MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI
FILIALI
“ TT VA KT ” FAKULTETI
2-BOSQICH AKT 11-21 GURUH TALABASINING
“ WEB DASTURLASH” FANIDAN
Bajardi : RO’ZIYEV.B
Qabul qildi : NOSIROV.B
MAVZU:
Veb saytlarni yaratishda Drupal – CMS texnologiyasini
qo’llash.
Reja:
1. Veb saytlarni yaratishda Joomla – CMS texnologiyasini qo’llash.
2. PHPda MVC texnologiyasi
3. PHPda PDO bilan ishlash
4. PHPda Captcha generatsiya qilish usullari
Web saytlarni yaratishda Drupal-Cms texnologiyasini qo’llash
PRESENTATION BY KARIMOV AHADJON
Drupal bu - Saytni boshqaradigan tizim (Content Management System,
CMS).
Ko'pchilik Saytni boshqaradigan Framework (Content Management
Framework, CMF) deb ham atashadi.
Drupal PHP da yozilgan va ma'lumotlarni saqlab turish uchun
MySQL, PostgreSQL malumotlar bazani ishlatadi.
Qisqa qilib aytadigan bo'lsak Drupal orqali har xil , katta-kichik
saytlar yaratiladi.
Drupal LAMP(Linux, Apache, MySQL, PHP)
Drupal LAMP(Linux, Apache, MySQL, PHP) tizimiga mo'ljalangan,
lekin boshqa dasturlar bilan ishlatish ham mumkin.
PHP ni ishlata oladigan har qanday Web-server da va shu Web-
serverni ishlata oladigan Operatsion tizim(Windows, Linux, Mac OS...) Drupal ni
ishlata oladi.
* Module * Template
Drupal modulli (Module) va "ko'p ko'rinishli" (Template) tizim
Drupal arxitekturasi deyarli har qanaqa saytlarni yaratish imkonini
beradi: blog, forumlardan tortib, katta informatsion portallargacha.
Drupal tizimi yadrosida Blog, Forum, Yangiliklar uchun kerakli
modullar bor.
Drupalning yadrosidagi asosiy modullari
User - sayt foydalanuvchilarini boshqaradi
Node - saytdagi malumotlarni boshqaradi (sahifa, post, ...)
Taxanomy - sayt malumotlarini kataloglashtiradi
Menu - sayt menularini boshqaradi
Poll - saytda so'rovnoma yaratish uchun ishlatiladi
Search - Saytda qidiruv imkonini yaratadi
Locale, Translation - Saytni ko'p tilli qilish imkonini beradi va
hakazo…
Drupalni kamchiliklari
Drupal OOP (Object Oriented Programming)ni ishlatmaydi.
Drupalni versiyalari bir-biriga to'g'ri kelmaydi, yani Drupal
versiyalari APIlari bir-biridan farq qiladi
Drupalni o'rnatish.
Oldin aytib o’tganimizdek Drupal LAMP tizimida ishlaydi.
Lekin bizda Windows Operatsion tizimini ko’proq ishlatganimiz
uchun Denwer dasturlar to'plamini maqul ko'ramiz.
Denwer o'rnatganimizdan keyin odatda
Yarliklar paydo bo’ladi
DAVOMI
Drupalning rasmiy www.drupal.org saytidan ko’chirib olashimiz
lozim
Database name : drupal
Database username : root
Database password :
Keyinchalik MySQL uchun parolni
o'zingiz hohlaganizdek qilib
o'zgartirib olishingiz mumkin.
JavaScript dasturlash tili sintaktik jihatdan Java dasturlash tiliga, jismli
modellashni istisno qilgan holda, oʻxshab ketsada, lekin maʼlumotlarni statik turlari
va qatʼiy tiplashtirish kabi xususiyatlarga ega boʻlmaydi. JavaScript, Java dasturlash
tilidan farq qilib, sinf tushunchasi bu tilning asosiy sintaktik qurilmasi
hisoblanmaydi. Bunday asos sifatida foydalanilayotgan tizim tomonidan qolllab-
quvvatlanayotgan, oldindan aniqlangan maʼlumot tiplari: sonli, mantiqiy va satrli;
mustaqil ham boʻlishi, jismning usuli sifatida ham ishlatilishi mumkin bollgan
funksiyalar; katta sondagi uz xossalariga va usullariga ega boʻlgan hamda oldindan
aniqlangan jismlardan iborat jismli model va yana dastur ichida foydalanuvchi
tomonidan yangi jismlarni berish qoidalari hisoblanadi. JavaScriptʼda dasturlar
yaratish uchun hech qanday qoʻshimcha vositalar kerak boʻlmaydi, faqatgina tegishli
versiyadagi JavaScript qoʻllanishi mumkin boʻlgan brauzer va DHTML hujjatlarni
yaratishga imkon beruvchi matn muharriri kerak boʻladi.
[4]
JavaScript -bu interaktiv va dinamik HTML Web sahifa yaratishga
mo‟ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. Java Script Netscape Communications va
Sun kompaniyalarining birgalikdagi mahsuloti bo‟lib, u 1995 yilda birinchi versiyasi
yaratilgan (Java Scropt 1.3). Java Scriptning dastlabki nomi LiveScript deb atalgan va
u Netscape tomonidan yaratilgan. Java Script klient va server tomonidan dasturlash
tili bo‟lib, u HTML tilining teglarini va Internet brauzer(Microsoft Internet
Explorer,Opera,Mozilla, Netscape) oynasini boshqaradi. Bunda brauzerning nimasini
boshqaradi degan savol tug‟ilishi mumkin. Bu savolga keyingi bo‟limlarimizda
to‟xtalib o‟tamiz. Boshqacha qilib aytganda HTML tili va JavaScript dasturlash tili
birgalikda DHTML ni tashkil qiladi. Java Script tili ECMA-262 (Evropa standarti) va
ISO-162 62 (Xalqaro standarti) standartlari orqali standartlashtirilgan. Java Script
nisbatan olganda ob‟yektga mo‟ljallangan dasturlash tili bo‟lib, Internet uchun klient
va server tomonida ishlovchi ilovalar (senariylar) yaratiladi.
Java Scriptda yozilgan dastur kodini oldindan kompilyasiya qilish shart emas va
qilinmaydi. Faqatgina dastur kodi interpretatsiya qilinadi. Shuning uchun Java
Scriptni “interpretatorli til” deb ataladi. Java Scriptda yozilgan dastur to‟g‟ridan-
to‟g‟ri HTML formatida saqlanib bajariladi. HTML fayli yuklangan vaqtda dastur
matni brauzer tomonidan interpretatsiya qilinadi va u brauzerda bajariladi. Shuning
uchun brauzerni interpretator deb ham nomlash mumkin. Kompilyasiya va
interpretatsiya tushunchalariga to‟xtalib o‟taylik. Translyatsiya-bu ma‟lum bir
dasturlash tilida yozilgan dastur matnini (kodi) elektron hisoblash mashina tiliga
o‟tkazilish jarayoni tushuniladi.Shunday vazifani bajaruvchi maxsus dasturlar
translyatorlar deb ataladi. Translyatsiya ikkiga bo‟linadi:
1. Interpretatsiya.
2. Kompilyasiya
Interpretatsiya-bu dastur matnidagi har bir qator buyruqlarini qatorma-qator
mashina tiliga o‟girilish jarayoni. Kompilyasiya-bu dastur matnidagi har bir qator
buyruqlarini mashina tiliga o‟tkazishi bilan birgalikda ularning ketma-ketligini
ta‟minlash va sturktura bo‟yicha mashina tiliga o‟tkazilish jarayonidir.
Javascript operatorlar
Operatorlar: arifmetik amallar, o’zlashtirish, orttirish, kamaytirish. Shartli ifodalar:
Qo’shish “+”, ayirish “-”, ko’paytirsh “*”, bo’lish “/”, qoldiqli bo’lish “%”.
Bu ifodalar har qanday sonli ifodalarda uchrashi mumkin.
Shuni ko’rish mumkinki, JavaScriptdagi o’zlashtirish operatorlari C va Java dagilar
bilan bir hil: “=”, “+=”, “-=”, “*=”, “/=”, “%=”.
x=y ifoda boshqa ko’pgina dasturlash tillaridagi kabi “x” o’zgaruvchiga “y” qiymatni
berishni bildiradi.
Quyidagi operatorlar C dagi mos operatorlar bilan bir hil sintaktik qoidalarga ega:
y+=x bilan y=y+x ekvivalent
y-=x bilan y=y-x ekvivalent
y*=x bilan y=y*x ekvivalent
y/=x bilan y=y/x ekvivalent
y%=x bilan y=y%x – y ni x ga butun bo’lgandagi qoldiq- ekvivalent.
Shartli ifodalar quyidagi ko’rinishga ega
Mantiqiy ifodalar.
"&&" — mantiqiy AND — "VA";
"||" — mantiqiy OR — "YOKI";
"!" — mantiqiy NOT — "YO’Q".
Misol:
(a>b)&&(b<=10)||(a>10)
JavaScripda mantiqiy ifodalarni qisqartirilgan tekshirilishi deb ataluvchi amal doimo
qo’llaniladi: B1&&B2 operandda B1=false bo’lgan holda B2 ni baholash
bajarilmaydi va false qiymati qaytariladi. Shunga o’hshab B1||B2 B1=true holatda
true deb baholanadi. Bunda mantiqiy ifodalarni tahlili chapdan o’ngga qarab olib
boriladi va faqatgina to’la ifoda baholanib bo’lishi bilan natija qaytariladi. Shuning
uchun agar B2 sifatida funktsiya bo’lsa, u chaqirilmaydi, va agar u aks ta’sirga ega
bo’lsa, bu hatolikka olib kelishi mumkin.
Taqqoslash operatorlari:
"= =" -"teng";
">" -"katta";
"<" -"kichik";
">=" -"katta yoki teng";
"<=" -"kichik yoki teng";
"!=" -"teng emas".
Taqqoslash operatorlari nafaqat sonli ifodalarga, balki satrli ifodalarga
ham qo’llanilishi mumkin. Bunda satrlar teng hisoblanadi qachonki ulardagi barcha
simvollar ustma-ust tushsa va bir hil tartibda kelsa (bo’sh belgi ham simvol deb
qaraladi). Agar satrlar turli hil uzunliklarga ega bo’lsa, u holda uzunroq satr katta
hisoblanadi. Agar ularning uzunliklari teng bo’lsa, u holda chapdan o’ngga brogan
sari kattaroq nomerdagi simvolga ega bo’lgan satr katta hisoblanadi.
Kerakli ko'nikmalar va vositalar:
-Kompyuter va Internetning asosiy ishlashi; HTML, CSS va PHP
(majburiy emas, lekin siz asoslarni bilsh yaxshiroq)
-Asboblar: WordPress, Joomla va Drupal
CMS yoki kontentni boshqarish tizimi taktik jihatdan tajribali veb-
ishlab chiquvchilarga kunlik ish boshlaganlarga mos keladigan tarzda qurilgan.
Bu onlayn tarkibni yaratish va boshqarish imkonini beruvchi dasturiy
ilovadir. Ko'pchiligi ochiq manba va ulardan foydalanish bepul.
Agar siz HTML, CSS yoki PHP asoslarini bilsangiz, u sizga foydali
bo'ladi. Bilmasangiz, bu katta muammo emas, chunki bu platformalar juda intuitivdir.
Sizning ehtiyojingizga ko'ra tanlashingiz mumkin bo'lgan CMS platformalarining
uchta bepul tanlovi bu erda.
Funksiyalar nima uchun kеrak? Bu savolga javob bеrish uchun, funksiya
o’zi nima ekanligini tushunib olish lozim bo’ladi. Dasturlashda, xuddi
matеmatikadagi kabi, unga bog’liq ko’pgina argumеntlarning uning ko’pgina
ma'nolarida aks etishidir. Dеmak, funksiya argumеntning har bir ma'nolari
jamlanmasi uchun uning bajargan ishi natijasi sifatida qandaydir ma'no qaytaradi.
Funksiyalar nima uchun kеrak, buni misollar bilan oydinlashtirishga qarakat
qilamiz. Dasturlashdagi funksiyaga klassik misol – bu sonning faktorial
ahamiyatini hisoblab bеruvchi funksiya. Dеmak, biz unga son bеramiz, u esa bizga
uning faktorialini qaytaradi. Bunda biz faktorialini olishni xohlagan har bir son
uchun aynan bir xil kodni qaytaravеrmaymiz – bu songa tеng bo’lgan argumеntli
funksiyani chaqirishning o’zi kifoya qiladi.
Dostları ilə paylaş: |