3-ma’ruza : Ishlab chiqarishning sanitariyasi va gigiyenasi meyorlari, mazmuni

iy 
b
olmagan i
sh
 
joyid
a h
ar
or
at, 
 
S
 
Yil 
ning
so vuq 
va 
o‘tish
davri 
engil-1 
20-23 
60-40 
0,2 
550-
950 
19-25 
75 
0,2 
15-26 
О‘rta 
og‘ir- 
II a 
18-20 
60-40 
0,2 
550-
950 
17-23 
75 
0,3 
13-24 
O‘rta 
og‘ir- 
II b 
17-19 60-40 
0,3 
550-
950 
15-21 
75 
0,4 
13-24 
Og‘ir-III 
16-18 
60-40 
0,3 
550-
950 
13-19 
75 
0,5 
12-19 
Yilning
Issiq 
davri 
Yengil-1 
22-25 
60-40 
0,2 
550-
950 
19-25 
75 
0,2-0,3 
15-26 
O‘rta 
og‘ir- 
II a 
21-23 
60-40 
0,3 
550-
950 
17-23 
75 
0,3-0,5 
13-24 
O‘rta 
og‘ir- 
II b 
20-22 
60-40 
0,4 
550-
950 
15-21 
75 
0,3-0,5 
13-24 
Og‘ir-III 
18-21 
60-40 
0,5 
550-
950 
13-19 
75 
0,5-1,0 
12-19 

---

A) moddiy – chang, gaz, tutun, aerozol, bug‘, kimyoviy moddalar kabilar zararli; 
jarohatlovchi kuch ta’sirini beruvchi metall qirindi, singan detallar uchishi, olov, yuqoridan 
tushayotgan yuk kabilar moddiy xavflar sanaladi. 
B) moddiy bo‘lmagan – shovqin, titrash, lazer nuri, elektromagnit maydon, yuqori issiqlik 
kabilar moddiy bo‘lmagan zararli; yuqoridan tushib ketish, zarb to‘lqini, vakuum yoki yuqori 
darajadagi bosim kabilar moddiy bo‘lmagan xavflar sanaladi. 
Zararli omillar bilan zaharli omillar o‘rtasida farq qo‘yilmagan holda zararli va xavfli 
omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
Xavfli va zararli omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) alkogol; 2) havo haroratining 
meyorida emasligi; 3) havo namligining meyorida emasligi; 4) havo harakatining meyorida 
emasligi; 5) havo bosimining meyorida emasligi; 6) noto‘g‘ri yoritilganlik; 7) havoning noto‘g‘ri 
ionizatsiyasi; 8) yaltiroqlik; 9) vakuum; 10) portlash; 11) portlovchi modda; 12) titrash; 13) suv; 
14) vulqonlar; 15) balandlik; 16) gaz; 17) gerbitsidlar; 18) chuqurlik; 19) gipodinamiya; 20) 
gipokineziya; 21) ochlik; 22) mo’z; 23) tog‘ bosimi; 24) issiq yo’za; 25) og‘irlik tayanchi; 26) 
dinamik zo‘riqish; 27) yomg‘ir; 28) tutun; 29) o‘yuvchi modda; 30) issiqlik; 31) suyuq gaz; 32) 
kasallik; 33) berkitilgan(germetik) idish; 34) yer qimirlashi; 35) idishdagi bosimning ortiqligi; 36) 
infratovush; 37) infraqizil nurlanish; 38) uchqun; 39) sakrash (kachka); 40) kinetik energiya; 41) 
klaustorofobiya; 42) korroziya; 43) ko‘chki; 44) lazer nurlanishi; 45) yaproq to‘qilishi; 46) magnit 
maydoni; 47) makroorganizmlar; 48) tibbiy dori-darmon; 49) meteorit; 50) mikroorganizmlar; 51) 
yashin (momaqaldiroq); 52) bir xillik (monotonlik); 53) havodagi turli gazlar miqdorining 
meyorda emasligi; 54) suv toshqini; 55) qizigan yo’za; 56) cho‘kindi (idish, quvurda); 57) 
chuqurlik; 58) mustahkamlikning yetarli emasligi; 59) o‘ta xavfli modda; 60) olov; 61) ko‘chki; 
62) qurol (sovuq, o‘qotar); 63) o‘tkir asboblar; 64) zahar; 65) sovutilgan sirt; 66) sababsiz tushib 
ketish; 67) bug‘; 68) mashina va mexanizmlarning zo‘riqishi; 69) tahlil qiluvchini ortiqcha 
kuchaytirish (kuchlanishini); 70) pestitsidlar; 71) yorug‘likni ortiqcha kuchaytirish; 72) yong‘in; 
73) potensial energiya; 74) psixologik kelishmovchilik; 75) yorug‘lik potogini pulslantirish; 76) 
chang; 77) ishchi holat; 78) radiatsiya; 79) rezonans; 80) sel; 81) chirish; 82) aylanish harakat 
tezligi; 83) sirpanchiq yo’za; 84) qor yog‘ishi; 85) quyosh aktivligi; 86) quyosh (oftob) urishi; 87) 
uyqusizlik; 88) statik zo‘riqish; 89) statik elektr; 90) dovul; 91) yuqori chastotali tok; 92) tuman; 
93) zarb to‘lqini; 94) ultratovush; 95) ultrabinafsha nurlanish; 96) aqliy zo‘riqish (toliqish); 97) 
bo‘ron; 98) tezlanish; 99) charchash; 100) sovuq sirt; 101) havo oqimi (siklon); 102) sunami 
(dengizdan chiqadigan bo‘ron); 103) shovqin; 104) elektr yoy; 105) elektr toki; 106) elektr 
maydoni; 107) elektromagnit maydon; 108) hayajonlanish; 109) hissiy zo‘riqish va boshqalar. 
Yuqorida keltirilgan umumiy tushunchaga ega bo‘lgan zararli omillarga hozirgi kunda 
sanoat korxonalari, tashkilotlar, xo‘jaliklar va hattoki oilalarda duch kelishimiz mumkin bo‘lgan 
tomonlar bo‘yicha olingan bo‘lib, bularning har birining kelib chiqish sabablari, oqibatlari batafsil 
o‘rganilishi talab etiladi. Baxtsiz hodisalarning yo’zaga kelmasligi yoki insonning biror kasbiy 
kasallikka yo‘liqilmasligi uchun ana shu omillar va ularning ta’sir etishi oqibatlarini bilish 
zarurdir.