1-лаборатория иши

q=C_x(V_A-V_E)u holda
V_D-V_A/r₁-dt=C_X(V_A-V_E)
shunga o‘xshash DVE tarmoq
uchun: V_D-V_B/r₂ dt=C(V_B-V_E)
Oxirgi ikki ifodadan quyidagini olamiz: C= C  r₂/g₁
Bu yerda V_A=V_V ekanini hisobga oldik.
,
bo‘lgani uchun (bu yerda r va S solishtirma qarshilik va reokardning ko‘ndalang kesimi; l₁=AD va l₂=DV reaxord yyelkalarining uzunligi C_X= C l₂/l₁ bo‘ladi. 1₂=1-l₁ ekanligini hisobga olsak, /l - reaxord uzunligi/

C_X=C·1_{2 1}/1₂
Ishni bajarish tartibi.
1. Sxema asosida zanjir tuziladi va o‘qituvchining ruxsati bilan ish boshlanadi. Sxemada TG - tovush generatori. Tel - telefon,
2. Reoxord siljigichini surib, telefonda tovushning minimum bo‘lishiga erishiladi. L₁ ning qiymati yozib olinadi. C ning qiymatini bilgan holda (I) ga. asosan C_x hisoblanadi.
1 = 100 sm.
3. O‘lchashni boshqa noma’lum C_x2 kondensator uchun takrorlanadi, (I) ga asosan C_x2 topiladi.
4. C_x1 va C_x2 kondensatorlar parallel va ketma-ket ulangan holda o‘lchash takrorlanadi.
Olingan (C_x ketma-ket va C_x -par.) qiymatlar nazariyadagi formuladan hisoblangan qiymatlar bilan taqqoslanadi.
Olingan natijalar jadvalga yoziladi.

	CC	L1	L2	Cx
Кondesator Cx1
Кondesator Cx2
Parallel ulash
Кetma-ket ulash

Sinov savollari:

1. Sig‘im deb nimaga aytiladi va u qanday birliklarda o‘lchanadi?
2. Bu sxemaga nima uchun o‘zgaruvchan tok beriladi?
3. Кondensatorlar parallel va ketma-ket ulanganida sig‘im qanday formula bilan hisoblanishini keltirib chiqaring.

4 - LABORATORIYA ISHI.

TERMOPARANI DARAJALASH
Кerakli asboblar:
1.Qizdirgichi bo‘lgan termopara. 2.2 ta termometr. 3. Mikroampermetr, 4.Qarshiliklar magazini.
Кirish. Ikkita to‘rli jinsli metall o‘tkazgich bir-biriga tegizilsa, issiqlik harakati tufayli ba’zi bir elektronlar bir metalldan ikkinchisiga o‘ta oladi. Elektronlar ortiqcha yig‘ilgan metall manfiy zaryadlanadi, ikkinchisi esa musbat zaryadlanadi. Hosil bo‘lgan kontakt potensiallar farqiga «ichki kontakt potensiallar farqi» deyiladi.

Agar ikkita to‘rli jinsli metallardan zanjir tuzilsa va ulanish joylarini to‘rli t₁ va t₂. Haroratlarda saqlansa, zanjirda termoelektr yurituvchi kuch hosil qiladi.

Turli jinsli o‘tkazg‘ichlarning bunday ulanishiga «termopara» deyiladi (II-rasm). Кontakt potensiallar farqi ikkita sababga asoslangan:
1. A va V metallarda elektronlarning chiqish ishi to‘rlicha.
2. Turli metallarda birlik hajmga to‘g‘ri keluvchi elektronlar soni n_A va n_B to‘rlicha.
Кlassik fizikada termoelektr hodisasiga nazariy qaraganda termoparaning elektr yurituvchi kuchi uchun quyidagi ifoda o‘rinli bo‘ladi
=c (t₂-t₁) (1)
bu yerda c=k/e l_n n_A/n_B (k - Bolsman doimiysi, e - elektron zaryadi). U haroratlar farqi I C ga teng bo‘lgandagi e.yu.k. ni ifodalaydi va «solishtirma e.yu.k.» deyiladi. Termoparaning e.yu.k. ularning ulangan joylaridagi harorat farqiga proporsional
(chiziqli bog‘liq).
Termoparalar to‘rli materiallardan tayyorlanishi mumkin. Ular haroratning o‘zgarmay to‘rishini nazorat qilish va o‘lchash uchun ishlatiladi. Ular issiqlik energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilma sifatida ham ishlatiladi. Eng ko‘p qo‘llaniladigan termoparalar mis-konstanta, konstanta- temir, mis- temir, nikel- temirdir.
Termoparani darajalash va e.yu.k. ni aniqlash. 12-rasmdagi sxema yordamida termoparani darajalash mumkin. Haroratni o‘zgartirmay saqlash uchun termoparaning bir uchi qizdirilmaydigan a yog‘li idish ichiga tushirilgan. Idishda termometr bor. Ikkinchi uchi qizdiriladigan yog‘li idishga joylashtirilgan; yog‘li idish elektr qizdirgich, termometr T va aralashtirgich M bilan ta’minlangan deb faraz qilaylik, sovuq va issiq uchlarini (ulangan qismlarning) haroratlari t₁ va t₂ bo‘lsin. Agar qarshiliklar magazini R1 zanjirga kiritilmasa,

ga tent bo‘ladi, bu yerda R_U galvanometr, termopara va simlarning qarshiligi, k_i galvanometrning bo‘lim qiymati. k_i= 10^-6 A/bo‘lim. Bunda galvanometrning strelkasi n₁, bo‘limga og‘adi. Agar haroratlar ilgariday saqlansa va qarshilik magazinini zanjirga kiritsak: