11 Rəqabətli Bazarda Firmalar

11

• Rəqabətli Bazarda Firmalar

RƏQABƏTLİ BAZAR NƏDİR?

• Mükəmməl rəqabətli bazarın aşağıdakı xüsusiyyətləri var:

• Bazarda çoxlu sayda alıcı və satıcı var.
• Satıcıların təklif etdiyi əmtəələr demək olar ki, eynidir.
• Firmalar sərbəst olaraq bazara daxil ola və ya bazarı tərk edə bilərlər.

RƏQABƏTLİ BAZAR NƏDİR?

• Bu şərtlərin nəticəsində:

• Hər hansı bir alıcının və ya satıcının bazar qiymətinə əhəmiyyətsiz təsiri vardır.
• Hər bir alıcı və satıcı bazar qiymətini olduğu kimi qəbul edir.

RƏQABƏTLİ BAZAR NƏDİR?

• Rəqabətli bazarda çoxlu sayda alıcı və satıcı var və onlar oxşar əmtəələr alıb satır, hər bir alıcı və satıcı qiymətlə razılaşandır.

• Alıcılar və satıcılar bazarın müəyyən etdiyi qiyməti qəbul etməlidirlər.

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Firmanın məcmu gəliri, qiymətlə miqdarın hasilinə bərabərdir.

• TR = (P  Q)

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Məcmu gəlir, istehsal həcmi ilə mütənasibdir.

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Orta gəlir firmanın hər bir səciyyəvi əmtəədən nə qədər gəlir əldə etdiyini göstərir.

• Orta gəlir məcmu gəlirlə məcmu satış həcminin nisbətidir.

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Mükəmməl rəqabətdə, orta gəlir satılan əmtəənin satış qiymətinə bərabərdir.

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Marjinal gəlir bir vahid əlavə satış nəticəsində məcmu gəlirdəki dəyişmədir.

• MR =TR/ Q

Rəqabətli Firmanın Gəlirləri

• Rəqabətli firmalar üçün, marjinal gəlir, əmtəənin satış qiymətinə bərabərdir.

Cədvəl 1 Rəqabətli Firmanın Məcmu, Orta və Marjinal Gəliri

MƏNFƏƏTİN MAKSİMALLAŞDIRILMASI VƏ RƏQABƏTLİ FİRMANIN TƏKLİF ƏYRİSİ

• Rəqabətli firmanın məqsədi mənfəətin maksimallaşdırılmasıdır.

• Yəni firma çalışacaq ki, məcmu gəlirlərlə məcmu xərclərin fərqini maksimallaşdıran miqdar istehsal etsin.

Cədvəl 2 Mənfəətin Maksimallaşdırılması: Rəqəmli Misal

Təsvir 1 Rəqabətli Firmanın Mənfəətini Maksimallaşdırması

MƏNFƏƏTİN MAKSİMALLAŞDIRILMASI VƏ RƏQABƏTLİ FİRMANIN TƏKLİF ƏYRİSİ

• Mənfəəti maksimallaşdıran istehsal həcmində, marjinal gəlir və marjinal xərclər bir-birinə bərabər olur.

MƏNFƏƏTİN MAKSİMALLAŞDIRILMASI VƏ RƏQABƏTLİ FİRMANIN TƏKLİF ƏYRİSİ

• Əgər MR > MC  artma Q

• Əgər MR < MC  azalma Q

• Əgər MR = MC  Mənfəət maksimallaşdırılır.

Təsvir 2 Marjinal Xərclər Rəqabətli Firmanın Təklif Əyrisi Kimi

Firmanın Bağlanmaq Haqqında Qısa-Müddətli Qərarı

• Müvəqqəti olaraq fəaliyyəti dayandırma, bazar şərtlərinə cavab olaraq müəyyən müddət ərzində heç bir şey istehsal etməmək haqqında qısa müddətli qərardır.

• Bazarı tərk etmə isə uzun müddətli qərardır.

Firmanın Bağlanmaq Haqqında Qısa-Müddətli Qərarı

• Əgər firma bazarı tamamilə tərk etmək qərarına gəlirsə, onda batmış xərcləri nəzərə alır. Firma müvəqqəti olaraq istehsalı dayandıran zaman isə batmış xərclərə əhəmiyyət vermir.

• Batmış xərclər öhdəliyə götürülmüş və artıq geriyə qaytarıla bilməyən xərclərdir.

Firmanın Bağlanmaq Haqqında Qısa-Müddətli Qərarı

• Əgər firmanın fəaliyyəti nəticəsində əldə edəcəyi gəlirlər onun dəyişən xərclərindən az olarsa, firma fəaliyyətini dayandıracaqdır.

• Əgər TR < VC olarsa, fəaliyyət dayandırılır.
• Əgər TR/Q < VC/Q olarsa, fəaliyyət dayandırılır.
• Əgər P < AVC olarsa, fəaliyyət dayandırılır.

Təsvir 3 Rəqabətli Firmanın Qısa Müddətli Təklif Əyrisi

Firmanın Bağlanmaq Haqqında Qısa-Müddətli Qərarı

• Qısa müddətdə, rəqabətli firmanın təklif əyrisi onun marjinal xərclər əyrisinin orta dəyişən xərclər əyrisindən yuxarıda qalan hissəsidir.

Firmanın Bazara Daxil Olmaq və ya Tərk Etməklə Bağlı Uzun Müddətli Qərarı

• Uzun müddətdə, firmanın məcmu gəlirləri onun məcmu xərclərindən az olarsa, firma tərk etmək qərarı verir.

• Əgər TR < TC olarsa, onda bazarı tərk et.
• Əgər TR/Q < TC/Q olarsa, onda bazarı tərk et.
• Əgər P < ATC olarsa, onda bazarı tərk et.

Firmanın Bazara Daxil Olmaq və ya Tərk Etməklə Bağlı Uzun Müddətli Qərarı

• Daxil olma o zaman mənfəətlidir ki, əmtəənin qiyməti, istehsalın orta məcmu xərclərindən çox olsun.

• Əgər TR > TC olarsa, onda bazara daxil ol.
• Əgər TR/Q > TC/Q olarsa, onda bazara daxil ol.
• Əgər P > ATC olarsa, onda bazara daxil ol.

Təsvir 4 Rəqabətli Firmanın Uzun Müddətli Təklif Əyrisi

RƏQABƏTLİ BAZARDA TƏKLİF ƏYRİSİ

• Uzun müddətdə, rəqabətli firmanın təklif əyrisi onun marjinal xərclər əyrisinin orta məcmu xərclər əyrisindən yuxarıda qalan hissəsidir.

Təsvir 4 Rəqabətli Firmanın Uzun Müddətli Təklif Əyrisi

RƏQABƏTLİ BAZARDA TƏKLİF ƏYRİSİ

• Qısa Müddətli Təklif Əyrisi

• Marjinal xərclər əyrisinin orta dəyişən xərclər əyrisindən yuxarıda qalan hissəsidir.

• Uzun Müddətli Təklif Əyrisi

• Marjinal xərclər əyrisinin orta məcmu xərclər əyrisindən yuxarıda qalan hissəsidir.

Təsvir 5 Mənfəətin, Qiymət və Orta Məcmu Xərclər Arasındakı Sahə kimi Ölçülməsi

Təsvir 5 Mənfəətin, Qiymət və Orta Məcmu Xərclər Arasındakı Sahə kimi Ölçülməsi

RƏQABƏTLİ BAZARDA TƏKLİF ƏYRİSİ

• Bazara çıxarılan əmtəənin təklif həcmi ayrı-ayrı firmaların hər birinin təklif həcminin cəmindən ibarətdir.

Qısa Müddət: Sabit Sayda Firmaların Mövcud Olduğu Halda Bazar Təklifi

• Hər hansı verilən qiymətdə, hər bir firma marjinal xərclərinin qiymətə bərabər olduğu miqdarda əmtəə təklif edəcəkdir.

• Bazar təklif əyrisi, firmaların ayrılıqda marjinal xərclər əyrilərini əks etdirir.

Təsvir 6 Sabit Sayda Firma ilə Bazar Təklifi

Uzun Müddət: Sərbəst Daxil olma və Tərk etmə Halında Bazar Təklifi

• Mənfəət sıfıra bərabər olana qədər firmalar bazara daxil olacaq və oranı tərk edəcəklər.

• Uzun müddətdə, qiymət minimum orta məcmu xərclərə bərabərdir.

• Uzun müddətli təklif əyrisi bu qiymətdə üfüqi xətdir.

Təsvir 7 Daxilolma və Tərk Etmə Halında Bazar Təklifi

Uzun Müddət: Sərbəst Daxil olma və Tərk etmə Halında Bazar Təklifi

• Sərbəst daxilolma və tərk etmə prosesinin sonunda mövcud firmalar sıfır iqtisadi mənfəət əldə edir.

• Sərbəst daxilolma və tərk etmə prosesi yalnız o zaman başa çatır ki, qiymət və orta məcmu xərclər bərabər olsun.

• Uzun müddətli tarazlıq halında bütün firmalar səmərəlilik həddində fəaliyyət göstərməlidir.

Nə Üçün Rəqabətli Firmalar Sıfır Mənfəətlə Fəaliyyətini Davam Etdirir?

• Mənfəət məcmu gəlirlərlə məcmu xərclərin fərqinə bərabərdir.

• Məcmu xərclər firmanın alternativ dəyərlərini ehtiva edir.

• Sıfır mənfəətli tarazlıqda, firmanın gəlirləri onun sahiblərinin firmanı fəaliyyətdə saxlamaq üçün sərf etdikləri vaxt və pulun əvəzini vermək üçün yetərli olmalıdır.

Qısa və Uzun Müddət üzrə Tələbin Dəyişməsi

• Tələbin artması qısa müddətdə qiymətin və miqdarın artmasına səbəb olur.

• Firmalar bu zaman mənfəət əldə edir, çünki, cari qiymət orta məcmu xərclərdən çox olur.

Təsvir 8 Qısa və Uzun Müddətdə Tələbin Dəyişməsi

Təsvir 8 Qısa və Uzun Müddətdə Tələbin Dəyişməsi

Təsvir 8 Qısa və Uzun Müddətdə Tələbin Dəyişməsi

Nə Üçün Uzun Müddətli Təklif Əyrisi Yuxarıya Doğru Meylli Ola Bilər

• İstehsalda istifadə olunan bəzi resurslar məhdud ola bilər.

• Firmaların müxtəlif xərcləri ola bilər.

Nə Üçün Uzun Müddətli Təklif Əyrisi Yuxarıya Doğru Meylli Ola Bilər

• Marjinal Firma

• Marjinal firma o firmadır ki, qiymətin düşəcəyi halda bazarı tərk edir.

Xülasə

• Rəqabətli firma qiymətlə razılaşan olduğu üçün, onun gəliri istehsal etdiyi əmtəənin miqdarı ilə mütənasibdir.

• Əmtəənin qiyməti həm firmanın orta gəlirinə, həm də marjinal gəlirinə bərabərdir.

Xülasə

• Mənfəəti maksimallaşdırmaq üçün, firma elə bir istehsal həcmi seçir ki, marjinal gəlir marjinal xərclərə bərabər olsun.

• Bu həmçinin, qiymətin marjinal xərclərə bərabər olduğu istehsal həcmidir.

• Buna görə də, firmanın marjinal xərcləri həm də onun təklif əyrisidir.

Xülasə

• Qısa müddətdə firma dəyişməz xərclərini qənaət edə bilmədiyi üçün, əmtəənin qiyməti orta dəyişən xərclərdən çox olduğu halda firma müvəqqəti olaraq bağlanmaq qərarı verəcəkdir.

• Uzun müddətdə, firma həm dəyişməz, həm də dəyişən xərclərini qənaət edə bildiyi üçün, qiymət orta məcmu xərclərdən az olduğu halda bazarı tərk etmək qərarı verəcəkdir.

Xülasə

• Sərbəst daxilolma və tərk etmə şərti ödənilən bazarda, uzun müddətdə mənfəət sıfıra bərabərdir. Bu uzun müddətli tarazlıqda bütün firmalar səmərəlilik həddində istehsal edir.

• Tələbdə baş verən dəyişikliklərin müxtəlif vaxt müddətləri ərzində müxtəlif təsirləri vardır.

• Uzun müddətdə, firmaların sayı tənzimlənərək bazarı yenidən sıfır mənfəət tarazlığına gətirir.