A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Matris 10.1
Маtrisa BCG

Hansı modeldən necə istifadə etmək lazımdır?

BCG konsaltinq şirkəti tərəfindən hazırlanmış matrisi 1970-ci ilə artıq təcrübədə geniş tətbiq edilirdi. Bu metoda əsasən diqqəti şirkətin biznesinin ayrıca sahəsinə yönəldilən nağd vəsaitlərin axınının yönəldilməsinə əsasən güman edilir ki, inkişaf və artma mərhələsində istənilən nağd vəsaitlərin istifadə edilməsi və son mərhələdə müsbət pul axınını təmin edir. Müvəffəqiyyət üçün yetkin biznesdən əldə olunmuş pul kütləsini artan biznesə yönəltmək lazımdır ki, gələcəkdə gəliri almaq mümkün olsun. Matris əsasında empirik fərziyyəyə əsasən o şirkətlər daha çox gəlirli ola bilər ki, biznesin əhatə dairəsi geniş olsun və böyük gəlirlərə malik olsun. Şirkətin miqyasının artırılması zamanı hər məhsulun vahidinə çəkilən xərclərin azalmasının səmərəliliyi bir çox Amerika şirkətlərində tətbiq edilir. Matrisin köməyi ilə məhsulların sonrakı taleyi haqqında strate­giyanın işlənməsi məqsədi ilə istehsal edilən məhsul portfelə uyğun təhlil edilir.
BCG matrisinin strukturu. Abssissoy nöqtəsi üfiqi oxluna görə onun bu biznesdə olan lider, bu sahədə satışların ümumi həcminə uyğun olan biznes-sahəsində şirkətin bəzən aktivlərin dəyərinin satış həcminə uyğun münasibəti nəzərə alınmır. Əgər şirkətin özü liderdirsə, onda birinci onun üçün sonra isə növbəti rəqibə uyğun hesablanması aparılır. Orijinalda loqarifma 0,1 -dən 10-a qədər müəyyənləşdirilir. Müvafiq olaraq zəif (1-dən az) dəyərlə, şirkətin məhsulunun güclü rəqabət mövqeyini aydınlaşdırmaq lazımdır (qrafik 10.1).
Qrafik 10.1
Abssissoy nöqtəsi üfiqi oxu üzərində

Koordinataların oxuna görə qiymətləndirmə son 2-3 ilin sahə üzrə göstəricilərinə uyğun aparılır. Bu zaman ildə istehsal olunan məhsulun həcminin orta çəkisinin qiymətinə uyğun aparmaq olar.

10.2. Biznesin inkişaf strategiyasına adekvat
informasiya təminatı
Belə məqamlarda mütləq inflyasiyanı nəzərə almaq lazımdır. Sonra biznesin inkişafı üçün təklif edilən strategiyaların variantlarına əsasən pul vasitələrinin qoyulmasının istiqaməti ortaya çıxa bilər.
"Ulduzlar". Təhlillər göstərir ki, yüksək gəlirlər gətirir, lakin, eyni zamanda, böyük investisiyalar tələb edirlər. Strategiyaya əsaslanaraq maliyyə vəsaitlərini ya saxlamaq lazımdır ya da bazarda olan payı artırmaq lazımdır.
"Südverən inəklər". Bunlar sabit gəlir gətirir, lakin nağd pulun axını "ölümə" məhkum olunmuş məhsula görə qəflətən bitə bilər. Müasir şəraitə görə böyük investisiyalar tələb edilmir. Biznesin inkişaf strategiyasına əsasən bazarın payını saxlamaq və ya artırmaq lazımdır.
"Sualın nişanları". Onları "ulduzlara" tərəf hərəkətə gətirmək lazımdır, əgər investisiyaların bu həcmi üçün tələb edilən məbləğ şirkət üçün münasibdirsə bu edilməlidir. Biznesin inkişaf strategiyasının bazar payını saxlamaq, artırmaq və ya bu payı ixtisara salmaq lazımdır.
"İtlər". Bazarda dar ixtisaslaşdırılmış zümrənin məşğuliyyəti belə məqamlarda əhəmiyyətli ola bilər, başqa sözlə, bazarın payının artımı üçün investisiyaları tələb edir. Əgər mümkündürsə, ümumiyyətlə, bu məhsulun istehsalından imtina etmək lazımdır. Biznesin inkişaf strategiyasına əsasən vəziyyətlə kifayətlənmək ya azaltmaq, ya da bazarda payı, ümumiyyətlə ləğv etmək lazımdır.
Belə məqamlarda nəticə çıxarmaq lazımdır ki, BCG matrisinə əsasən məhsulun hər növünə uyğun yerləşdirmək və onlara görə müəyyən strategiyanı qəbul etməyə icazə verir və ya vermir.
SWOT - təhlili. Bu metod şirkətin güclü və zəif tərəflərini bilməyə kömək edir, xarici təhlükələrin və təhdidlərin, imkanların arasında əlaqəni qurmağa şərait yaradır, yəni şirkətin xarici mühiti ilə daxili mühit arasında əlaqələrin səviyyəsini göstərir.
Güclü tərəflər deyəndə nə başa düşmək olar? Bacarıq, real maliyyə imkanları, reputasiya, texnologiya və s. Zəif tərəflər deyəndə nə başa düşülür? Köhnəlmiş avadanlıqlar, aşağı gəlirlilik, bazar haqqında kifayət qədər biliklərin olmaması və s. İmkanlar dedikdə biz başa düşməliyik: yeni bazarlara çıxış, istehsalın genişləndirilməsi, bazara artan şaquli inteqrasiya. Təhlükələr və təhdidlər isə bizə bunları deyir: yeni rəqiblər, malların əvəzediciləri, bazarın artım sürətinin ləngidilməsi, alıcıların zövqlərinin dəyişikənliyi.
İmkanlar təhlükəyə keçə bilər, təhlükə isə imkana (əgər rəqiblər təhlükənin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərsə). Belə məqamlarda metodu necə tətbiq etmək olar?
1. Şirkətin güclü və zəif tərəflərinin siyahısını tərtib etmək lazımdır.
2. Onların arasında əlaqələri quraraq yollarını təyin etmək lazımdır.