Web dasturlash



Yüklə 333,4 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/2
tarix05.12.2023
ölçüsü333,4 Kb.
#138301
  1   2


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI 
FILIALI


“ TT VA KT ” FAKULTETI
2-BOSQICH AKT 11-21 GURUH TALABASINING
“ WEB DASTURLASH” FANIDAN


Bajardi : RO’ZIYEV.B
Qabul qildi : NOSIROV.B 
 
 
 


MAVZU:
Veb saytlarni yaratishda Drupal – CMS texnologiyasini 
qo’llash. 
Reja: 
1. Veb saytlarni yaratishda Joomla – CMS texnologiyasini qo’llash. 
2. PHPda MVC texnologiyasi
3. PHPda PDO bilan ishlash
4. PHPda Captcha generatsiya qilish usullari 
Web saytlarni yaratishda Drupal-Cms texnologiyasini qo’llash 
PRESENTATION BY KARIMOV AHADJON 
Drupal bu - Saytni boshqaradigan tizim (Content Management System, 
CMS). 

Ko'pchilik Saytni boshqaradigan Framework (Content Management 
Framework, CMF) deb ham atashadi. 

Drupal PHP da yozilgan va ma'lumotlarni saqlab turish uchun 
MySQL, PostgreSQL malumotlar bazani ishlatadi. 

Qisqa qilib aytadigan bo'lsak Drupal orqali har xil , katta-kichik 
saytlar yaratiladi. 
Drupal LAMP(Linux, Apache, MySQL, PHP) 

Drupal LAMP(Linux, Apache, MySQL, PHP) tizimiga mo'ljalangan, 
lekin boshqa dasturlar bilan ishlatish ham mumkin. 

PHP ni ishlata oladigan har qanday Web-server da va shu Web-
serverni ishlata oladigan Operatsion tizim(Windows, Linux, Mac OS...) Drupal ni 
ishlata oladi. 
* Module * Template 

Drupal modulli (Module) va "ko'p ko'rinishli" (Template) tizim 



Drupal arxitekturasi deyarli har qanaqa saytlarni yaratish imkonini 
beradi: blog, forumlardan tortib, katta informatsion portallargacha. 

Drupal tizimi yadrosida Blog, Forum, Yangiliklar uchun kerakli 
modullar bor. 
Drupalning yadrosidagi asosiy modullari 

User - sayt foydalanuvchilarini boshqaradi 

Node - saytdagi malumotlarni boshqaradi (sahifa, post, ...) 

Taxanomy - sayt malumotlarini kataloglashtiradi 

Menu - sayt menularini boshqaradi 

Poll - saytda so'rovnoma yaratish uchun ishlatiladi 

Search - Saytda qidiruv imkonini yaratadi 

Locale, Translation - Saytni ko'p tilli qilish imkonini beradi va 
hakazo… 
Drupalni kamchiliklari 

Drupal OOP (Object Oriented Programming)ni ishlatmaydi. 

Drupalni versiyalari bir-biriga to'g'ri kelmaydi, yani Drupal 
versiyalari APIlari bir-biridan farq qiladi 
Drupalni o'rnatish. 

Oldin aytib o’tganimizdek Drupal LAMP tizimida ishlaydi. 

Lekin bizda Windows Operatsion tizimini ko’proq ishlatganimiz 
uchun Denwer dasturlar to'plamini maqul ko'ramiz. 

Denwer o'rnatganimizdan keyin odatda 

Yarliklar paydo bo’ladi 


DAVOMI 

Drupalning rasmiy www.drupal.org saytidan ko’chirib olashimiz 
lozim 

Database name : drupal 

Database username : root 

Database password : 

Keyinchalik MySQL uchun parolni 
o'zingiz hohlaganizdek qilib 
o'zgartirib olishingiz mumkin. 
JavaScript dasturlash tili sintaktik jihatdan Java dasturlash tiliga, jismli 
modellashni istisno qilgan holda, oʻxshab ketsada, lekin maʼlumotlarni statik turlari 
va qatʼiy tiplashtirish kabi xususiyatlarga ega boʻlmaydi. JavaScript, Java dasturlash 
tilidan farq qilib, sinf tushunchasi bu tilning asosiy sintaktik qurilmasi 
hisoblanmaydi. Bunday asos sifatida foydalanilayotgan tizim tomonidan qolllab-
quvvatlanayotgan, oldindan aniqlangan maʼlumot tiplari: sonli, mantiqiy va satrli; 
mustaqil ham boʻlishi, jismning usuli sifatida ham ishlatilishi mumkin bollgan 
funksiyalar; katta sondagi uz xossalariga va usullariga ega boʻlgan hamda oldindan 
aniqlangan jismlardan iborat jismli model va yana dastur ichida foydalanuvchi 
tomonidan yangi jismlarni berish qoidalari hisoblanadi. JavaScriptʼda dasturlar 
yaratish uchun hech qanday qoʻshimcha vositalar kerak boʻlmaydi, faqatgina tegishli 
versiyadagi JavaScript qoʻllanishi mumkin boʻlgan brauzer va DHTML hujjatlarni 
yaratishga imkon beruvchi matn muharriri kerak boʻladi.
[4]
 

JavaScript -bu interaktiv va dinamik HTML Web sahifa yaratishga 
mo‟ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. Java Script Netscape Communications va 
Sun kompaniyalarining birgalikdagi mahsuloti bo‟lib, u 1995 yilda birinchi versiyasi 
yaratilgan (Java Scropt 1.3). Java Scriptning dastlabki nomi LiveScript deb atalgan va 
u Netscape tomonidan yaratilgan. Java Script klient va server tomonidan dasturlash 


tili bo‟lib, u HTML tilining teglarini va Internet brauzer(Microsoft Internet 
Explorer,Opera,Mozilla, Netscape) oynasini boshqaradi. Bunda brauzerning nimasini 
boshqaradi degan savol tug‟ilishi mumkin. Bu savolga keyingi bo‟limlarimizda 
to‟xtalib o‟tamiz. Boshqacha qilib aytganda HTML tili va JavaScript dasturlash tili 
birgalikda DHTML ni tashkil qiladi. Java Script tili ECMA-262 (Evropa standarti) va 
ISO-162 62 (Xalqaro standarti) standartlari orqali standartlashtirilgan. Java Script 
nisbatan olganda ob‟yektga mo‟ljallangan dasturlash tili bo‟lib, Internet uchun klient 
va server tomonida ishlovchi ilovalar (senariylar) yaratiladi. 

Java Scriptda yozilgan dastur kodini oldindan kompilyasiya qilish shart emas va 
qilinmaydi. Faqatgina dastur kodi interpretatsiya qilinadi. Shuning uchun Java 
Scriptni “interpretatorli til” deb ataladi. Java Scriptda yozilgan dastur to‟g‟ridan-
to‟g‟ri HTML formatida saqlanib bajariladi. HTML fayli yuklangan vaqtda dastur 
matni brauzer tomonidan interpretatsiya qilinadi va u brauzerda bajariladi. Shuning 
uchun brauzerni interpretator deb ham nomlash mumkin. Kompilyasiya va 
interpretatsiya tushunchalariga to‟xtalib o‟taylik. Translyatsiya-bu ma‟lum bir 
dasturlash tilida yozilgan dastur matnini (kodi) elektron hisoblash mashina tiliga 
o‟tkazilish jarayoni tushuniladi.Shunday vazifani bajaruvchi maxsus dasturlar 
translyatorlar deb ataladi. Translyatsiya ikkiga bo‟linadi: 

1. Interpretatsiya. 

2. Kompilyasiya 
Interpretatsiya-bu dastur matnidagi har bir qator buyruqlarini qatorma-qator 
mashina tiliga o‟girilish jarayoni. Kompilyasiya-bu dastur matnidagi har bir qator 
buyruqlarini mashina tiliga o‟tkazishi bilan birgalikda ularning ketma-ketligini 
ta‟minlash va sturktura bo‟yicha mashina tiliga o‟tkazilish jarayonidir. 



Javascript operatorlar 

Operatorlar: arifmetik amallar, o’zlashtirish, orttirish, kamaytirish. Shartli ifodalar: 

Qo’shish “+”, ayirish “-”, ko’paytirsh “*”, bo’lish “/”, qoldiqli bo’lish “%”. 
Bu ifodalar har qanday sonli ifodalarda uchrashi mumkin. 
Shuni ko’rish mumkinki, JavaScriptdagi o’zlashtirish operatorlari C va Java dagilar 
bilan bir hil: “=”, “+=”, “-=”, “*=”, “/=”, “%=”. 
x=y ifoda boshqa ko’pgina dasturlash tillaridagi kabi “x” o’zgaruvchiga “y” qiymatni 
berishni bildiradi. 
Quyidagi operatorlar C dagi mos operatorlar bilan bir hil sintaktik qoidalarga ega: 

y+=x bilan y=y+x ekvivalent 
y-=x bilan y=y-x ekvivalent 
y*=x bilan y=y*x ekvivalent 
y/=x bilan y=y/x ekvivalent 
y%=x bilan y=y%x – y ni x ga butun bo’lgandagi qoldiq- ekvivalent. 
Shartli ifodalar quyidagi ko’rinishga ega 
Mantiqiy ifodalar. 

"&&" — mantiqiy AND — "VA"; 
"||" — mantiqiy OR — "YOKI"; 
"!" — mantiqiy NOT — "YO’Q". 


Misol: 
(a>b)&&(b<=10)||(a>10) 
JavaScripda mantiqiy ifodalarni qisqartirilgan tekshirilishi deb ataluvchi amal doimo 
qo’llaniladi: B1&&B2 operandda B1=false bo’lgan holda B2 ni baholash 
bajarilmaydi va false qiymati qaytariladi. Shunga o’hshab B1||B2 B1=true holatda 
true deb baholanadi. Bunda mantiqiy ifodalarni tahlili chapdan o’ngga qarab olib 
boriladi va faqatgina to’la ifoda baholanib bo’lishi bilan natija qaytariladi. Shuning 
uchun agar B2 sifatida funktsiya bo’lsa, u chaqirilmaydi, va agar u aks ta’sirga ega 
bo’lsa, bu hatolikka olib kelishi mumkin. 
Taqqoslash operatorlari: 

"= =" -"teng"; 
">" -"katta"; 
"<" -"kichik"; 
">=" -"katta yoki teng"; 
"<=" -"kichik yoki teng"; 
"!=" -"teng emas". 

Taqqoslash operatorlari nafaqat sonli ifodalarga, balki satrli ifodalarga 
ham qo’llanilishi mumkin. Bunda satrlar teng hisoblanadi qachonki ulardagi barcha 
simvollar ustma-ust tushsa va bir hil tartibda kelsa (bo’sh belgi ham simvol deb 
qaraladi). Agar satrlar turli hil uzunliklarga ega bo’lsa, u holda uzunroq satr katta 
hisoblanadi. Agar ularning uzunliklari teng bo’lsa, u holda chapdan o’ngga brogan 
sari kattaroq nomerdagi simvolga ega bo’lgan satr katta hisoblanadi. 

Kerakli ko'nikmalar va vositalar: 

-Kompyuter va Internetning asosiy ishlashi; HTML, CSS va PHP 
(majburiy emas, lekin siz asoslarni bilsh yaxshiroq) 

-Asboblar: WordPress, Joomla va Drupal 




CMS yoki kontentni boshqarish tizimi taktik jihatdan tajribali veb-
ishlab chiquvchilarga kunlik ish boshlaganlarga mos keladigan tarzda qurilgan. 

Bu onlayn tarkibni yaratish va boshqarish imkonini beruvchi dasturiy 
ilovadir. Ko'pchiligi ochiq manba va ulardan foydalanish bepul. 


Agar siz HTML, CSS yoki PHP asoslarini bilsangiz, u sizga foydali 
bo'ladi. Bilmasangiz, bu katta muammo emas, chunki bu platformalar juda intuitivdir. 
Sizning ehtiyojingizga ko'ra tanlashingiz mumkin bo'lgan CMS platformalarining 
uchta bepul tanlovi bu erda. 
Funksiyalar nima uchun kеrak? Bu savolga javob bеrish uchun, funksiya 
o’zi nima ekanligini tushunib olish lozim bo’ladi. Dasturlashda, xuddi 
matеmatikadagi kabi, unga bog’liq ko’pgina argumеntlarning uning ko’pgina 
ma'nolarida aks etishidir. Dеmak, funksiya argumеntning har bir ma'nolari 
jamlanmasi uchun uning bajargan ishi natijasi sifatida qandaydir ma'no qaytaradi. 
Funksiyalar nima uchun kеrak, buni misollar bilan oydinlashtirishga qarakat 
qilamiz. Dasturlashdagi funksiyaga klassik misol – bu sonning faktorial 
ahamiyatini hisoblab bеruvchi funksiya. Dеmak, biz unga son bеramiz, u esa bizga 
uning faktorialini qaytaradi. Bunda biz faktorialini olishni xohlagan har bir son 
uchun aynan bir xil kodni qaytaravеrmaymiz – bu songa tеng bo’lgan argumеntli 
funksiyani chaqirishning o’zi kifoya qiladi. 

Yüklə 333,4 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin