1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

Beşinci Madde

 

Zühre yıldızının doruk ve eteğini, tepe ve kuyruk düğümlerini; tabiat ve

vasıflarını, uzaklığının ve cisminin ölçüsünü bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Zühre yıldızının

doruğu, öteki noktaları ortasında yani eğilimli feleğinin burçlar

feleğinden kuzey tarafa faza eğiliminde bulunur. Tepe düğümünden doksan

derece geridedir. Çünkü doruk ve etek, tepe ve kuyruk yukarıda açıklandığı

üzere, burçlar feleğinin hareketine uygun olan mümessil feleklerin

hareketiyle hareket ederler. Zührenin doruğunun burçlar feleğindeki mekânı

rumî tarihin asiz senesinde, güneşin doruğu gibi ikizler burunun

yirmibirinci derecesinde; eteği ise, yay burcunun yirmiyedinci derecesinde

belirlenmişi. Tepe noktasının yeri, balık burcunun yirmiyedinci derecesinde

ve kuyruk noktasının yeri yaşak burcunun yirmiyedinci derecesinde

belirlenmişti. Halen rumî tarih, ikibinaltmışdokuza gelip, hicrî tarih dahi

binyüzyetmişe, yetmiştir. O halde bu iki nokta, ötekiler gibi hareket edip,

yaklaşık sekiz derece öne geçmişlerdir.

Zührenin tabiat ve vasıflarında müneccimler sözbirliğiyle demişlerdir ki:

Zührenin tabiatı, orta derecede soğukluk ve rutubettir. Zühre, gece erkeği

olmakla, küçük kutlu adını almıştır. Bu yıldıza bakmanın kalbe sürûr

verdiği tecrübe kılınmıştır. Bu yıldızın vasıfları: Yumuşaklık, sevgi,

rikkat, ferah, temennî, oyun, teganni, cinsel güç ve güzel yaratılış

bulunmuştur. Bu yıldızın tali düştüğü menilerde bütün bu vasıflar aynen

müşahede olunmuştur. Bu yıldız, salı gecesi ve cuma gününe hâkimdir. O

gecenin ve bugünün ilk saatleri, buna nispet kılınmıştır.

Zühre yıldızının mümessil feleğinin uzaklık mesafelerinde ve cismiyle

kalınlığının ölçülerinde rasatçılar, geometriciler ve matematikçiler

ittifakla demişlerdir ki: Zürenin mümessil feleğinin yumru yüzeyinin âlemin

merkezinden uzaklığı yaklaşık, bir kere bin ve sekizyüzellibin dört fersah

ölçülmüştür. Yumru yüzeyinin uzaklığı ise yaklaşık, ikiyüzyetmişaltıbin

altıyüzelliiki fersah hesaplanmıştır. Bu feleğin kalınlığı yaklaşık, bin

kere bin ve beşyüzyetmişüçbin beşyüziki fersah bulunmuştur. Zührenin cismi,

yaklaşık yerin cüzünün onaltıda biri kadar bulunup, delillerle

ispatlanmıştır. (Gerçeğini Allah daha iyi bilir. Yüce, güçlü ve hakîm olan

allah münezzehtir.)

 



16-BÖLÜM:

 

SEKİZİNCİ BÖLÜM

 

İkinci göğün yapısını ve burada hâkim olan utarit yıldızının durumlarını

beş madde ile bildirir.

 

Birinci Madde

 

Utarit (merkür) yıldızının mümessil feleğini ve hareketinin görüntüsünü

bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Utarit feleği, yedi

gezegenden sayılmıştır ki, ay feleğine oranla sekizinci; zühre feleğinin

altında olup, iki aşağı nâmıyle meşhur olan iki feleğin altta olanıdır. Ay

feleğine yakındır. Utarit yıldızı burada tek başına hakim olup, karıştırıcı

ismi ile tanınmıştır. Bu feleğin durumu ve yapısı, parçaları bakımından,

öteki gezegenlerden farklıdır. Astronomlar, Utarit yıldızı için yere şâmil

üç büyük felek ve yere şâmil olmayan bir küçük felek tesbit etmişlerdir.

Gözetleme sureti ile değişik durumlarını bu dört felekle belirleyip,

nizamını vermişlerdir. Birinci felek küllî felektir ki; merkezde, eksende,

kuşakta, kutuplarda ve harekette burçlar feleğine uygun ve mümessildir. Bu

felek, öteki mümessiller gibi yere şâmil ve merkezi âlemin merkezidir. iki

paralel yüzeyle kuşatılmış küre bir cisimdir ki, üst yüzeyi üzerinde olan

zührenin alt yüzeyine ve alt yüzeyi altında olan ağın üst yüzeyine teğettir.

Bu mümessil felek, kendi üstünde ve altında bulunan diğer felekler gibi

önce büyük feleğin günlük hareketine uyup, âlemin merkezî çevresinde

doğudan batıya zorunlu hareket eder. İkinci olarak burçlar feleğinin yavaş

hareketi kadar kendi özel hareketi ile âlemin merkezi çevresinde doğudan

batıya zorunlu hareket eder. İkinci olarak burçlar feleğinin yavaş

hareketi kadar kendi özel hareketi ile âlemin merkezi çevresinde batıdan

doğuya âheste gider. Sanki burçlar feleğini hareket ettirmesi ile hareket

eder gibidir. Şu halde doruk, etek, tepe ve kuyruk noktaları bu hareket

üzere her yetmiş güneş senesinde bir derece mesafe kat eder. Utaritin

açıklanacak döndürücü feleğinde bulunan ikinci doruğundan başka ve ayın

açıklanacak doruğundan ve mümessilinden ve diğer noktalarından başkadır, -

zira ki bu dördü, onlara muhalif bulunup doğudan batıya hareket ederler-.

 

İkinci Madde:

 

Utarit Yıldızının merkez dışı olan yönetici feleğini ve taşıyıcı feleğini

apı ve hareketleri ile bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Utaritin yöneticisi,

mümessil feleği ile birlikte boş bir felektir ki, merkez dışı olan iki

feleğinin birincisidir. ikincisi dolu felektir ve utaritin dört feleğinden

ikincisidir. Yönetici felek, içine aldığı merkez dışı ikinci feleğin

merkezini, doğudan batıya hareket ettirerek idare ettiği için buna yönetici

derler. Merkez dışı olan diğer felekler, mümessil feleklerin içinde

oldukları gibi bu yönetici felek dahi mümessilinin içindedir. Yöneticinin

yumru yüzeyi, mümessilin yumru yüzeyine birinci doruk namıyle meşhur olan

ortak bir noktada teğettir. Yöneticinin çukur yüzeyi, mümessilin çukur

yüzeyine birinci etek adıyla bilinen ortak bir noktada temas etmiştir.

Yönetici feleğin merkezi, âlemin merkezinden altı derece kadar doruğu

tarafına çıkmıştır.

Mümessil felekten yönetici felek ayrıldıkta, diğer mümessilleri tamamlayıcı

olan ikişer küre şeklinde benzerleri, bu mümessilden dahi meydana

gelmiştir. Bundan sonra merkez dışının ikincisi, utarit yıldızının üçüncü

feleğidir. Bu yönetici felekten boşalmıştır. Döndürücünün merkezini taşır.

Yönetici felek, mümessilinin içinde bulunduğu üzere, bu taşıyıcı felek dahi

yönetici feleğin içindedir. Taşıyıcının yumru yüzeyi, yöneticinin yumru

yüzeyine ikinci evc namıyle bilinen bir noktada yetmişdir. Taşıyıcının

çukur yüzeyi ve yumru yüzeyi, yöneticinin çukur yüzeyine ikinci etek tabir

olunur bir noktada teğettir. Taşıyıcının merkezi, yöneticinin merkezinden

üç derece ve âlemin merkezinden dokuz derece doruk tarafına çıkmıştır.

Yönetici felekten taşıyıcı felek ayrıldıkta, yöneticiden iki küre kalır ki,

onun tamamlayıcısıdır.

Utarit bu tertip ve tecrübe ile bu şekil ve görünüşe gelir ki: Kendisinde

iki doruk ve iki etek bulunur. Bunlar mümessilden parça gibi

olduklarından, mümessil doruğu ve mümessil eteği namıyla şöhret

bulmuşlardır. Diğerleri dahi yöneticiden parça oldukları görünümünden

dolayı yönetici doruğu ve yönetici eteği adıyla isimlendirilmişlerdir.

Mümessilin doruk ve eteğine birinciler dahi derler. Yöneticiye mensup doruk

ve eteğe dahi ikinciler derler.

Her feleğin kendine özgü hareketi olup; kendi merkez, mihver, kuşak ve

kutupları üzerinde dönüp, dönüşünü tamam etmek kaçınılmaz olduğu için

utaritin yönetici feleği de, zührenin altında kendi mümessili içinde ve

kendi merkezi çevresinde hareketi ile batıdan doğuya burçlar sırasına

uymayan utaridin ikinci doruğunu idare eder. Güneşin ortası kadar hareket

edip bir güneş senesinde bir devresini tamamlar. Utaritin taşıyıcı feleği

dahi yönetici feleğin içinde, teki taşıyıcı felekler gibi kendi merkezi

çevresinde özel hareketi ile batıdan doğuya burçlar sırası üzere utaridin

döndürücü feleğini idare ile güneşin ortasının iki katı kadar hareket edip,

hareketinin yarısı yöneticinin sıraya uygun hareketine karşıdır. Diğer

yarısı güneşin ortasına eşit gelip, utarit her burçta onyedi gün bekleyip,

bazı burçlarda tereddüt etse, iki ay kalıp, senede bir derecesini güneşle

beraber tamamlar. Utaridin döndürücüsünün merkezi, zühreninki gibi sürekli

güneşin merkezine mutabık olup asla muhalefet etmez. Bunun için utarit

yıldızı döndürücüsünün çapının yarısından fazla güneşten ırağa gitmez.

Çapının yarısı ortasında yirmi dereceden fazla uzağa yetmez. (Allah daha

iyi bilir).