Xorazmshohlar va Temuriylar davrida soliq tizimi

Xorazmshohlar va Temuriylar davrida soliq tizimi

Reja

• 1.Davlatlar paydo bo’lish tarixi
• 2.Soliq siyosati
• 3.Soliq tizimi

Saljuqiylar hukmdori Malikshoh o‘z ma’murlaridan Anushteginni Xorazmga noib qilib tayinlaydi. Anushtegin vafotidan so‘ng Xorazmda uning vorisi Qutbiddin Muhammad (1097– 1127) noiblik qiladi. Garchi u “xorazmshoh” unvonini tiklab, bunday nom bilan ulug‘lansa-da, Saljuqiylar davlatining sadoqatli noibiligicha qolgan edi. Xorazmning mustaqilligi Qutbiddin Muhammadning o‘g‘li Otsiz (1127–1156) nomi bilan bog‘liqdir.

Takash o‘z farmonlaridan birida raiyatga nisbatan adolatli bo‘lshga, dehqonlarning manfaatini himoyaga qilishga, soliqlarni olish jarayonida qonunlarga to‘liq rioya etishga amr qilgan. Jaloliddin Xorazmshoh ham urush natijasida qiyin ahvolga tushib qolgan aholini soliqlardan ozod etgan.

Takash o‘z farmonlaridan birida raiyatga nisbatan adolatli bo‘lshga, dehqonlarning manfaatini himoyaga qilishga, soliqlarni olish jarayonida qonunlarga to‘liq rioya etishga amr qilgan. Jaloliddin Xorazmshoh ham urush natijasida qiyin ahvolga tushib qolgan aholini soliqlardan ozod etgan.

Saljuqiylar davrida ayrim shartlar asosida iqtadorlar o’z foydalari hisobiga renta yig’ish huquqini oladilar. Shunday bo’lsada muqtalar (iqtadorlar) o’z foydalari huquqlarini yanada kengaytirishga harakat qilganlar. Nizomulmulk bu xususda shunday yozadi: ―Iqtaga ega muqta bilsinkim, halqqa nisbatan ularga yuklangan soliqni to’g’ri va qonuniy yo’l bilan yig’sinlar. Bunda halq sog’lig’i, mulklari, xotin-bolalari xavfsizligi ta‘minlansin. Ularning buyumlari va yerlari daxlsiz bo’lsin va muqtalar halqqa nisbatan boshqacha yo’llarni tutmasinlar.

• Saljuqiylar davrida ayrim shartlar asosida iqtadorlar o’z foydalari hisobiga renta yig’ish huquqini oladilar. Shunday bo’lsada muqtalar (iqtadorlar) o’z foydalari huquqlarini yanada kengaytirishga harakat qilganlar. Nizomulmulk bu xususda shunday yozadi: ―Iqtaga ega muqta bilsinkim, halqqa nisbatan ularga yuklangan soliqni to’g’ri va qonuniy yo’l bilan yig’sinlar. Bunda halq sog’lig’i, mulklari, xotin-bolalari xavfsizligi ta‘minlansin. Ularning buyumlari va yerlari daxlsiz bo’lsin va muqtalar halqqa nisbatan boshqacha yo’llarni tutmasinlar.

Amir Temur 1370-yil iyul oyida Samarqandda katta qurultoy chaqirdi. Qurultoyda markaziy davlat tizimini shakllantirish va qo‘shin tuzish masalalari muhokama etiladi. Samarqand davlat poytaxti deb e’lon qilindi.

Sug‘orma dehqonchilik yerlaridan olinadigan asosiy soliq “xiroj” deb atalgan. Xiroj mahsulot yoki pul bilan to‘langan. Daryo va buloq suvlari bilan sug‘oriladigan obikor yerlardan xiroj hosilning uchdan bir qismi (33%) miqdorida olingan. Lalmikor yerlardan hosilning oltidan bir, ya’ni 16,5% dan to sakkizdan bir, ya’ni 12,5% miqdorida soliq undirilgan.

• Sug‘orma dehqonchilik yerlaridan olinadigan asosiy soliq “xiroj” deb atalgan. Xiroj mahsulot yoki pul bilan to‘langan. Daryo va buloq suvlari bilan sug‘oriladigan obikor yerlardan xiroj hosilning uchdan bir qismi (33%) miqdorida olingan. Lalmikor yerlardan hosilning oltidan bir, ya’ni 16,5% dan to sakkizdan bir, ya’ni 12,5% miqdorida soliq undirilgan.

Begor – mahalliy aholiga yuklatilgan saroy, jamoat binolari, mudofaa va sug‘orish inshootlarini hamda yo‘l qurilish ishlarida ommaviy ishlab berish majburiyati, muqaddas ommaviy hashar.

• Begor – mahalliy aholiga yuklatilgan saroy, jamoat binolari, mudofaa va sug‘orish inshootlarini hamda yo‘l qurilish ishlarida ommaviy ishlab berish majburiyati, muqaddas ommaviy hashar.

Mulk yerlarining bir qismidan “ushr”, ya’ni hosilning o‘ndan bir qismi (10%) miqdorida soliq olingan. Bunday yerlar odatda zamonasining ilm-fani, ma’rifati va ma’naviy hayotida muhim nufuzga ega bo‘lgan ulamolar va mashoyixlar tasarrufida bo‘lgan. Chorva mollaridan qirqdan bir, ya’ni 2,5% miqdorida zakot olingan.

Mulk yerlarining bir qismidan “ushr”, ya’ni hosilning o‘ndan bir qismi (10%) miqdorida soliq olingan. Bunday yerlar odatda zamonasining ilm-fani, ma’rifati va ma’naviy hayotida muhim nufuzga ega bo‘lgan ulamolar va mashoyixlar tasarrufida bo‘lgan. Chorva mollaridan qirqdan bir, ya’ni 2,5% miqdorida zakot olingan.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT