Adabiyot 11 II qism indd

arqon bo‘ynida taqilg‘ani holda chiroyli bir xotinning xayoli 
kelar.) Yo‘qol... ket... (Xotin xayoli xonni bo‘g‘ardek, unga 
qarab yurar. Xon talvasa qilar.) Ket... ket!... (Bir yigit xayo­
li Farhod otaliqning boshini olib kelar. Xong‘a yaqinlashar.) 
Yo‘qol... kelma... Yo‘qol... kelma... (Xayol chekilar. Undan 
so‘ng uchala xayol birgalashib, xong‘a hujum qilarlar. Xon 
kuchli talvasa bilan qichqirar.) Voy... Urma! (O‘z tovushindan 
uyg‘onib, irg‘ib turar.)
Tovushni eshitgan D a v l a t t o‘ q s o b a bir shamdonchani 
ko‘tarib, yugurib kirar.
D a v l a t. Hazratim qo‘rqdilarmi?!
X o n (titrab turgani holda). Biroz qo‘rqdim chog‘i! 
Shamni qo‘yib ket. Suv tayyorlang, tarat
2
qilaman. (Davlat 
to‘qsoba shamni qo‘yib ketar. Xon yotoqdan tushib, choponini 
kiyar ham so‘ylar.) Bular u dunyoda ham menga qarshi 
birlashg‘ang‘a o‘xshaylar. Meni tinch qo‘ymaylar, chog‘i! 
(Shamni olib, boshqa uylarg‘a boraturg‘an eshikdan chiqib 
ketar).
Parda tushar.
1
« H u s a y n i y » – o‘zbek mumtoz kuylaridan biri. Ko‘pincha satoda (tan
-
burni kamon singari chalinishi) ijro etiladi.
2
T a r a t – tahorat so‘zining qisqa shakli.

---

14
TO‘RTINCHI PARDA
Eski bir gilam bilan ikki-uch eski ko‘rpa to‘shalg‘an o‘rtacha 
bir uy. Chetdagi bir kat uzra A b u l f a y z x o n ko‘ylakchan yotqon, 
uxlaydir. Kat yonida bir kursicha uzra qo‘yilg‘an shamdonchaning 
shami yonib turadir. Birozdan keyin Q u r b o n g u l bir oftoba suv 
olib kelar, oftobani toshnov
1
yonig‘a qo‘yib, o‘zi sekingina qaytib, 
xonning yuziga qarar.
Q u r b o n g u l (yolg‘uz). Uxlaydir... sho‘rim qursin. Dun-
yoning qora chiziqlarini o‘qimoq uchunmi keldim men! 
Xudoning soyasi deb, podshohlarning uyiga sig‘indim. Bun-
da ko‘rganlarimni hech ko‘z ko‘rmasin. Menim shuncha 
yig‘lashlarimga qaramayin, shul xon akasini o‘ldirdi, uning 
taxtig‘a chiqdi. Karmina begini bola-chaqalari bilan tutib, 
keltirib qamadi. So‘ngra bitta-bitta hammasini bo‘g‘dirib, 
quduqqa tashlatdi. Bu kun esa o‘zini Rahimbiy qamab 
qo‘yibdir. Erta, albatta, o‘ldirar. Buning joyida o‘zi «soyayi 
xudo» bo‘lur. Bir-ikki yildan keyin yana bittasi chiqar. Uni 
ham sag‘anag‘a jo‘natib, «soyayi xudo»likni o‘ziga olar. Biz-
da esa bu qora kunlarning qayg‘usi qoladir. (Biroz o‘ylab.) 
To‘g‘risini aytganda, yana o‘zimiz tinch. Xudo soyasi-da 
bo‘lmaymiz, o‘ldirilmaymiz-da. Och qornim, tinch qulog‘im. 
(O‘ng qo‘lining barmoqlarini uch yo‘la o‘pib, yelkasiga urar.) 
Ko‘zim ko‘rmasin-ey! Uch-to‘rt yil xudo soyasi bo‘l. So‘ngra 
qamal, so‘ngra o‘l... Menga nima kerak shular? (Uzoq­
dan kelgan azon tovushin tinglab.) Azonlar o‘qildi. Xonni 
uyg‘otay, namozin o‘qisin. (Yotoq oldig‘a borib, xonning oyoq­
larini uqalar.) Xon bolam, arslonim... turmaysizmi?
X o n (seskanib uyg‘onar). Hah... kimdir (Yotoqda o‘tirib.) 
Kimdir? Senmi, Qurbongul?!
Q u r b o n g u l . Men, men. Qo‘rqitdimmi sizni?
X o n (ko‘zlarini uqalab). Yo‘q, yo‘q... Nechun kelding?
Q u r b o n g u l . Azon o‘qildi, suv keltirdim, tarat qilmay-
sizmi?
X o n. Nima gaplar bor, Qurbongul?
Q u r b o n g u l . Tinchlik, arslonim!
X o n (o‘ylaydi). Bular har so‘rag‘animda mana shunday 
1
T o sh n o v – uyning bir burchiga suv ketadigan qilib qo‘yiladi, buni 
«avraz» ham deydilar.

---

15
tinchlik, tinchlik deb meni dunyodan xabarsiz qoldirdi 
lar. 
Men qamoqda, taxtim boshqalar qo‘lida, bola-chaqala 
rim 
bilmadim qayerda. Yana tinchlik ekan. Bilmam bular tinch-
sizlik deb nimani deylar. (So‘ylar.) Qanday tinchlik? Ulfat-
dan xabaring bormi?
Q u r b o n g u l . Ulfat qochgan, uni axtarib turarlar. Davlat 
to‘qsoba bilan Jiyanqulbiy, Xo‘jaqulbiy, Karimbiy, Bahrinbiy-
ni tutib qamadilar, ertagacha o‘ldirar ekanlar.
X o n (ko‘z yoshlarin artib). Meni nima qilar ekanlar, 
ongladingmi?
Q u r b o n g u l . Nega yig‘laysiz, arslonim?! Nima bo‘lsa, 
xudoning buyrug‘i bilan bo‘lar. Tunov kun podsho bibiyim 
ulug‘ eshong‘a ko‘p pul yuborib, siz uchun duolar oldilar. 
Albatta, shular bir ish qilar.
X o n. O‘g‘illarim qayda?!
Q u r b o n g u l . Omon-eson, tinch. Podsho bibiyim bilan 
birga turalar.
X o n. Oh... o‘g‘illarim, sizni kimga topshirarman emdi?! 
(Yig‘lar.)
Q u r b o n g u l . Nega yig‘laysiz, arslonim? Xudo ursin-
kim, bolalaringizg‘a hech bir narsa bo‘lgan yo‘q, ular tinch 
o‘tiribdurlar.
X o n (nafrat bilan). Qo‘y meni o‘z holimda. Budan 
keyin shul «tinch» so‘zini menim yonimda aytma! Dunyo-
da hech bir ma’nosi bo‘lmagan bu so‘zni sen eng yomon 
ma’nolarda ishlatib turasan. Men qamaldim – tinch, bolala-
rim qamoqda – tinch. Ulfatni axtaralar, Davlatni o‘ldiralar, 
yana tinch! Bu qanday «tinch», bu qanday tinchlik... Oh, 
bolalarim, siz nega kichiklikda baxtsizlikka uchradingiz! Bun-
ga menmi sabab bo‘ldim? (Qattiq yig‘lar.) Koshki dunyoga 
kelmagan bo‘lsa edim.
R a h i m b i y kelar. Q u r b o n g u l bir chetda qo‘l qovushtirib 
turar.
R a h i m b i y. Xon hazrat, nega yig‘laysiz?! Xon (seskanib.