Diereza- so‘z tarkibidagi undosh tovushlarning tushib qolishi. Masalan, go‘sht - go ‘sh, do‘st - do‘s, sust - sus, to‘rt - to‘r kabi.
Epenteza (yun. epenthesis — kiritish) so‘z o‘rtasida tovush orttirilishi. Ikki undosh qator kelganda, ular orasida i, u, a unlisi orttiriladi: ilm - ilim, sinf – sinif, fikr - fikir, hukm - hukum kabi.
So‘zning boshlang‘ich qismiga tovushlarni qo‘shib aytilsa proteza deyiladi. Turkiy tillarda, xususan o‘zbek tilida (og‘zaki nutqda) rus tilidan kirgan so‘z boshida kelgan undosh tovushlar birikmasi oldidan i, и unlilarini qo‘shib aytish protezaga misoldir: stantsiya, (istansiya, istansiya), stol (ustol), stul (ustul), spravka (isparapka) kabi.
Arabcha o‘zlashma!ar tarkibida ikki unli orasida bir undoshning orttirilishi ko'proq kuzatiladi: oila - oyila, foiz - foyiz, Saida - Sayida, soat - sog'at kabi.
Gaplologiya (yun. gaplos - oddiy; logos - tushuncha, ta’limot) yasama so‘zda bir xil yoki o'xshash bo‘g‘inlardan birining tushirib qoldirilishi: mineralogiya - mineralologiya, morfonologiya - morfqfonologiya, sarig ‘yog ‘ -sariyog' kabi.
Proteza (yun. prothesis - oldida turuvchi) so‘z boshida tovush orttirilishi. Turkiy tillarda, xususan o'zbek tilida (og'zaki nutqda) r,n, I tovushlar birikmasi oldidan /, u, o ' unlilari orttiriladi: rus -о ‘ris, rizq - iris, nor - anor, loy - iloy kabi.
O'zlashma so‘z boshida sirg‘aluvchi va portlovchi undosh qator kelganda undan awal unli orttiriladi: stantsiya - istansa, istansiya, slol - ustol, shkaf- ishkaf, shtraf- ishtraf kabi.
Metateza (grek metathesis — o‘rin aimashtirish) nutq jarayonida so‘zdagi tovushlarning o‘rin almashinuvi. Masalan, tuproq > turpoq, nusqa > nuxsa, to'g'ramoq > to‘rg‘amoq, qirg'iy >qiyg ‘ir, kunjut > kunduch kabi.
Metatezaning 2 xil ko'rinishi mavjud:
Dostları ilə paylaş: |
