Ahmed hasib efendi

AHVÂZÎ, Ahmed b. Hüseyin

Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. el-Hüseyn el-Kâtib el-Ehvâzî IV- (X.) yüzyılda yaşayan bir matematikçi.

Hakkında yeterli bilgi bulunmamak­tadır. Bîrûnî'nin eserlerinde adının geç­mesi ve kendisinin de bir kitabında Ebû Ca'fer el-Hâzin'den bahsetmesi, IV. (x.) yüzyılda yaşamış olduğunu göstermek­tedir. Mevcut eserleri, asıl ününü sağla­yan matematikçiliğinin yanında astrono­mi ve kültür tarihi ile de yakından ilgi­lendiğini ortaya koymaktadır. Ancak ay­nı yüzyılda yaşayan ve yine Ahvâzî nisbesini taşıyan başka ilim adamlarının da bulunması ve bunların hiçbirinin hayat hikâyesinin kesinlikle bilinmemesi, mev­cut eserlerin hangi Ahvâzî'ye ait oldu­ğu hususunda bazı tereddütler uyandır­maktadır. Kaynaklarda genellikle kabul edildiğine göre, bu AhvazHerden Ebü'l-Hasan ve Ebü'l-Hüseyin künyelerini taşı­yan ikisi aynı şahıs olup aşağıdaki eser­ler ona aittir:

1) Şerhu'l-makâleti'l-'âşire min ki­tabi Uklîdis. Öklid'in (Euklides) onuncu kitabı hakkında yazılmış sekiz fasillik bir şerhtir; pek çok yazma nüshası mev­cuttur. ⁸⁸⁹

2) Küâbü'I-Ma'arifi'r-Rûm. Bizanslılar'ın müsbet ilimlerdeki ilerlemelerini anlatan bu eseri, İstan­bul'a yaptığı bir seyahatten sonra yaz­mıştır. Bîrûnî, el-Âsârü'I-bâkıye adlı ki­tabının önsözünde bu eserden bahset­mektedir.

3) Risale ü'I-mîzân. Matema­tik hesaplarının doğruluk derecelerini kontrol konusunda yazılmış olan bu ese­rin 696 (1297) tarihli bir nüshası Patna'da ⁸⁹⁰ bulunmaktadır. ⁸⁹¹

Ahvâzrnin bunlardan başka bir de ast­ronomiyle ilgili bir kitabının olduğu, Bî-rûnfnin Tahkik mâlı'l-Hind adlı ese­rinde ondan faydalandığını söylemesi se­bebiyle bilinmektedir. Ancak bu eser he­nüz bulunamamış ve adı da başka kay­naklardan tesbit edilememiştir. ⁸⁹²

Bibliyografya

1) H. Suter. Die Mathemaliker, Leipzig 1900, s. 57, 58;

2) Ebü'l-Kâsım Kurbânî, Zindegînâme-i Riyâzîdânânı Deore-i felâmı, Tahran 1365, s. 75, 77; 3) Brockelmann. GAL Suppl, 1, 153, 387;

4) Sezgin, GAS, V, 312, 313; VI, 233; VIII, 199;

5) D. Pingree, “Abu'l-Hasan Ahwâzı”, Elr., 1, 302;

6) a.mlf, “Ahwâzî”, Elr., 1. 691. ⁸⁹³

AHVÂZİ, Hasan b. Ali

Ebû Alî Hasen b. Alî b. İbrahim b. Yezdâd el-Ehvâzî (ö. 446/1055) Kıraat, hadis ve kelâm âlîmi.

İbn Yezdâd adıyla da tanınır. Hayatı hakkında kaynaklarda bulunan pek az bilgiye göre 360 (971) veya 362 (973) yılında Ahvaz'da doğdu. İlk tahsilini bu­rada yaptıktan sonra 391’de (1001) Dımaşk'a göç ederek oraya yerleşti. Bağ­dat ve Mısır'a seyahatler yaptı. Ahvaz'da Muhammed b. Muhammed b. Fîrûz'dan Kâlûn kıraatini. Muhammed b. Ahmed eş-Şenebûzî, Ebû Hafs el-Kettânî ve da­ha başkalarından da diğer kıraatleri oku­du. Bağdat'ta Nasr b. Ahmed el-Mürcî, Muafı el-Cerîrî. Ebû Hafs el-Kettânî, Ebû Bekir İbn Ebüi-Hadîd ve Abdülvehhâb el-Küllâb’den hadis okudu. Kendisinden hadis nakledenler arasında Abdürrahîm el-Buhârî. Abdülazîz el-Kettânî, Nasr el-Makdisî, Ebü'l-Kâsım en-Nesîb ve Ebû Sa'd b. Tüyûrî gibi hadisçiler bulunmak­tadır. Henüz hocalarından bazıları ha­yatta iken sonra Şam'da kıraat okut­maya başlamış, Ebû Ali Gulâm el-Herrâs. Ebü'l-Kâsım el-Hüzelî. Ebû Nasr Ah­med b. Ali ez-Zeynebî ve Ebül-Kasım Abdülvehhâb el-Kurtubî gibi tanınmış kıraat âlimleri kendisinden faydalanmış­tır. Ahvâzî Dımaşk'ta vefat etti. ⁸⁹⁴

Hadis ve fıkıh alanındaki otoritesi, gü­venilirliği tartışılsa bile o kıraat ilminde devrinin imamı sayılmış, hatta İbn Tağrîberdî'ye göre ⁸⁹⁵ vefatından sonra Şam'da ondan daha üstün kıraat üstadı yetişmemiş­tir. Bununla birlikte İbn Asâkir, Sâlimiy-ye mezhebi mensupları arasında saydı­ğı Ahvâzî'nin kıraat ilmine dair verdiği bilgilere de güvenilemeyeceğini ileri sür­müş, ayrıca kendisini Müşebbihe, Mücessime ve Haşviyye gibi Ehl-i sünnet dışı fırkalardan olmakla itham etmiştir. ⁸⁹⁶ Ahvâzî eserlerinde Ebü'l-Hasan el-Eş'a-riyi tenkit ederek Eşar’nin görüşünün aksine ehl-i bid'atın tövbesinin kabul edilmeyeceğini iddia etmiş ve Âl-i İmrân süresindeki iki âyeti (3/90-91) bu iddi­asına delil göstermişse de söz konusu âyetlerde ehl-i bid'attan bahsedilmeyip yalnızca “İnandıktan sonra yine kâfir olan ve küfürde aşırı gidenlerin tövbelerinin kabul edilmeyeceği” belirtilmiştir.

Eserleri. Kaynaklarda yer alan ve ço­ğu kıraat İlmiyle ilgili olan eserleri şun­lardır:

1) et-Tefenüd ve'l-itülâk beyne'1-Hicâziyyîn ve'ş-Şimiyyîn ve ehli'l-Irâk. ⁸⁹⁷

2) el-Vecîz fi'l-kırâ’âü'ş-şemâniyye,

3) Kırâla-tul-Hasani'1-Başrî ve Ya'küb.

4) Kirâ’atü İbn Muhayşm.

5) el-İknâ fi'î-kırâ’âti'ş-şâzze ⁸⁹⁸

6) en-Veyyirü'lcelı kırâ’atü Zeyd b. CAM.

7) el-Beyân fî şerhi cuküdi ehli'1-îmân. Akaide dair hacimli bir kitap olduğu bildirilen bu eserde, Hz. Peygamber'in. Allah'ı kırmı­zı bir deve üzerinde olduğu halde Ara­fat'ta gördüğüne ve buna benzer bazı konulara dair mevzu hadislere yer veril­diğinden, müellifi kelâmcılann şiddetli tenkit ve hücumlarına uğramıştır. ⁸⁹⁹

8) Mesâlibü İbn Ebî Bişr el-Eşcari. Mu'tezile. Muattıla ve zenâdıka’ya yardım etmekle suçladığı Ebü'l-Hasan el-Eş'a-rî'nin hatalı saydığı görüşlerini tenkit et­mek için yazdığı eserdir. İbn Asâkir, Eş'arîye yöneltilen bu tenkitleri Tebyînü kezibi'l-müfteri adlı eserinde cevaplandırıp reddetmiştir. ⁹⁰⁰

9) el-Fevâ'id ve'1-kalâ’id Katip Çelebi'nin bu adlarla zik­rederek hem Ebü'l-Hasan el-Ahvâz’ye hem de Ebû Ali el-Ahvâzfye nisbet et­tiği ⁹⁰¹ bu eser­ler Süleymaniye Kütüphanesi nde Fera’idü'lcavâ-'id ⁹⁰² ve Ka­la’idü'1-ferû’id ⁹⁰³ ad­larıyla ayrı ayrı kayıtlı olup bunlardan ilki fişlerde Ebû Ali el-Ahvâz’ye ait ola­rak kaydedilmişse de eserin ona ait ol­ması imkânsızdır. Çünkü yazmanın ba­şında ve sonunda müellifine dair bir bil­gi bulunmadığı gibi tefsir ile hadisler­den derlenen ve âyetlerin hurûfî izahla­rını ihtiva eden eserde Ahvâzî'nin vefa­tından sonra yaşayan Gazzâlî (ö. 505/1111). İbnü'l-Cevzî (ö. 597/1201) ve Kurtub’den (ö. 671/1273) nakiller yer al­maktadır. Kala’idü'I-ferâ’id adlı ese­rin ise Ebü'l-Hasan b. Hasan el-Ahvâzî'ye ait olduğu yazmada açıkça belirtilmektedir.⁹⁰⁴

Bibliyografya

1) İbn Asâkir. Tebyînü kezibi'l-müfterî ⁹⁰⁵, Dımaşk 1347 Beyrut 1399/1979, s. 364, 420; Yâküt. Mu'cemul-üdeba', IX, 34-39;

2) Zehebî. A'lâmun-nübelâ', XVIII, 13-18;

3) a.mlf., Mîzânü'lı'tidâl, i, 512-513;

4) İbnü'l-Cezerî, Ğayetun-nihâye. I, 221-222;

5) İbn Tağrîberdî. en-Nücümü'z-zâhire, Kahire 1956 Kahire 1383/1963, V, 56-57;

6) Keşfuz-zunün, 1, 140, 211; II, 1303, 1322, 1323, 2004;

7) Hediy-yetüVârifîn, V, 275; Kehhâle. Mu’cemül-mü'ellifîn, III, 247, ⁹⁰⁶