1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cho‘l-sahro adaptiv tipi
- Antropogen ekosistemalar, ularning inson salomatligiga ta’siri.
| Tog‘ adaptiv tipi –
atmosfera bosimi past, kislorodning miqdori kam, gipoksiya, sovuq sharoitda shakllanadi. Xarakterli xususiyatlari: asosiy moddalar almashinuvi jadal kechadi, ko‘krak qafasi keng, naysimon suyaklar uzun, eritrotsitlar soni, gemoglobin miqdori yuqori bo‘ladi. Cho‘l-sahro adaptiv tipi – quyosh radiatsiyasi o‘ta kuchli, jazirama, quruq, kontinental iqlim sharoitlarida shakllanadi. Xarakterli xususiyatlari quyidagilar: issiqlik ajratilishi yuqori, ter bezlari yaxshi rivojlangan, suvni ko‘p iste’mol qiladi. Markaziy Osiyo hududida yashovchi ko‘pchilik aholi shu adaptiv tipga kiradi. Shunday qilib, tarixiy rivojlanish jarayonida insoniyat ekologik omillar ta’sirida ixtisoslashib, bir-biridan ayrim belgilar bilan farq qiluvchi adaptiv (moslashgan) tiplarga ajralgan. Adaptiv tiplar irqiy mansubligidan qat’i nazar, turning genofondi bilan belgilanuvchi moslashish mexanizmlari asosida, muayyan ekologik muhitga moslashish natijasida shakllangan. 5 – Biologiya 11 130 Antropogen ekosistemalar, ularning inson salomatligiga ta’siri. Eng muhim hozirgi zamon antropogen ekosistemalariga shaharlar, qishloqlar, transport kommunikatsiyalari kiradi. Insonning hayot muhiti, ya’ni inson yashayotgan sharoit boshqa tirik organizmlar muhitiga qaraganda ancha kengroqdir. Chunki Y er yuzida yashaydigan organizmlar uchun kerakli tashqi muhit omillaridan tashqari inson muhitiga insonning o‘zi tomonidan yaratilgan moddiy va ijtimoiy muhit ham kiradi. Ular bir-birlari bilan o‘zaro munosabatda bo‘lgan yagona murakkab sistemani tashkil qiladi. Kishilar tomonidan yaratilgan moddiy muhitga quyidagilar kiradi: 1. Kishilar tomonidan o‘zgartirilgan tabiat: cho‘llarni o‘zlashtirish, o‘r- monlar tashkil qilish, daryolar yordamida suv omborlari qurish va boshqalar. 2. Sun’iy elementlar: binolar, inshootlar qurish, shovqinlar, elektromagnit maydonlari, radioaktiv nurlar, zaharli moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladigan har xil materiallar, mahsulotlar. Hozirgi kunda Yer shari aholisining yarmiga yaqini shaharlarda joylashgan. Transport, sanoat korxonalarining rivojlanishi va shunga o‘xshash boshqa omillar insonning eng muhim sifat ko‘rsatkichlaridan biri – salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsata boshladi. Atmosfera, suv, oziq- ovqatlarning sanoat, transport chiqindilari bilan ifloslanishi, elektromagnit maydonlari, shovqinlar, havoning ifloslanishi, ortiqcha axborot oqimlari, ovqatning yetishmasligi, zararli odatlarning paydo bo‘lishi kishilar sog‘ligiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, turli xil kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda. Shahar aholisining zichligi yuqumli kasalliklarning keng tarqalishi uchun sharoit yaratadi. Havoning ifloslanganligi natijasida Y er yuzasiga ultrabinafsha nurlar - ning ancha miqdori yetib kelmaydi. Yorug‘likning yetarli bo‘lmasligi natijasida D vitamini yetishmasligi rivojlanadi. Shu sababli ko‘pchilik shahar aho lisi o‘zlarining dam olish vaqtlarini tabiatda, tabiiy sharoitda o‘tkazishga harakat qilishadi. Qishloq ekologik sistemalari o‘z xususiyatlari jihatidan shahar ekosistema- sidan ancha farq qiladi. Qishloqlarda hayvon va o‘simlik turlarining xilma- xilligi kuzatiladi. Hayvonlar orqali yuqadigan yuqumli va parazit organizmlar orqali vujudga keladigan kasalliklar qishloqlarda ko‘proq uchraydi. Qishloq xo‘jaligida pestitsidlar, gerbitsidlar va boshqa kimyoviy moddalarning ko‘p ishlatilishi qishloq aholisining sog‘ligiga zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|