A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Cədvəl 8.6
Biznes proseslərinin səmərəliliyinin göstəriciləri

Biznes proseslərinin effektivlik göstəriciləri	Əmsalının növü	Əmsallar formulu	Əmsalının normativ əhəmiyyəti	Aldığı əhəmiyyət əmsalı
Mürəkkəblik	Ksl	ksl=ΣПur/ΣПekz	Ksl≤0,66	0,03
Faiz	Kpr	Kpr=ΣПraz/ΣПkp	kpr<1	0,4
İdarəetmə	kotv	kotv=СП/ΣПкп	kotv=1	0,2
Ehtiyat	Kr	Kr=Р/ΣПvıx	Kr<1	0,3
İdarəetmə	kper	kрег=ΣПрег/ΣПкp	kрег≥1	0,8

Dördüncü mərhələdə təhlil proseslərinin səmərəliliyini beş göstərici­nin xarakteristikasını müəyyənləşdirmək üçün əmsallar əldə olunan əhəmiyyətli əsaslarla oxumaq lazımdır. Lakin, bundan əvvəl, alınan məna bütün əmsalların müəyyənləşdirilməsi üçün pulun tapılmasını tələb edir. İki qrup xarakteristikasının misallar üzərində öyrənilən prosesin, biznes proseslərinin səmərəliliyinin göstəricilərinə aid olmasını bu məqamda yaddan çıxarmaq lazım deyil. Əlbəttə, bu halda bütün əmsalların məbləği 1,8 olur. Bu göstəricilərin məna xüsusiyyətlərinin birinci qrup üçün əmsallarının nəticələrinə aid edilir (cədvəl 8.7).
Cədvəl 8.7
Səmərəlilik göstəricilərinin xüsusiyyətləri

Biznes proseslərinin səmərəlilik göstəriciləri	Σk1≥1
Mürəkkəblik	Əgər gostərici bu halda Ksl 0,03 biznes prosesləri mürəkkəb sayılır
Faiz	Modelin minimum əhəmiyyətində Kpr (0,5) olarsa, bu biznes prosesini sadə proses hesab edil­mə­si. Baxılan nümunədə kofisent 0,4 bərabərdisə, biz­nes proseslərinə tətbiq edilən model prosesi hesab edilir
İdarəetmə	Əgər cəm sahibkarlığın proseslərinin bərabərliyi əl­də olunursa, onda biznes proseslərinin siniflərinin əsa­sında (Kotv=1) götrülür, deməli, proses idarə olu­nandır. Вu halda Kоtv<1 (0,2), və bu o deməkdir ki, nəzarət edilən prosesin xarakterinin müəyyən edilməsidir.
Ehtiyatlar	Kofisentin aşağı olması, biznes proseslərində eh­ti­yatların istifadənin səmərəliliyinin yüksək olma­sını göstərir. Bu halda ehtiyatların səmərəsiz isti­fa­dəsi aşağıdır və bu ehtiyatların səmərəli istifadəsini xarakterizə edir. (0,3)
İdarəetmə	Bu variantda biznes prosesinin idarə olunmasının or­ta göstəriciləri Kрег≤1 (0,8). Bu ondan xəbər ve­rir ki, biznes proseslərinin reqlamentləşdirilməsi lazı­mı səviyyədə deyildir

Son mərhələdə aparılan təhlili yekunlaşdırmaq lazımdır. Göstəricilə­rin ümumi xüsusiyyətləri göstərir ki, biznes proseslərinin tədqiq olunan vəziyyəti haqqında rəy vermək səmərəlidir və ya səmərəli deyil.
Birinci misalda biznes proseslərinin olması barədə nəticə çıxarmaq lazımdır ki, yoxlanılmış biznes prosesləri daha çox səmərəli olsun. Bu nəticəyə sonrakı mərhələdə gəlmək olar:
Təhlil olunan biznes prosesi mürəkkəbdir, prosesli modelinin tələblərinə cavab verir. Bu, mürəkkəb biznes proseslərinin əksəriyyəti üçün səciyyəvidir, idarəetmənin aşağı dərəcəsinə malikdir. Beləliklə, öyrənilmiş prosesin səmərəliliyi barədə nəticə çıxarmaq lazımdır:
- Prosesin eyni olan nüsxəsi, biznes prosesinin vahidi olan biznes prosesinin sinfi nəzərdə tutulmalıdır. Bu metodologiya SADT nüsxəsinin "qüvvəsi" hesab edilməməlidir.
- Biznes prosesinin sinfi, əsasən, bir diaqram modelinin (SADT) biznes - proseslərinin nüsxələrini birləşdirməlidir.
Real biznes müəssisələri çox vaxt belə vəziyyətdən uzaq olmağa çalışırlar ki, bu səhmdarlara və menecmentə daha lazımlıdır. Məhz, buna görə də, mövcud ehtiyatlarının daimi axtarışı aparılır, ondan ötrü ki, xərclərin optimallaşdırılması üçün daha optimal istifadə imkanları yaradılsın və əməkdaşların ştatının sahibkarlar tərəfindən böyük çətinliklə də olsa idarə etmək imkanı olsun. Yeri gəlmişkən, təklif edilən üsul indiyədək şirkətin biznes proseslərinin çevik və kifayət qədər dəqiq təsviri üçün şərait yaradır, eyni zamanda, onun işinin təşkilində rast gəlinən səhvlər təəssüf yarada biləcək hadisələrdən xilas olmaq üçün şərait yaradır.
Bütün biznes prosesləri savadlı və uğurla qurulmasına baxmayaraq, baş ofisin həyatında dəyişiklik etdikcə, bu dəyişikliklər mütəmadi monitorinq tələb edir. Belə hallarda, əgər əvvəllər daxili prosedurlar təsvir verilməyibsə, onda hələ proses olmayıb və daha mühim məsələlərin ortaya çıxması gözləniləndir.
Bu və digər idarəetmə məsələlərinin həlli üçün öz gücü ilə biznes pro­ses­lərinin kifayət qədər dəqiq və sürətli diaqnostikasını aparmaq lazımdır. Əl­də olunan nəticələr qarşıya qoyulan vəzifələrdən asılı olaraq, vəzifə təli­ma­t­ları hazırlamaq üçün daxili bölmələrin formalaşdırılması, istehsal pro­ses­lərinin təsviri, restrukturizasiya, yaxud istiqamətlərinin müəyyənləş­dirilməsi, daxili nəzarət proqramlarının hazırlanması, optimallaşdırılması və şta­tın xərclərinin azaldılmasına icazə verən faktorları müəyyən etmək əsasdır.
Belə diaqnostika metodunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, işçilər özləri iş prosesində iştirak etdiyi barədə məlumatlar təqdim edə bilirlər. Sonra həmin vahid cədvəldə ölçülüb - biçilmiş və düşünülmüş dəyişikliklər onlara imkan verir ki, biznesi təhlil edənlər kifayət qədər əyani şəkildə bu məsələni əks etdirə bilsinlər. Bu məsələnin ənənəvi təsviri biznes proseslərin­dən fərqli olaraq, belə yanaşma həm ümumi, həm də fərdi məsələlərin (sənəd dövriyyəsi sisteminin optimallaşdırılması, hazırlanması və ya mövcud reqlamentlərin də yoxlanılması, şirkətdə avtomatlaşdırma səviyyəsinin qiymətləndirilməsi və s.) həlli üçün tətbiq edilə bilər.
Şirkətin biznes proseslərinin ekspress-diaqnostikasını aparmaq lazım­dır. Bu maddənin aşağıda təqdim olunmuş formada təhlil edilməsi daha məqsə­dəuyğundur. Sahibkarlar bilməlidir ki, mühasibat hesaba­tının düzgünlüyü istənilən şirkətin gündəlik düzgün uçotun təşkilindən çox asılıdır. Belə ki, əgər bu məsələdə qayda-qanun yaratmaq istəyirsinizsə, deməli, mühasibat və mühasibat uçotunun proqramının tətbiqinin aparılması lazımdır. Bu baxımdan, proqram məhsulu alınmalıdır.
Zəngin funksiyalar daim yaxşılaşdığından asan istifadə olunur. Bu, o deməkdir ki, heç vaxt onun alınmasına təəssüf hissi olmayacaqdır.
Bu, məsələnin həlli və praktiki tətbiqi aspektləri barədə məntiqi yanaşma, biznes proseslərin optimallaşdırılmasıdır. Ümumi halda prosedur aşağıdakı addımlardan ibarət olmalıdır:
1. Layihənin sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi;
2. Fənn üzrə diaqnostikası;
3. Biznes proseslərin təsviri;
4. Modelin razılaşdırılması;
5. Optimallaşdırmanın təsviri;
6. Modelin razılaşdırılması;
7. Tətbiqi;
8. Müşaiyət.
Dünyada biznes şirkətləri bir-biri ilə sıx bağlıdır, bir qayda olaraq, ilk növ­bədə, ayrı - ayrı funksional blokların optimallaşdırılması narahatlıq yarada bilər.
Artıq birinci mərhələdə maksimum dərəcədə dəqiq müəyyən etmək olar ki, bu funksional fəaliyyət əsasında gələcək işlərin müəyyənləşdirilməsi və əməktutumluluğu baxımından məqsədəuyğundur, ya yox. Təcrübəli məsləhətçilər birinci söhbətlər əsasında sifarişçi ilə kifayət qədər dəqiqliyi ilə gələcək biznes proseslərin siyahısını formalaşdırır. Aydındır ki, bu siyahının uzunluğu əməktutumu baxımından görüləcək işlər üçün köklü surətdə təsir göstərə bilər.
Diaqnostika proseduru haqqında müfəssəl biliklərə malik olmaq, əlbəttə, çox önəmli faktordur. Hər bir dəlilə baxaraq, problemli məsələləri görmək və diaqnostikanı düzgün müəyyən edərək öyrənilməsi məsələsi üzrə ayrılmış reqlamentləşdirən sənədlərin sifarişçiyə təqdim olunması əsasdır. Təsvirinin yerinə yetirilməsi üçün peşəkar işin görülməsi, müsahibə əsasında bu, ən mürəkkəb və bir qayda olaraq, ən mühüm məsələdir. Diaq­nos­tikanın hazırlanmasının əvvəlində müsahibə aparılır və adətən, təxminən 2 saat davam edir. Diaqnostika sənədləri hazırlanandan sonra oxunması isə 2 dəfə çox vaxt tələb edir. İştirakçıların sayına vurun, bu zaman mürəkkəblik haqqında olan fikirlərlə razılaşacaqsınız. Xatırladım ki, bu mərhələdə belə başa düşürük ki, biznes təcrübədə qurulub, ona görə bəzən öyrənilməmiş reqlamentləşdirici sənədlər həqiqətdən uzaq ola bilər. Bu baxımdan, biznes proseslərinin iştirakçıları ilə şəxsi ünsiyyət önəmli olmaya bilər.
Diaqnostika üçün əgər müsahibə diqqətlə aparılıbsa, deməli, biznes proseslərin razılaşdırılması, peşəkarlar tərəfindən icrası böyük mürəkkəblik kəsb etmir. Modelin razılaşdırılmasının təsvir və mərhələləri haqqında ümumi halda fikir söyləmək olmaz.
Metodistlərin iddialarına baxmayaraq, bütün istifadə olunan proqram­ların alətlərinin biznes proseslərin optimallaşdırılması metodikasından istifadə edilməsinin bu mərhələsində daha yaradıcı vəzifələrdən istifadə edilməsi məqsədəuyğundur.
İş proseslərinin təsvirinə görə, bu məsələnin böyük mənası yoxdur, lakin əvvəlcədən həyata keçrilməsi üçün işlənməsinin nəticələrinin tətbiqi üsulunun düşünülməsi lazımdır. Biznes proseslərinin tətbiqi üçün mövcud informasiya sistemi çərçivəsində istənilən məsələnin dəstəklənməsi təşkil oluna bilər. İxtisaslaşdırılmış proqram təminatı biznes proseslərinin tətbiqi, əlaltıları və ya nəzarət kartı tipli ofis proqramlarından istifadəsi təsvir olunmalıdır. Şirkət bu məsələnin həlli üçün müstəqil ekspert cəlb etməli və ya bu vəzifənin öhdəsindən gələ bilən digər şəxsə bu işi həvalə etməklə ümumi mürəkkəbliyi nəzərə almaya bilməz. Hansı şirkətlər öz bizneslərini qaydaya salmağa çalışırsa və ya ayrıca funksional blok tərtib edə bilirsə, onda bu problemləri tez həll etmək olar. Biznesin ən dinamik hissəsi olan idarəetmə sisteminin mütəmadi yeniləşdirilməsi və redaktə edilmə­sinə müasir bazar iqtisadiyyatında ehtiyac daima var.
Beləliklə, biz əmin olduq ki, işlərin mürəkkəbliyi biznes proseslərinin yuxarıda verilən təsviri sadalanan bir sıra amillərdən asılıdır. Bu amilləri tam formallaşdırılan və dəyərinin hesabını bu sahədə xidmətlər göstərilməsi ilə məşğul olan şirkət bilir.