Ağ Analizi ve Haritalama Yönteminin

Şekil 1: Kongo’daki şiddet olayları üzerine bir HRW raporundan¹ alınan bu diyagramda ülkeler, örgütlü hareketler ve diğer silahlı gruplar ve bunlar arasındaki belli başlı ittifak ilişkileri gösterilmekte.
Ağ tam olarak ne demektir?

Ağ terimi hem teknik hem de gündelik pek çok anlama sahip bir terim. Bunlar birbirine yakın anlamlar, ama bunların yan anlamları kafa karıştırmaya yetiyor. İnsan hakları bağlamında ağ sözcüğü, genellikle, birbirleriyle ortak çıkarları ve ilişkileri olan birey ve örgütlerin oluşturduğu gruplara (kadın hakları alanında mücadele veren STK’ların oluşturduğu ağlar gibi) gönderme yapar. Bu raporda ise ağ sözcüğü, (örgütler, insanlar ve belgeler gibi) antiteler arasındaki (bağlar, birlikler ya da bağlantılar gibi) ilişkileri tasvir eden veri toplamına göndermeyle, daha spesifik bir anlamda kullanılacak. Böylesi bir kullanım sayesinde bir grup bütünlüğe ortak bir isim vermektense, bu antiteler arasındaki ilişkileri sıralamış ve böylece mevcut örüntüleri ve yapıları açığa çıkarmış olacağız. Bu anlamıyla ağ sözcüğünü kullandığımızda bir tür stratejik sosyalleşme biçimi diyebileceğimiz ilişkilenme (networking) biçimlerinden de farklı bir şeyi kastetmiş oluyoruz (her ne kadar bu türden sosyal ilişkiler ağları kullanarak tasvir edilebilse de). Aslında her türden ilişki ağ olarak değerlendirilebilir, ancak bunların bazıları diğerlerinden daha faydalıdır. Örneğin, bir grup kadın hakları STK’sı söz konusuysa, şu ağlardan bahsedilebilir:

• 
  Fon ağı – örgütler arasındaki bağış ve sözleşme bağları.
  
• 
  İletişim ağı – STK’lar arasındaki e-posta ve telefon örüntüsü.
  
• 
  İşbirliği ağı – Ortak projelerde beraber çalışan gruplar.
  
• 
  Destek ağı – Grupların yardıma çağırabileceği dost örgütler.
  

Tüm örgütler birbirinin aynısı olsaydı, aralarındaki ilişkileri tarif etmenin pek faydası olmazdı, her birini aynı kategori altında toplamak çok daha anlamlı olurdu. Gerçek hayatta ise, örgütler sadece büyüklükleri ve bütçeleri bakımından değil, birbirleriyle ne derece bağlantılı oldukları, kimlerle çalıştıkları ve yardım ettikleri gruplarla ne ölçüde yakın ilişkide oldukları gibi farklı kıstaslar nezdinde değişiklik gösterirler. Örgütler kimi zaman büyük bütçelere sahiptir, ancak bunu verimli biçimde harcayamaz çünkü iyi enformasyona sahip değildir. Kimi gruplar da kıt fakat ağ açısından hayatî öneme sahip kaynaklara sahiptir, diğerleri enformasyon için bunlara gider. İşte ağ analizi, çok da göz önünde olmayan bu türden durumları inceleyebilmek için araçlar sunar; yalnızca grupların neye “sahip olduğunu” değil, nerede “konumlandığını” da anlamaya çalışır.

İlişkileri temsil etmek.

Konumlandırmadan ve ilişkilerden bahsedebilmek için ağ araştırmacıları uzmanlaşmış bir terminoloji kullanırlar. Bu ilk bakışta akıl karıştırıcı görünebilir, ancak bağ örüntülerini kısa yoldan tarif etmek için de son derece faydalıdırlar. Birbiriyle bağlantılı antitelere (insanlar, örgütler, belgeler, kavramlar) genellikle düğüm (node) denir, bu düğümler arasındaki bağlantılar da bağ (tie, link) ya da uç (edge) olarak adlandırılır. Kimi zaman bu bağların bir yönü olduğunu düşünmekte fayda vardır. Örneğin, eğer A Düğümü B Düğümü’ne para veriyorsa, “para verme” ilişkisi bir yönlü bağ (directional tie) olarak değerlendirilir çünkü tek yönlü bir akışı tarif eder. Ağlar resme döküldüğünde ilişkinin yönü genellikle okla gösterilir. Yönlü olmayan bağ (undirectional tie) ise örneğin bir işbirliği ilişkisinde mevcuttur. Eğer A ve B düğümleri karşılıklı bir mübadele ilişkisi içerisindeyse, bu ilişkiyi yönlü olarak tarif etmenin bir anlamı yoktur.

Kimi durumlarda ilişkilerin farklı güçleri (strength) olduğunu belirtmekte fayda vardır: Bazı insanlar daha çok para verir, bazı arkadaşlar da daha yakındır. Bir ağdaki bağlara ağırlık atfedildiğinde, o ağa ağırlıklandırılmış (weighted) ya da değerlendirilmiş (valued) ağ denir. Kimi durumlarda ağdaki düğümlere ve bağlara isim vermek ya da etiket takmak (kategoriler) faydalı olabilir. Bunlara genellikle özellik (attribute) denir.

Soyut ya da somut, farklı düzeylerdeki fail ve antiteler arasındaki farklı türlerdeki ilişkileri tasvir etmek için ağlar kullanılabilir. Bunları birkaç kategori altında toplayabiliriz (elbette ki istisnalar olabilir):