Ahlak Temizliğine Duyulan İhtiyaç Ahlak Temizliğinin Etkileri ve Önemi Şeyh Hüseyin Behrani

Şahsiyet Hakkında Kur'an'ın Görüşü

Her insanın şahsiyeti davranışlarını belirleyen ve yönlendiren şeydir. Şahsiyet hakkındaki bu tümel tanımı Kur'an'ın bakış açısı olarak saymak mümkündür. Bu tanımı anlamak ise sadece Kur'an açısından şahsiyeti oluşturan öğeleri derketmekle mümkündür.

Başka bir ifadeyle ortaya sunduğumuz bu tanım şahsiyetin etkeninin ne olduğunu göstermektedir. Aynı şekilde şahsiyetin tümel ve uyumlu bir strüktüre sahip olduğunu göstermektedir. Bu strüktür şahsın davranışlarında tecessüm etmektedir. Bu konular şu mübarek ayetten elde edilmektedir.”De ki: “Herkes kendi karakterine (fıtratına) göre davranır. O halde yol olarak kimin daha çok hidayete erdiğini Rabbiniz daha iyi bilir.”¹

Ama şahsiyet strüktürünü, şekilleniş niteliğini ve önemli unsurlarını tanımak için Kur'an'ın diğer ayetlerinden yardım almak zorundayız.

Sorun şudur ki şahsiyet olarak tercüme edebileceğimiz “şakil” kelimesi bu anlamda Kur'an'da sadece bir defa kullanılmıştır. O halde şahsiyetin strüktürünü ve şekilleniş biçimini Kur'ani bakış açısınca elde etmek nasıl mümkün olabilir? Bizce Kur'an bu mübarek ayette sorunu tümüyle halletmiştir. Zira Kur'an'a göre şahsiyet şahsın davranış niteliğini tayin eden ve davranışına kendi renk ve kokusunu veren şeydir.

“Testiden içinde olan şey sızar.”

O halde şahsiyet strüktürünün önemli yapıcı unsurlarının peşice Kur'an açısından davranışta tavır takınmasına ve şahısların fiil niteliğine sebep olan bir takım hususları incelemek mümkündür. Eğer bu ipucundan istifade edecek olursak artık cevabını bulabilmek o kadarda zor değildir. Bu sorular önemlidir, bu şekillenmiş şahsiyette bu şekilleniş sadece bir defa mı gerçekleşmiştir yoksa bir süreç olup hem devam edebilir ve hem de yol değiştirebilir konumda mıdır? Bireyin şahsiyetini şekillendiren etkenler nelerdir. Hangi etkenler salim bir şahsiyetin şekillenmesine ve hangi etkenler ise insanda salim olmayan şahsiyetin şekillenmesine neden olmaktadır. Uygun bir şahsiyet nasıl bir şahsiyettir? Uygunsuz bir şahsiyet nasıldır? Acaba Kur'an'ın bu sorulara verdiği bir cevap var mıdır? Bunun cevaplarını bulmak aklın mı yoksa fıtratın mı görevidir? Bütün bu sorular hakkında araştırma ayrı bir kitap yazmayı gerektirmektedir; kısa bir makaleyi değil. ¹

Kur'an açısından İnsanda Şahsiyet diye bir şey var mıdır?

Bu sorunun cevabı hiç şüphesiz olumlu bir cevaptır. Şahsiyet varlığı hakkında Kur'an'ın en açık ayeti İsra suresinin 74. Ayetidir.”De ki: “Herkes kendi karakterine (fıtratına) göre davranır. O halde yol olarak kimin daha çok hidayete erdiğini Rabbiniz daha iyi bilir.”

Bunun yanı sıra Kur'an insanın mahiyeti ve bireylerin davranış biçimi hakkında görüş belirtmektedir ki artık şahsiyet adında bir varlık hususunda hiçbir şüpheye yer yoktur. Zira Kur'an insanın deruni, fıtri ve nefsanî bir takım çekiciliklere sahip olduğunu kabul etmektedir. Bunlar bir biriyle çekişme halindedir. Öte yandan bireyler hayatın mazharları ile karşı karşıya geldiklerinde fıtratının sesini dinlemek veya nefsanîyetinin feryadına kulak vermek hususunda farklılık içindedir ve özel bir seçim gücüne sahiptir. Bu da şahsiyet sebebiyledir. Herkes kendi şahsiyeti esasınca amel etmektedir. Şimdi de Kur'an müfessirleri ve mütercimlerinin bu ayeti nasıl tercüme ve tefsir ettiklerine bir bakalım.

De ki: “Herkes kendi karakterine (fıtratına) göre davranır. O halde yol olarak kimin daha çok hidayete erdiğini Rabbiniz daha iyi bilir.”

Ayette yer alan “şakile” (karakter) ifadesini tercüme hususunda müfessirler ve mütercimler çeşitli kavramlar geliştirmişlerdir. Şimdi onları incelemeye koyulalım:

Tercümeler:

1- Tabiat (Seyyid Rıza Siraç, Mehdi İlahi Kumşei, Muhammed Hacevi)

2- Metot, yol (Kazım Muizzi, Abdul Muhammed Ayeti, Nasır Mekarım Şirazi)

3- Hulk ve huy (Nasır Mekarim Şirazi)

4- Niyet ve kasıt (Feyz'ul İslam)

5- Adet, tavır, yaratılış (Seyyid Celaluddin Müctebevi)

6- Benzeriyle (Abbaszade, Şe'rami)

7- Kendine layık veçhiyle (Behauddin Hürremşahi)

8- Fiziksel ve ruhsal yapısı esasınca (Fuladvend)

9- Şahsiyetinin şekillenişi esasınca (Celaluddin Farisi)

10- Şekillenmiş şahsiyeti esasınca (Önerilen tercüme)

Tefsirler:

Tefsirlerde de bu kavram hakkında çeşitli anlamlar beyan edilmiştir.

1- Ebu'l Fatih Razi: Herkes kendi huyu esasınca çalışır.”¹

2- Tefsir-i Gazir: Kendi adet karakter, mezhep ve yolu esasınca. ²

3- Allame Tabatabai: Huy ve ahlakı esasınca. ³

4- Ali b. İbrahim Kumi: Niyeti esasınca. ⁴

5- Şeyh Tusi: ahlakının şekillendiği yol esasınca. ⁵

6- el-Cedid fi Tefsir'il Kur'an: İnsanın yaratılış ve huyunun şekillendiği adet ve tabiat esasınca. ⁶

7- Min Hedy'il Kur'an: Şahsiyetinin etkisi altında. ⁷

8- Mecme'ul Beyan: Kendi şekillenmiş tabiatı, hulku ve huyu esasınca. Aynı zamanda inandığı ve kendisine beğendiği şeriat esasınca. ⁸

9- Min Vahyi'l Kur'an: Şahsiyetini şekillendiren şeyler esasınca. ⁹

Bütün bu tercümeler ve tefsirler esasınca anlaşıldığı üzere “şakile” kavramı şahsın şekillenmiş şahsiyetidir. Bu da tabiat şahsi mizaç, adet, niyet ve şahsın vücudunda tecessüm eden kültürel öğelerden şekillenmiş bir mecmuadır. Bu esas üzere ayetin tercümesi şöyle olmalıdır: “Her kes şekillenmiş şahsiyeti esasınca amel eder.”

Ayetin Tefsiri

Naklettiğimiz bu bilgiler ışığında söylenebilir ki insanın şahsiyeti davranışını yönlendiren şeydir. Herkesin şahsiyetinin renk ve kokusunu davranışlarında görmek ve koklamak mümkündür.

Sözsel ve davranışsal boyutlar ifade eden insanın ameli, insanın deruni şahsiyetinin bir suretidir. Zira amel şahsın fikirlerinde, duygularında, metotlarında ve ilişkilerinde tecelli eden zati unsurları göstermektedir. Zira insan hayatını yönlendiren ruhsal, fikirsel ve duygusal motiveler esasınca amel etmektedir. İnsanın şahsiyetini oluşturan etkenlerin farklılığı sebebiyle insanların davranış ve fiilleri de farklılık göstermektedir. Eğer şahıs aklani ve huzurlu bir şahsiyete sahip ise sorunları gerçekçi bir şekilde, aceleden ve programsızlıktan uzak bir halde karşılar. Eğer etkilenen ve edilgen bir şahsiyete sahip ise sorunlara olumsuz ve edilgen bir surette yaklaşır. Çevresel ve dış etkenlerin tesirinde kalır. Bilgin ve cahil, cesur ve korkak, cömert ve cimri kimselerin şahsiyeti de bu esasa dayalıdır.

Kur'an'da Şahsiyet Psikolojisi

Seyyid Haydar Alevi Nejad