1-Çocukluğu ve Yetişmesi

4.2. Midhat Paşa’nın Boğdurulması ve Uydurma Raporlar

Midhat Paşa Yıldız’da yargılandığı sırada Abdülhamit ona çok sık haber gönderip teselli ediyor ve sürgün edileceği yere ailesiyle birlikte gidebileceğini yani serbest olacağını söyletiyordu. Ancak daha sonra bunun tersi yapılmıştır. Bu gibi sözlere kanan Midhat Paşa ve ona uyan Damad Mahmut Paşa Taif’e vardıktan iki ay sonra bir dilekçe verip aileleriyle birlikte oturmak üzere sürgün yerlerinin değiştirilmesini istemişlerdir. Hicaz Komutanlığı’nın bu dilekçeye bağlı yazısının arkasına Abdülhamit ‘katiyen muhabere memnudur, Allah yakında bu canilerin canlarını alsln’ diye yazmış ve kaçmaya kalkışırlarsa hemen cezalarının verilmesini eklemiştir²²⁶.

Taif zindanında üç yılını ibadetle ve diğer hükümlülerle dertleşerek geçiren Midhat Paşa bu süre boyunca sonsuz acı ve eziyetlere katlandı. Dünya ile ilişkisi kesilerek İzmir’deki ailesiyle mektuplaşmasına bile izin verilmemiştir. Durumun bir derece düzeltilmesi için yaptığı bütün başvurular sonuçsuz kaldı, hastalığı ile ilgilenilmediği gibi birkaç kere zehirleme girişimlerinde bulunulmuş fakat başarılı olunamamıştır²²⁷.

Bir gece yarısı Mahmut Paşa’yı uykudan uyandırarak Bekir Bey’in yanına getirdiler, bir odaya kapattılar. Her mahkumun oda kapısı önünde süngülü iki asker kondu, etrafta derin bir sessizlik vardı, bu hal adeta cinayet vaktinin yaklaştığını haber veriyordu. Midhat Paşa bütün endişelerden yorulmuş yatağa uzanmıştı²²⁸.

Paşaların genellikle içerden kilitledikleri kapılar kırılarak Midhat Paşa’nın odasına iki zabitle bir çavuşla altı nefer, Damad Mahmut Paşa’nın odasına da iki zabitle iki çavuş ve yedi nefer saldırmış. Hiçbir karşılık göstermeyen Midhat Paşa’yı Edirneli Berber İsmail isminde bir nefer eliyle boğup kolayca işini bitirmişse de güçlü kuvvetli bir zat olan Damad Mahmut Paşa katillerini bir hayli uğraştırmış ve nihayet boynuna bir yağlı ip atılarak boğulmuştur²²⁹.

Şehitler hemen şiltelerine konulup askerler vasıtasıyla Kışla Hastanesi yanındaki magsele konulup boğulduklarını kimsenin anlamaması için güneş doğar doğmaz önce Midhat paşa’nın ve yarım saat sonra da Mahmud Paşa’nın cesetleri İbn-i Abbas mescidi hatiresine defnedilmiştir. Paşaların ikisi de bir gecede ve aynı satte boğduruldukları halde halde şüphe uyandırmamak için Midhat Paşa’nın şirpençe çibanının tesiriyle 25 Nisan 1884 tarihinde ve Mahmud Paşa’nın da mide nezlesinin tesiriyle ve tifo nedeniyle 1 Mayıs 1884’te vefat ettiklerine dair Taif’te bulunmakta olan mahkumların tedavisine bakan Doktor Yüzbaşı naşid Efendi tarafından iki rapor verilmiş ve bunlar Vali Paşa tarafından derhal İstanbul’a bildirilmiştir²³⁰.

Cinayetlerini gizlemek için de Midhat Paşa’nın mezar taşına 26 Nisan, Mahmud Paşa’nın mezar taşına 2 Mayıs tarihlerini yazdırdılar. Hadisenin askerler üzerindeki kötü tesiri önlemek için talime çıkardılar sonra mızıka çaldırarak zeybek oynattılar. Kırılan kapıların kilitlerini taktırdılar. İkinci gün şehitlerin eşyalarını kaldırdılar, yirmi gün sonra da açık arttırma ile sattılar bir liste yaparak saraya gönderdiler.

Paşaların bu şekilde vefatları telgrafla mabeyne telgrafla bildirilmişse de vefatlarına inanılmayıp ‘Bunlar kaçmıştır, eğer vefat etmişlerse ne suretle hasta olmuşlardır. Hastalıkları ne ise memurlar, hekimler ve ağaları tarafından bir mazbata hazırlanarak mühürlensin ve Mabeyne gönderilsin’ diye gelen emre karşı hemen

istenilen Mazbatanın Ağalara mühürlettirilerek Mabeyne gönderildiğini bu münasebetle zabitler söylemişlerdir. Kale karşısında oturan ahaliden bazılarına da mazbatanın mühürlenmesi teklif edilmişse de ‘biz görmedik ve mühürlemeyiz’ diyerek reddetmişlerdir²³¹.

İstanbul’da halkın kuşkularını gidermek ve Midhat Paşa’nın şöhretini biraz daha azaltmak için Basın Bürosu bir bildiri yayınlamıştır. Hariciye Nezareti Müsteşarı Ermeni Artin Dadian Bey’in kaleminden çıktığı sanılan bu uzun bildiride Midhat Paşa bir kere daha yerildikten sonra onun ölümünün ‘Devlette hiçbir boşluk yaratmadığı ve Osmanlı’nın hakiki dostlarının kalbinde hiçbir üzüntü doğurmadığı’ ileri sürülmüştür²³².

Milletimizin demokrasiye kavuşması için her türlü fedakarlığa katlanan Midhat Paşa işte bu şekilde şehit edilmiştir. Midhat Paşa’nın kemikleri 1950 yılında yurda getirildi, büyük bir törenle İstanbul’da Hürriyet-i Ebediye tepesine gömüldü²³³.

“Namık Kemal Midilli’de Midhat Paşa’nın ölüm haberini aldığı zaman ‘Zavallı Midhat Paşa sen ecelinle ölmedin, hiç şüphesiz öldürüldün’dediği ve hüngür hüngür ağladığı 35 beyitlik bir mersiyeyi maiyetinde bulunan Tevfik Bey’e dikte ettiği bilinmektedir. Ancak aynı gün İstanbul’a gelen Tevfik Bey, Sirkeci’de bir kahvehanede oturduğu sırada Emniyet Müdürlüğüne çağırılması üzerine mersiyeyi yok etmiş, sadece aklında kalan birkaç beyit günümüze gelebilmiştir:

Mübarek bad! Ey İslamın medar-ı şevket ü şanı

Şahadettir sana Allahın en kıymetli ihsanı²³⁴.”

1 Osman Selim Kocahanoğlu,Midhat Paşanın Hatıraları, İstanbul 1997, s.14.

2 Yaşar Şahin Anıl,Osmanlı Döneminde İki Dava, İstanbul 1995, s.161.

3 Osman Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.19.

4 Kadircan Kaflı, Midhat Paşa, , İstanbul 1948, s.3.

5 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.161.

6 İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, C.I, İst.1964, s.320\2.

7 A.Hilmi Yücebaş, Midhat Paşa, İst.1944, s.7.

8 O.Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.19.

9 İbnülemin Mahmut Kemal İnal,a.g.e., s.320/2

10 O.Selim Kocahanoğlu,a.g.e., s.19-20.

11 O.Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.20.

12 İbnülemin Mahmut Kemal İnal, a.g.e, s.320\3.

13 Mehmet Zeki Pakalın, Midhat Paşa, İstanbul 1940, s.5.

14 A.Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.8.

15 Mehmet Zeki Pakalın, a.g.e., s.6.

16 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.162.

17 Arslan Ergüç, Midhat Paşa, Konya 1959, s.6.

18 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.162.

19 O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.25.

20O.Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.26.

21 O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.27.

22 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.162.

23 Mahmut Kemal İnal, a.g.e., s.320\4.

24 Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Midhat Paşa Siyasi ve İdari Şahsiyeti, Ankara 1964, s.11.

25 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.163.

26 Bekir Sıtkı Baykal, a.g.e., s.11.

27 O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.28.

28 Kadircan Kaflı, a.g.e., s.4-5.

29O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.28.

30Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.163.

30

31 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.168.

32 Bekir Sıtkı Baykal, a.g.e., s.91.

33 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.169.

34 Yaşar Şahin Anıl, a.g.e., s.170.

35O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.13.

36 Bekir Sıtkı Baykal, a.g.e., s.12.

37O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.30

38M. Kemal İnal, a.g.e., s.320\4.

39O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.31.

40O.Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.34.

41 B. Sıtkı Baykal, a.g.e., s.15.

42 K. Kaflı, a.g.e., s.6.

43 S. Gözgücü, a.g.e., s.6.

44O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.37-38.

45 Stanford J. Shaw, Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C.II, İstanbul 1983, s.204.

46O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.44.

47K. Kaflı, a.g.e., s.6.

48 Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, C.III, İstanbul, s.232.

49 O. Selim Kocahanoğlu, a.g.e., s.44.

50Y. Şahin Anıl, a.g.e., s.163-164.

51K. Kaflı, a.g.e., s.7.

52 A.Ergüç, a.g.e., s.8.

53 Ebuzziya Tevfik, a.g.e., s.230.

54 B.Sıtkı Baykal, a.g.e., s.20.

55 Y.Şahin Anıl, a.g.e., s.164.

56 Bekir Sıtkı Baykal, a.g.e., s.24.

57M. Zeki Pakalın, a.g.e., s.14.

58 O.S.Kocahanoğlu, a.g.e., s.62.

59 Bernard Lewis, Modern Türkiyenin Doğuşu, Ankara 1998, s.386.

60 E.Ziya Karal, a.g.e., s.94.

61E. Ziya Karal, a.g.e., s.95.

62M. Zeki Pakalın, a.g.e. s.15.

63 M. Kemal İnal, a.g.e., s.320\6.

64 Mehmet Aldan, İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, Ankara 1990, s.33.

65 Y.Şahin Anıl, a.g.e., s.164.

66 Sabri Gözgücü, a.g.e., s.6.

67M. Kemal İnal, a.g.e., s.321.

68 M.Aldan, a.g.e., s.34-35.

69 B.Sıtkı Baykal, a.g.e., s.27.

70 Kadircan Kaflı, a.g.e., s.9.

71 Kocahanoğlu, a.g.e., s.158.

72Kaflı, a.g.e, s.10.

73Baykal, a.g.e., s.31.

74 A.Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.12.

75 Mehmet Aldan, a.g.e., s.16.

76 Mehmet Aldan, a.g.e., s.17.

77Kocahanoğlu, a.g.e., s.175.

78Karal, a.g.e., s.74.

79Baykal, a.g.e., s.36.

80 Rıfat Uçarol, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul 1995, s.324.

81 Mahmut Celalettin Paşa, Mirat-ı Hakikat, Haz.Doç.Dr.İsmet Miroğlu, C.I, İstanbul 1983, s.64.

82 S.Shaw-E.K.Shaw, a.g.e., s.205.

83 Shaw-Shaw, a.g.e., s.206.

84 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.88.

85 Uçarol, a.g.e., s.325.

86 Ahmet Bedevi Kuran, Osmanlı İmparatorluğunda inkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, İst. 1956, s.82.

87Kaflı, a.g.e., s.13.

88 Yılmaz Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, İst. 1990, s.50.

89 Ahmet Bedevi Kuran, a.g.e., s.83.

90 Karal, a.g.e., s.105.

91 Yılmaz Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, C.V, İst. 1994, s.238.

92 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.111.

93 Kocahanoğlu, a.g.e., s.188-199.

94 Tahsin Ünal, Türk Siyasi Tarihi, İst. 1998, s.399.

95 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.115.

96 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.158.

97 Tahsin Ünal, a.g.e., s.400.

98 Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, s.253.

99 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.187-188.

100 Anıl, a.g.e., s.125.

101 Kocahanoğlu, a.g.e., s.192.

102 Shaw-Shaw, a.g.e., s.207.

103 Baykal, a.g.e., s.47.

104 Ebuzziya Tevfik, a.g.e., C.III, s.300.

105 Kaflı, a.g.e., s.25-26.

106 Nazım Paşa’nın Hatıraları, Bir Devrin Tarihi, İst. 1992, s.68.

107 Shaw-Shaw, a.g.e., s.208.

108 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.159.

109 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.314.

110Aldan, a.g.e., s.19.

111 Aslan Ergüç, a.g.e., s.19.

112Kaflı, a.g.e., s.30.

113 Karal, a.g.e., s.366.

114 Kuran, a.g.e., s.92.

115 Anıl, a.g.e., s.126.

116 Sultan Abdülhamit, Siyasi Hatıratım, İst. 1987, s.20.

117 Öztuna, a.g.e., s.329.

118 İnal, a.g.e., s.341-342.

119 Aslan Ergüç, a.g.e., s.20.

120 Ebuzziya Tevfik, a.g.e., s.321-322.

121 İsmet Bozdağ, Sultan Abdülhamit’in Hatıra Defteri, İst. 1995, s.20.

122 İsmet Bozdağ, a.g.e., s.42.

123 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.331.

124 Aslan Ergüç, a.g.e., s.21.

125 Kaflı, a.g.e., s.38.

126 Ebuzziya Tevfik, a.g.e., s.324.

127 Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.13, İst. 1966, s.37.

128 Kuran, a.g.e., s.98.

129 Kocahanoğlu, a.g.e., s.209.

130 Orhan Koloğlu, Abdülhamit Gerçeği, İst. 1987, s.234.

131 Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılabı Tarihi, C.I, İst. 1983, s.228.

132 Sina Akşin, “Siyasal Tarih (1789-1908) ”, Türkiye Tarihi, C.III, İst. 1995, s.154-155.

133 Yrd.Doç.Dr.Selda Kaya Kılıç, “1876 Osmanlı Kanun-ı Esasisi’nin Hazırlanışı”, Osmanlı, C.VII, s.356.

134 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.203.

135 Selda Kaya Kılıç, a.g.m., s.360.

136 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.203.

137 Ebuzziya Tevfik, a.g.e., s.323.

138 Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatırluğu Tarihi, C.13, s.45.

139 Baykal, a.g.e., s.58.

140 Anıl, a.g.e., s.131.

141 M. Celaleddin Paşa, a.g.e., s.238.

142 Sina Akşin, a.g.m., s.157.

143 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.341.

144 Aldan, a.g.e., s.22.

145 Zuhuri Danışman, a.g.e., s.52.

146 Kaflı, a.g.e., s.46.

147 Nazım Paşanın Hatıraları, a.g.e., s.78.

148 Nazım Paşanın Hatıraları, a.g.e., s.80.

149 Y. Hikmet Bayur, a.g.e., s.231.

150 Baykal, a.g.e., s.68.

151 Hüseyin Çelik, Ali Suavi ve Dönemi, İst. 1994, s.302.

152 Aldan, a.g.e., s.24.

153 Hüseyin Çelik, a.g.e., s.306.

154 Anıl, a.g.e., s.133.

155 Y. Hikmet Bayur, a.g.e., s.231.

156 Karal, a.g.e., C.VIII, s.234.

157 Shaw- Shaw, a.g.e., s.229.

158 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.353.

159 Bernard Lewis, a.g.e., s.168.

160 Anıl, a.g.e., s.134.

161 Baykal, a.g.e., s.71.

162 Aslan Ergüç, a.g.e., s.24.

163 Sabri Gözgücü, a.g.e., s.14.

164 Aldan, a.g.e., s.24.

165 Baykal, a.g.e., s.75.

166 Aslan Ergüç, a.g.e., s.25-26.

167 Zuhuri Danışman, a.g.e., C.XII, s.267.

168 Bilal N. Şimşir, Fransız Belgelerine Göre Midhat Paşa’nın Sonu, Ankara 1970, s.39.

169 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.395.

170 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldz Mahkemesi, Türk Tarih Kurumu 1967, s.138.

171 İsmet Bozdağ, a.g.e., s.27.

172 Anıl, a.g.e., s.138.

173 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.163.

174 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.168.

175 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.138.

176 B.N.Şimşir, a.g.e., s.39.

177 Aslan Ergüç, a.g.e., s.26.

178 Uzunçarşılı, Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine Dair Vesikalar, Ankara 1946, s.12-13.

179 İsmat Bozdağ, a.g.e., s.45.

180 Öztuna, a.g.e., s.421.

181 Kocahanoğlu, a.g.e., C.II, s.84.

182 Uzunçarşılı, Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine dair Vesikalar, s.23.

183 Sabri Gözgücü, a.g.e., s.16.

184 Uzunçarşılı, Midhat ve Rüştü Paşaların tevkiflerine Dair Vesikalar, s.27.

185 Kaflı, a.g.e., s.53.

186 A. Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.40.

187 Uzunçarşılı, Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine Dair Vesikalar, s.40.

188 Anıl, a.g.e., s.187.

189 Pakalın, a.g.e., s.213.

190 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.209.

191 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.221.

192 A. Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.41.

193 Aldan, a.g.e., s.25.

194 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.439.

195 Baykal, a.g.e., s.76.

196 A. Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.42.

197 B. N. Şimşir, a.g.e., s.55.

198 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.254.

199 Aldan, a.g.e., s.192.

200 Aldan, a.g.e., s.194.

201 B. N. Şimşir, a.g.e., s.56.

202 Kocahanoğlu, a.g.e., C.II, s.211.

203 A. Hilmi Yücebaş, a.g.e., s.47.

204 İnal, a.g.e., s.387.

205 Aldan, a.g.e., s.195.

206 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.329.

207 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.492.

208 Baykal, a.g.e., s.80.

209 B. N. Şimşir, a.g.e., s.61.

210 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.330.

211 Baykal, a.g.e., s.80.

212 Kocahanoğlu, a.g.e., C.II, s.279.

213 Kaflı, a.g.e., s.54.

214 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s.335.

215 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Taif Mahkumları, Ankara 1950, s.13.

216 Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, s.498.

217 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Taif Mahkumları, s.17.

218 Kocahanoğlu, a.g.e., s.292.

219 Kaflı, a.g.e., s.56.

220 B. N. Şimşir, a.g.e., s.65.

221 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Taif Mahkumları, s.25.

222 Yücebaş, a.g.e., s.50.

223 Kaflı, a.g.e., s.57.

224 Baykal, a.g.e., s.83.

225 Kaflı, a.g.e., s.60.

226 Yusuf Hikmet Bayur, a.g.e., s.234.

227 Aldan, a.g.e., s.26.

228 Kaflı, a.g.e., s.62.

229 İsmail Hami Danişmend, Osmanlı Tarihi, C.IV, Ankara 1955, s.325.

230 Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Taif Mahkumları, s.58.

231 Kocahanoğlu, a.g.e., C.II, s.379.

232 B. N. Şimşir, a.g.e., s.70.

233 Aslan Ergüç, a.g.e., s.29.

234 Aldan, a.g.e., s.27.

234