1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

18-MAVZU: ELEKTR MASHINALARI VA ELEKTR YURITMA ASOSLARI. 

Reja: 

1. 

Elektr mashinalarni vazufasi va ishlash prinspi. 

2. 

O`zgaruvchan va o`zgarmas tok mashinalari. 

3. 

Elektr yuritma tushunchasi. 

4. 

Elektr yuritma turlari. 

Elektr  mashinalari  mexanik  energiyani  elektr  energiyaga  (elektr  generatorlari)  elektr 

energiyani mexanik energiyaga (elektr dvigatellari) o`zgartirish uchun ishlatiladi. 

Tok  turiga  qarab  elektr  mashinalari  o`zgaruvchan  tok  mashinalari  va  o`zgarmas  tok 

mashinalari turlariga bo`linadi. 

Elektr  mashinalarini  tuzilishi  va  ishlash  prinspi  elektromagnit  induksiyani  hodisasiga  va 

magnit maydonlari o`zaro ta`siriga asoslangan. 

Elektr  mashinalari  qo`zg`almas  qism  stator  va  harakatlanuvchi  qism  rotordan  iborat.  Elektr 

mashinasi  ishlash  prinspiga  bog`liq  holda  bu  qismlarni  har  biri  indukator  (nagbit  maydin  hosil 

qilish uchun) yoki yagor (EYUK induksiyalanadi) bo`lib ishlashi mumkin. 

Masalan:  1  fazali  o`zgaruvchan  tok  generatorida  (1-rasm)  indukator  vazifasini  o`zgarmas 

magnit bajaradi, aylanuvchi qismli ramka yakor hisoblanadi. 

 

 

 

---

 

60 

1-rasm. O`zgaruvchan EYUK olishni tushuntiruvchi sxema. 

a) magnit maydonda harakatlanuvchi ramka. 

b) o`zgarmas magnitni aylanishi. 

1-rasm  b)  da  ko`rsatilgan  generator  sxemasida  aylanuvchi  magnit  indukator  hisoblanadi 

(rotor);  cho`lg`am  va  yakor  hisoblanadi  (stator).  Vaqt  birligi  ichida  rotor  tezligi  elektr 

mashinasini aylanish chastotasi deb ataladi. 

Agarda elektr mashinasini aylanish chastotasi magnit maydonni aylanish chastotasi bilan bir 

hil bo`lsa bunday elektr mashina sinxron deb ataladi. 

Asinxron  mashinalarda  esa  rotorni  aylanish  tezligi  magnit  maydonni  aylanish  chastotasidan 

oz.