, öteki kullanımlarda küçük harfle başlatılır:

• p) Güneş, Dünya ve Ay sözcükleri gökbilim ve coğrafya ile ilgili kullanıldığında büyük harfle, öteki kullanımlarda küçük harfle başlatılır:

• “Dünya, Güneş’in çevresinde, Ay da Dünya’nın

• çevresinde döner.”

• “Bu işi dünyada yapmam.”

• Bütün yıldız ve gezegen adları büyük harfle başlar:

• Merkür, Venüs, Uranüs...

• Bu akşam Kutup Yıldızı’nı göremedim.

• Derken fıstık ağaçlarının arasında ay doğdu.(Terim anlamı yok.)

r) Özel adlarda ses düşmesi söylenişte belirtilir, ama yazımda gösterilmez:

• r) Özel adlarda ses düşmesi söylenişte belirtilir, ama yazımda gösterilmez:

• Anıtkabrin(Söyleyiş) / Anıtkabirin(Yazım)...

• s) Özel adlardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle (‘) ayrılır:

• İbrahim Öztürk’e

Ş- Levhalar ve açıklama yazıları Başkan, Doktor, Otobüs durağı 1.blok t- Antep fıstığı, İngiliz anahtarı, Van kedisi, Maraş dondurması, Hindistan cevizi vb.de ikinci sözcükler küçük harflidir.