A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Matris 11.1

Vəziyyətin və regional mühitin inkişafının tendensiyalarının matrisi

Obyekt	Keyfiyyət aspektləri	Müvəqqəti aspektlər
		Hazırki vəziyyət	İnkişafın müasir səviyyəsi	İnkişafın arzu olunan inkişaf səviyyəsi
Dövlət subyektləri (misal üçün, federativ subyektlər, muxtariyyət, böyük şirkətlər).	Təchizatçılar (Bütün növ resursların alternativ təchizatçılarını halhazırki və işgüzar səviyyəsi, öz fəaliyyət prosesində regionun təşkilatlarının işlənilməsi). Tələbatçılar (əmtəəyə olan təriflərə, hal-hazırki dərəcəsi,adam başına düşən orta gəlir, hazır qüvvədə tələbata uyğun olan inkişaf və tendensiyaya uyğun olan.); rəqiblər (bazarın hissəsi, rəqiblərin strategiyalarının əldə olunması, rəqiblərin inkişaf tendensiyaları; hal- hazırki həqiqi monopoliyaların və onların ümumi səviyyəsinə qonşu regionların təsiri
Aşağı səviyyəli siyasi-iqtisadi birləşmələr (məsələn,konfederasiya)	Dövlətin yerləşməsi (inkişaf edən, inkişafda olan); dövlətin sosial və ideoloji şərtləri, təbiət və onun ictimai mühitə olan münasibətləri; dövlətin siyasi sferasınıın konkret vəziyyəti (siyasi vəziyyət); dövlətin inkişaf tendensiyaları; dövlətin iqtisadi tənzimlənməsinin səviyyəsi.
Siyasi İqtisadi birləşmələr ( ittifaq və dövlət blokları)	Mövcud dövlət blokları, iqtisadi icma və mövcud reorqanizatsiya
Dünyanın iqtisadi-siyasi sistemi	Dünyəvi şərtlər, hansıki bütün insanlığın həyat inkişafının dünyəvi şərtləri: sülh və dünya müharibəsi mübahisəsi; ekoloji fəlakət və ya stabil ekoloji vəziyyət; dünyəvi krizis və ya hər hansı ümumi münasibət sferasında dünyəvi stabillik; siyasi münasibətlərin proqressiv və ya reqressiv inkişafı, aparıcı dövlətlər arasında münasibətlərin ələ alınması və ya dağılması

Bu matrisin doldurulması məhz o xüsusiyyətlərin ayrılması üçün lazımdır ki, hansı təhlükələri nəzərə almalı, hansı imkanları əldə edə bilərlər və onun təyin olunması üçün hansı mühitdə regionun inkişafına təsir edilə bilər (hədəflərin nailiyyəti üçün mühitlə qarşılıqlı əlaqələrdən istifadə edilmiş olsun və bu strateji planın həyata keçməsinə mane olmasın). Müvəqqəti aspektdə xarici mühit amillərinin müzakirəsi, hər şeydən əvvəl, strateji planın hazırlanması zamanı mühitin inkişafının tendensiyalarının hesabı üçün lazımdır, çünki hazırlanan plan perspektivə hesablanmış olmalıdır.

Qiymətləndirilmənin və məhdudiyyətlərin meyarlarının təyin olunması zamanı, göstəricinin bu vəziyyəti miqdar modelidirsə, onda meyar üçün miqdar kateqoriyası vacib deyil. Məsələn, alternativin ardıcıllığının meyarı bu seçimin qaydasıdır ki, qərar əməliyyatı tələb edilən səmərəliliyi təmin etməlidir. Başqa sözlə, meyar bu seçimi həyata keçirməyə imkan verən alternativlərin tutuşdurulmasının qiymət modelidir.

Meyarlar sisteminin əsasına regionun inkişafının göstəriciləri qoyula bilər. Alternativlərin müqayisəsi zamanı ekspertlər fikirlərinin nəticəsini oradan çıxarırlar ki, əsaslanılan məntiqə söykənən qəti qərar qəbul edilsin.

Biznesin inkişaf strategiyasının hazırlanmasına metodiki yanaşma haqqında danışarkən onu qeyd etmək lazımdır ki, aşağı gücə malik şirkətlər inkişaf strategiyasının hazırlamasına ümumi yanaşmanı tövsiyyə edir. Məsələlərin qərarının həyata keçməsi üçün yanaşmanın metodik aspektləri izah edilməlidir. Bunun üçün tenderlərdə şirkətlərin iştirakı dəvət vasitəsilə qəbul edilməlidir.

Fikrimizcə şirkətin strategiyasının və ya şirkətlər qrupunun strategi­yasının formalaşmasına yanaşmalar bütovlükdə oxşardır. Əsas fərq onunla nəticələnir ki, şirkətlər qrupu, adətən, bir neçə biznesin inkişafında iştirak edir. Müvafiq olaraq, korporativ səviyyənin strategiyasına uyğun biznesin strategiyalarını hazırlamaq ehtiyacı yaranır.

Korporativ strategiyada şirkətlər qrupunun inkişafının əsas istiqamətləri bütovlükdə təyin edilir, bizneslərin qarşılıqlı təsirinin istiqamətləri və nailiyyətin əldə olunması üçün imkanlar, kapitalın bölgüsü prinsipləri, həmçinin, bizneslərin arasında prioritetlər durduğunu yaddan çıxarmaq olmaz. Korporativ strategiyada xülasə edilmiş prinsiplərə əsasən strategiyalar və bizneslərdən hər birinin inkişaf planları ifadə edilməlidir.

Əlbəttə, stateji xəritə (SX) şirkətin inkişaf strategiyasını aşkar formada xülasə edilmiş şəkildə göstərir və ona imkanların nailiyyətinin planlaşdırılan hədəf sistemi kimi baxmaq olar. Biznesin inkişaf strategiyası mütləq lazımdır ki, şirkətin idarə olunmasında aydın başa düşülən olsun. Şirkət nəyə görə uzunmüddətli perspektivə cəhd edir və gündəlik fəaliyyətdə qərarlar qəbul etmək necə lazımdır ki, qoyulmuş hədəflərə nail olmaq mümkün olsun.

Daha çox rəsmi strategiyada qərarların qəbul olunması üçün düzgün qaydaların ümumiləşdirilmiş formada istifadəsi kimi baxmaq olar. Şirkət öz fəaliyyətində belə qaydaları rəhbər tutur. Belə qaydaların dörd qrupu ayrılır: