6-mavzu: Kartoshkaning botanik morfologik tuzilishi biologik xususiyatlari va navlari bilan tanishish. Kartoshkani tarqalish tarixi

Ertagi kartoshkani ekish. Op bo yoz (mart-iyun) va yozkuzda (iyun-oktabr).
Kartoshka birinchi muddatda ekilganida uni otarilib va havoning nisbiy namligini kamayishi davrida oplashga ulguradigan ertagi va oqul.
Ertagi kartoshkani ekish muddati ob-havo sharoiti va tuproq namligiga kolsa ertagi kartoshka ekishga kirishiladi.
Bahorda tuproq tez selgiydi va urug kasalliklari bilan kam zararlanadi, bu hisobga olinishi kerak. Ertagi kartoshka qanchalik erta ekilsa, uni op vaqt motadi.
Bularni barchasi Olgan davr boshlanganida eng erta ekishni taqazo etadi. Ertagi kartoshkani erta ekish, nafaqat, u uchun kerak, balki yerni takroriy ekin uchun erta bop yillik tajribalardan malishicha Osir etadi.
Oz vaqtida ekiladiganga nisbatan afzalligi yolik tugunak 15-17 sm chuqurlikka ekiladi. Ayrim xosak chigi, yarim chirigan gozbekistonning markaziy zonalarida xar 3-4 yilda bir marta tuproqni 15-20 sm chuqurligigacha muzlashi kuzatiladi. Shuning uchun qish oldi muddatda ekish ancha xavfli hisoblanadi. 18-20 sm dan chuqur ekish bahor faslida nihollar hosil boz oqotadi. Bunday kozbekiston sharoitida ertagi kartoshka tekis yerga yoki kuzda tayyorlab qong qator orasiga ishlov berish davrida sugzbekistonda kartoshka ekish chuqurligini tanlash uni, ekish muddati bilan boglib, oyilsa, u 6-8 sm chuqurlikka ekiladi. Bunda uruglishini tezlashtiradi. Erta bahorda ekilgan kartoshka nihollarini tabiiy namlik hisobiga hosil qiladi.
Namlik yetishmaydigan mamlakatlarda asosan tekis yerga va juda erta muddatda esa kuzda tayyorlab qosimlik bir xilda rivojlanishi kerak. Buni talishi; tuganaklar bir xil chuqurlikka ekilishi; tuganak ekilgan qatlamda gaz va havo almashishini taovak tuproq boladi, ularni zamburuggtlar yoyidagicha ishlov beriladi:

• 
  atmosfera yog sochinlaridan toa kultivatsiya qilish;
  
• 
  ekish oldidan agtlar bilan kuchli ifloslashgan bodarmasdan haydash oraligorib, begona oini koqotiladi.
  

Kechki kartoshka uchun ekish oldidan yerga ishlov berish jarayoniga barcha hollarda joriy tekislash kiritilishi kerak.
Oona vodiysida) ertagi navlar 1-10 iyulda, o 10-20 iyunda, o 1-10 iyulda. Janubiy zonalarda (Qashqadaryo va Surxandaryo viloyatlarida) navlar bo 5 iyulda va 10-20 iyunda; Shimoliy zonalarda (Qoraqalpog 20-30 iyunda, 10-20 iyun va 25 may-10 iyunda.
Mayda tuganaklar, oliklarni ham oldin ekish maqsadga muvofiqdir.
Bizni sharoitimizda kartoshkani ekish chuqurligini, uni ekish muddati bilan boglib, ozbekistonda yozgi ekish muddati davrida tuproq kuchli qizib va u tezda qurib qoladi. Shuning uchun urugp qatlamiga joylashadi. Shu sababli ekilgan tugunaklardan baquvvat nihol olish uchun yozgi muddatda u chuqur ekiladi. Yozgi muddatda oliklar 10-12 sm chuqurlikka, yiriklari esa 12-14 smga ekiladi.
Yozgi muddatda ekish yuqori xaroratli kunlarda utkaziladi, uruglik tugunaklardan tuliq kuchat olish uchun ular tuproqning namligi kup bulgan qatlamiga joylashtirilishi zarur. Shu sababli oldindan olingan egatlarni sugorib, yetilgan davrida ekish tavsiya etiladi. Kartoshka yozda tekis dalaga ekilsa, ekish bilan bir vaqtda egat olinib shu kuni sugorilishi kerak. Sugorish bir kunga kechiktirilsa, xata miqdori sezilarli darajada kupayib ketadi.
Kechki muddatda ekiladigan kartoshka 70 sm oraliqda olingan egatlarga, qatordagi oini 20 sm dan 40 sm gacha masofa oraligsimlikning oziqlanish maydoni 0,14-0,28 m² bosimliklar soni 21-74 ming tupni tashkil etadi.
Ong hosil bolmaydi. Shu sababli kechki kartoshka ekilgan maydonlarda nihol hosil bolganidan solganidan solda 2 marta chopiq oollar bong otkaziladi.
Kartoshka ekilgan maydonlarda kontakt va sistemali tallaniladi.
Kartoshka ekiladigan va ekilgan maydonlarda quyidagi usul va muddatlarda gerbitsidlar qolik tugunaklar unaboshlash bosqichida, nihol hosil bolganidan sosimlik botlar urugrt usulda tuproq orqali, nihollar hosil bong esa- bargi orqali tallashni tavsiya etadi: nihollar hosil bo3-4 kg/ga, stom 33% k.e. lganidan sotlarda 2-6 dona barg hosil bo 1 l/ga, tarta super 2-4 l/ga.
Yozda ekilgan kartoshkaning dastlabki oladi va ana shu davrda yoglmaydi. Oni kartoshka tugunaklar hosil qilayotgan va ayniqsa hosili yetilayotgan davrda harorat pasayib, oir yogorilgan yerga ekiladi yoki ekilgandan keyin darhol suv beriladi.
Kechki kartoshka ekilganidan soorilishi kerak. Kechki kartoshka sizot suvi yuza joylashgan yerlarda ooriladi. Oorishlar bir xilda 8-10 kunda oralatib sugishtirishga ikki hafta qolganda sugxtatiladi.
Yozgi muddatlarda ekiladigan kartoshka uchun oitlar tuproqga ekish oldi ishlovida beriladi.
Fosforli oitlarni 25% va azotli oitlarni 20% ertagi va kechki muddatlarda kartoshkani ekish vaqtida beriladi. Azotli oitlarning qolgan qismining 30% birinchi oziqlantirishda, yasimliklar bozbekistonning bir qator xogllaniladi. Yozgi muddatlarda kechki kartoshka yetishtirishda tuproqqa asosiy ishlov berish davrida 20-25 t/ga gotkaziladi: birinch marotaba kompleks ishlov berilganda va shonalash davrida 250-300 kg/ga ammiak selitrasi har bir qator oralariga solinadi.
http://fayllar.org