Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

Mulohazalar algebrasi 
Matematik mantiqning mulohazalar algebrasi bo‘limining asosiy tekshirish 
ob'ekti gaplardir. Matematik mantiqda har bir gapning ma'nosiga qarab chin, to‘g‘ri, 
haqqoniy yoki yolg‘on, noto‘g‘ri bo‘lishi ahamiyatlidir. Masalan, Samarqand -
qadimiy va navqiron shahar; Yaqinda Samarqand shahrining 2750 yilligi keng 
nishonlanadi kabi gaplar chin yoki to‘g‘ri gaplar (mulohazalar)dir.
Yer oydan kichik. 3 > 5, 7 > 9, 12 > 15 kabilar esa yolg‘on, noto‘g‘ri gaplar 
(mulohazalar) hisoblanadi. Ba'zan ko‘pgina gap, matn yoki asarlarning chin yoki 
yolg‘on ekanligini tez aniqlash qiyin. Masalan, Bugun kechagidan issiqroq, degan 
gap qaysi vaqtda va qaysi joyda aytilishiga qarab yo chin, yo yolg‘on bo‘ladi.
Tug‘ilgan kuningiz bilan. Darsga bordingmi? Kel. Uyga ket kabi gaplar 
(mulohazalar) chin yoki yolg‘on qiymat qabul qilmaydi. 
Shuning uchun matematik mantiq fanida “Har bir mulohaza chin yoki yolg‘on 
bo‘lish xossasiga ega” deb qabul qilinadi. 
Ta’rif: Faqat chin yoki yolg‘on qiymat qabul qila oladigan darak gapga 
mulohaza deyiladi. 
Mulohazalarni belgilash uchun lotin alifbosidagi kichik harflardan foydalaniladi; 
a,b, с, х, у, z...
Shunday mulohazalar ham borki, ular hamma vaqt mumkin bo‘lgan holatlarda 
chin yoki yolg‘on qiymat qabul qiladilar. Bunday mulohazalar chin (absoiyut) va 
(yolg‘on) mulohazalar deb yuritiladi. Masalan, Yozda doim issiq bo‘ladi. 
O‘zbekiston - kelajagi buyuk davlat kabi. 
Mulohazalar algebrasida konkret mulohazalargina emas, balki har qanday,
istalgan mulohazalar ham o‘rganiladi. Bunday mulohazalar o‘zgaruvchi mulohazalar 

---

18 
deyiladi. Masaian, Sochi uzun qizning sochi qirqilgach, u kalta bo‘lib qoladi. Shuning 
uchun o‘zgaruvchi mulohazani x bilan belgilaymiz. U holda x har qanday konkret 
mulohazaning istalganini ifodalashga xizmat qiladi. Shuning uchun x ikki xil: chin va 
yolg‘on qiymatli o‘zgaruvchilarni ifodalaydi: x=1 (ch); x=0 (yo).