A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Dördüncü mərhələ - şirkətin daxilində yeni məqsədlərin iyerarxiyası onun məntiqi tamlığını əldə edir və şirkətin yeni məqsədlərinin yerinə yetirilməsinin real effektiv aləti olur, o fərdi işçilərin səviyyəsinə gətirilir. Bu halda şirkətin uğurlu fəaliyyətinin ən mühim şərtlərindən birinə nail olunur, hər bir işçi sanki özünün şəxsi məqsədlərini şirkətin son məqsədlərinə nail olmaq üçün uyğunlaşdırır. Şirkətin əməkdaşları bu halda yalnız nəyə nail ola biləcəklərini, həmçinin, şirkətin fəaliyyətinin son nəticəsi onların əməyinin nəticəsi kimi göstərildiyini, onların əməyinin necə və hansı şəkildə şirkətin məqsədlərinə nail olmağa kömək edəcəyini təsəvvür edirlər.

Biznesin inkişaf strategiyasının hazırlanması zamanı digər önəmli məqam, məqsədlərin müəyyən edilməsi üsullarıdır. Yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi şirkət üçün onun bütün bölmələri və bütün üzvləri üçün qanun statusuna malik olmalarıdır. Lakin yeni məqsədlərin məcburi tələbləri dəyişməz deyildir. Əvvəllər deyilirdi ki, yeni məqsədlər mühitinin dinamik gücü dəyişə bilər. Məqsədlərin dəyişilməsi problemlərinə yanaşma aşağıdakı kimi mümkündür: Məqsədlərə vəziyyət tələb etdiyi zaman hər dəfə düzəlişlər edilir. Bu halda yeni məqsədlərin dəyişilməsi prosesi siyasi situasiya xarakteri daşıyır. Lakin digər yanaşma da mümkündür. Bir çox şirkətlərdə məqsədlərin dəyişilməsinin fəal sistemini yaradırlar. Şirkətdə bu cür yanaşmada uzunmüddətli məqsədlər qurulur. Uzunmüddətli məqsədlərin bazası əsasında detallaşdırılmış qısamüddətli yeni məqsədlər (adətən, illik) hazırlanır. Bu yeni məqsədlərə nail olmaq üçün uzunmüddətli yeni məqsədlər hazırlanır. Bununla yanaşı mühitdə baş verən dəyişikliklər, həmçinin, şirkətə münasibətdə subyektlərin təsirindən irəli gələn tələbat səviyyəsində baş verən dəyişikliklər də nəzərə alınır. Yeni uzunmüddətli məqsədlərin hazırlanmasında baş verən nailiyyətlər əsasında qısamüddətli yeni məqsədlər müəyyənləşdirilir. Bu cür yanaşmada uzunmüddətli yeni məqsədlərə nail olunmur, çünki onlar mütəmadi olaraq dəyişir. Lakin daima təşkilati fəaliyyətdə uzunmüddətli yeni məqsədlər uyğunlaşdırılır, yeni şərait və imkanlar hesabına inkişaf strategiyasında mütəmadi olaraq düzəlişlər həyata keçirilir.

Şirkətin yeni məqsədlərinin qurulması prosesini müəyyənləşdirən ən mühüm məqamlardan biri şirkətin alt səviyyələri üzrə qərarları qəbul edən səlahiyyətli heyətin dərəcəsidir. Yeni məqsədlərin qurulması prosesi müxtəlif şirkətlərdə müxtəlif cür həyata keçirilir. Bəzi şirkətlərdə yeni məqsədlərin qurulması tam və ya yüksək dərəcədə mərkəzləşdirilib, digər şirkətlərdə isə tam və ya demək olar ki, tam mərkəzləşdirilməmiş ola bilər. Elə şirkətlər var ki, yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesi tam mərkəzləşdirilmiş və tam mərkəzləşdirilməmiş xüsusiyyətlər arasında aralıq xarakter daşıyır.

Bu yanaşmaların hər birinin öz spesifikası, üstünlükləri və çatışmazlıqları vardır. Belə ki, yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı tam mərkəzləşdirilmiş vəziyyət şirkətin rəhbərliyinin ən üst səviyyəsinin bütün yeni məqsədlərini müəyyənləşdirir. Bu cür yanaşmada bütün yeni məqsədlər vahid uyğunlaşmaya tabedir və bu müəyyən üstünlükdür. Eyni zamanda, bu yanaşmanın mühüm çatşmazlıqları var. Belə ki, belə nöqsanlardan biri şirkətin aşağı səviyyəsində bu məqsədlər xoşa gəlməz hallar yaradır və hətta onların nail olmasına müqavimət göstərə bilər.

Bəzən, təcrübədə yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi prosesinin mərkəzləşdirilməmiş halında şirkətin yuxarı və daha aşağı səviyyələri yanaşı iştirak edir. Mərkəzləşdirilməmiş yeni məqsədlərin müəyyən edilməsinin iki sxemi var. Bu prosesdə yeni məqsədlər yuxarıdan aşağıya qurulur. Yeni, məqsədlərin qurulması prosesi belə baş verir:

- Şirkətin aşağı səviyyəsi öz yeni məqsədlərini daha yüksək səviyyə üçün qurulan məqsədlərdən çıxış edərək müəyyənləşdirir.

-İkinci sxem yeni məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesinin aşağıdan yuxarıya getməsini tələb edir. Bu halda aşağı hissələr, əsasən, daha yüksək səviyyəli gələcək yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi üçün xidmət edən məqsədlər qurur.

Göründüyü kimi, yeni məqsədlərin müəyyən edilməsinə də müxtəlif yanaşmalar bir – birindən xeyli fərqlənir. Lakin bütün hallarda aparıcı rol oynayan ümumi hal ali rəhbərliyə məxsus olmalıdır.

Biznesin inkişaf strategiyasının həyata keçrilməsi zamanı qərarların qəbul olunması formaları müxtəlif ola bilər. Yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi zamanı qərarların qəbul olunması formalarını iki böyük qrupa bölmək olar. Birinci qrupa qərarların qəbul olunmasında fərdi məsuliyyət daşıyan formalar,ikinci qrupa isə qərarların qəbul olunmasında kollektiv məsuliyyət və kollektiv həllər daşıyan formalar daxildir:

Fərdi qərarlar formasına aşağıdakılar daxildir:

• 
  Avtoritar;
  
• 
  Kollegial;
  
• 
  İştiraklı;
  
• 
  “Aşağıdan – yuxarı”.
  

Yeni məqsədlərin yerinə yetirilməsinin avtoritar forması rəhbərliyin özündə olan məlumata əsasən fərdi qaydada qəbul etdiyi qərarları nəzərdə tutur. Adətən, informasiyanın hazırlanmasına onların həll variantlarını hazırlayan mütəxəssislər cəlb olunur.

Kollegial forma, adətən, şirkətin məsul şəxslərinin iştirak etdiyi iclasda müzakirə əsasında qəbul edilən qərarları nəzərdə tutur. Lakin qərarların müzakirəsinin yekununda avtoritar forma kimi qərarlar rəhbər tərəfindən fərdi qəbul edilir.

Yeni məqsədlər üzrə qərar qəbul olunmasının iştiraklı forması qərarların yerinə yetirilməsində bilavasitə fəaliyyətə cəlb olunan əməkdaşlarla yeni məqsədlər üzrə qərarlar variantının müzakirə edilməsi və hazırlanması prosedurunun qurulmasını nəzərdə tutur. Həmin qərarların qəbul edilməsini rəhbərlik həyata keçirməlidir.

Yeni məqsədlər üzrə qərar qəbul edilməsi prosesində Yapon şirkətlərində tətbiq edilən halqalar sistemi kimi tanınan “aşağıdan yuxarıya” forma sxemi üzrə qurulan qərarları icraçılar qəbul edir və onlar tərəfindən qəbul edilən qərarlar bu qərarların icrasında iştirak edən şirkətin bütün bölmələrinin müzakirəsinə verilir. Müzakirədə iştirak edənin hər biri razılaşdığını, ya da razılaşmadığını bildirir. Qərarlarda razılaşma əldə olmadığı halda o aşağı icraçılara geri qaytarılır. Razılıq əldə edilməsi üçün sonrakı müzakirələr gedir və nəhayət, sonda rəhbərliklə razılaşdırılır.

Məqsədlər üzrə qərar qəbul olunmasının kollegial formasında bir qrup insanlar şirkətin hansı yeni məqsədlərə doğru gedəcəyini müəyyənləşdirir və o məqsədlər üzrə qəbul olunmuş qərarlara görə məsuliyyəti öz üzərlərinə götürürlər. Elə görünə bilər ki, bu formada qərarların qəbul edilməsi səviyyəsi obyektivliyi yüksəkdir, nəinki qərarların fərdi qəbul olunması halında. Lakin kollektiv qərarlar qəbul edilən halda məsuliyyətsizlik səviyyəsi də yüksək ola bilər, belə ki, şirkətə yeni məqsədlərin müəyyən edilməsində mənfi nəticələrə və zəif imkanlara gətirib çıxara bilər.

Müəyyən olunmuş yeni məqsədlər şirkətin hansı istiqamətə hərəkət etməli olduğunu təyin edir. Lakin bu seçim çox vaxt şirkətin yeni məqsədə doğru getmək, düzgün istədiyi nəticəni əldə etməsi, qəbul edilmiş qərarın düzgün və zamanında olmasından də asılıdır. Yeni məqsədə doğru biznesin inkişaf strategiyasnın hazırlanması qərarı vacibdir, nəinki məqsədlər üzrə düzgün qərarlar. Biznesin inkişaf strategiyasının düzgün müəyyənləşdirilməsi barədə növbəti fəsillərdə də məlumat gedəcək.