13-laboratoriya mashg’uloti. Urug’lanish Jinsiy ko`payish

Urug’lanish qobig’i. Tuxum ichiga spermatozoid kirishi bilan ikki jarayon sodir bo’ladi:

1. Sitoplazma ustida sodir bo’ladigan fiziko-kimyoviy jarayon;

2. Urug’lanish qobig’i hosil bo’lishi.

Bu hodisalar J. Runstryom (1950-1963) va L. Rotshild (1956) lar tomonidan dengiz kirpisida yaxshi o’rganilgan

Sun’iy urug’latish. Sun’iy urug’latishni chorvachilikda keng qo’llashni M.F.Ivanov boshlagan edi.

Hozirgi vaqtda butun dunyo chorvadorlari sun’iy urug’latish metodidan foydalanmoqda, u eng yaxshi zot erkak hayvonlarning spermalaridan keng va maqsadga muvofiq ravishda foydalanishga imkon beradi.

Sun’iy urug’latishga oid ishlarni avval sovuqqonli hayvonlarda (baqa, qurbaqalarda) so’ngra issiqqonlilarda o’tkazish uchun birinchi urinishlar bo’lgan vaqtdayoq, ya’ni XVII asrda boshlangan edi.

Tuxum urug’lanishi bilan unda quyidagi biokimyoviy o’zgarishlar sodir bo’ladi:

1. O. Varburg (1908) aniqlashicha, dengiz kirpisi, assidiya, halqali chuvalchanglar tuxumi urug’lanishi bilan kislorod ko’p sarflanadi, moliyuskalarda kislorod sarfi (nafas olish) pasayadi.

2. Urug’lanishdan 10 minut o’tgandan keyin uglevod almashinuvi kuchayadi.

3. Tezda erkin aminokislotalar ko’payadi, bu dissimlyatsiya jarayoni natijasi bo’lsa kerak.

4. Fosfat, kaliy va kalsiy almashiluvi kuchayadi.

5. Proteolitik fermentlar faolligi oshadi.

6. Tuxum po'stining o’zgaruvchanligi oshadi.

7. Tuxum hamma muhim-moddalarni-oqsillar, nuklein kislotalami sintezlaydi

Tuxum urug’lanishi bilan unda quyidagi biokimyoviy o’zgarishlar sodir bo’ladi:

1. O. Varburg (1908) aniqlashicha, dengiz kirpisi, assidiya, halqali chuvalchanglar tuxumi urug’lanishi bilan kislorod ko’p sarflanadi, moliyuskalarda kislorod sarfi (nafas olish) pasayadi.

2. Urug’lanishdan 10 minut o’tgandan keyin uglevod almashinuvi kuchayadi.

3. Tezda erkin aminokislotalar ko’payadi, bu dissimlyatsiya jarayoni natijasi bo’lsa kerak.

4. Fosfat, kaliy va kalsiy almashiluvi kuchayadi.

5. Proteolitik fermentlar faolligi oshadi.

6. Tuxum po'stining o’zgaruvchanligi oshadi.

7. Tuxum hamma muhim-moddalarni-oqsillar, nuklein kislotalami sintezlaydi

Ginogenez partenogenezga juda o’xshaydi. Partenogenezdan farq qilib, ginogenezda spermatozoid tuxum hujayrani faollashtiradi, ammo tuxum hujayra bilan qo’shilib ketmaydi. Taraqqiyot ona hujayra yadrosi hisobiga boradi. Bunday ko’payish yumaloq chuvalchanglarda, ba’zi baliqlarda va o’simliklarda uchraydi.

Androgenez ginogenezning teskarisi bo’lib, tuxumning rivojlanishi spermatozoid yadrosi hisobiga bo’ladi. Bunday ko’payish tut ipak qurtida, shuningdek tamaki hamda makkajo’xorilarda kuzatilgan.

Tufel’ka jinssiz va jinsiy yul bilan ko’payadi.

Bir necha marta jinssiz ko’payishdan keyin tufel’kaning jinsiy ko’payishi, ya’ni qon’yugatsiya jarayoni boshlanadi.

10-12 soat

Har bir tufel’kada hosil bo’lgan sinkarion yadro uch marta bo’linib, 8 yadrocha paydo bo’ladi. Ularning 4 tasidan makronukleus, kolgan 4 tasidan esa mikronukleus hosil bo’ladi. Keyinchalik bu tufel’kalar yana jinssiz ikkiga bo’linib, ko’payishni davom ettiradiGregarina /Gregarinina blattarum/ ning rivojlanishi.

Gamontlar yoki gametotsitlar

sizigiy

gregarina yumoloqlanadi

tsista

ko’p marta bo’linadi

jinsiy individlar-gametalar paydo bo’ladi.

Makro va makrogametalar

zigota

ootsista yoki spora

sporozoidlar

ichak epiteliysiga

gameta (gametogoniya)

tsista hosil qilish (sporogoniya)