Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 230 –
– 231 – 15-MAVZU. TOMOSHA SAN’ATI 1 Reja: 1.O‘zbek an’anaviy teatr san’ati. 2.Xonliklar davrida tomoshagohlar. 3.Tomosha turlari. O‘zbekiston hududlarida yashovchi mahalliy aholi azaldan o‘zining rang-barang ijodiy merosi bilan badiiy madaniyatimizni boyitib kelgan. Bunda ijrochilikka asoslangan an’anaviy teatrning alohida o‘rni bor. Ular kelib chiqishiga ko‘ra, uzoq tarixga ega bo‘lib, ajdodlarimiz ijodiy salohiyati, ma’naviy va badiiy-estetik talab-ehtiyojlari negizida ijod etilgan, bugungi kunda ham shu maqsadlarga xizmat qilib keladi. Avloddan-avlodga o‘tishi, ommaviyligi, mehnat jarayonlari, urf-odatlar, marosimlar, bayramlar bilan bog‘liq holda yashashi xalq teatrining asosiy xususiyatidir. O‘tmishda va hozirgi kunda ham amal qilayotgan o‘zbek xalq tomoshalari ana shunday an’anaviy va ommaviy ijod mahsulidir. Ular asrlar davomida ijtimoiy hayot, siyosat, mafkura ta’sirida o‘zgarib, tuslanib bordi. Ba’zilari unutildi. Ammo aksariyat tomoshalar xalq urf-odatlari, marosimlari va bayramlaridan oziq olib, hayot bilan hamnafas yashab, oddiy kishilar ma’naviy hayotida muhim o‘rin egallab kelgan. Qancha mafkuraviy tazyiqlarga uchragan bo‘lmasin, aholi ma’naviy fazilat (his-tuyg‘u, e’tiqod, odat kabi)larining shakllanishida muhim bo‘lgan san’at, shu jumladan, teatr san’ati vositalaridan keng miqyosda foydalanuvchi xalq marosimlari doim yashab keldi. Aksariyat marosimlarda sahnaviy shakllardagi badiiy obrazlar yaratildi. Xalq 1 Ushbu mavzu I.Abdurahmonov, B.Sangirovlarning “O‘zbek an’anaviy qiziqchilik san’ati” (“Tafakkur gulshani”, Toshkent –2017) kitobi asosida tayyorlan- di. – 231 – termalari aytishuvlari, savol-javoblari, qo‘shiqlari, raqslari- dan foydalanilgani malakali tashkilotchi(korfarmon, o‘yin- boshi, nadim, onaboshi, bakovul, oqsoqol)lar tomonidan tayyorlanishi va o‘tkazilishi sababli, marosimlar ko‘p hollarda ommaviy tomosha shaklini olgan va qatnashuvchilarning kayfiyatlarini, ehtiroslarini umumlashtirgan. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, aksar tomoshalar bir zamonlar marosim sifatida vujudga kelib, jamiyat taraqqiyoti davomida o‘z asosidan uzoqlashib, oddiy o‘yin hamda oddiy tomoshaga aylanib borgan. Ayni chog‘da marosimlar, shuningdek, xalq bayramlari asrlar davomida avloddan- avlodga o‘tib kelayotgan ko‘pgina o‘yin va tomoshalar zamirida xalqimizning ijrochilik salohiyati, iste’dodi, dunyoqarashi, orzu-intilishlari yotadi. Jonli va hayotiy obrazlar, tomosha vositalari ularda yetakchilik qiladi. O‘zbek an’anaviy teatr san’atining eng keng tarqalgan turi bu shubhasiz, qiziqchilik san’atidir. Bu san’at turi vatanimizda keng ma’nolarga ega bo‘lib, ayrim hollarda “tomosha” nomi ostida xalq madaniy hayotining tarkibiy qismiga singib ketgan. Ayni paytda xalqimiz badiiy madaniyatining eng ommabop va ko‘pqirrali murakkab sohalaridan biridir. Istiqlol yillarida qiziqchilik san’atini rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar ochildi. Poytaxt va viloyatlarda o‘nlab yangi ijodiy guruhlar paydo bo‘ldi, turli teleko‘rsatuvlar tayyorlanib, muntazam ravishda efirga uzatilayotgani ham shundan. Ayniqsa, poytaxtimizda tashkil etilgan Mustaqillik va Navro‘z bayramlari tomoshalarida askiyachilar guruhlar ijrolarining o‘rin olishi davlatimiz rahbarining bu sohaga bo‘lgan alohida e’tibori va g‘amxo‘rligidan dalolat beradi. An’anaviy teatr deganda nimani tushunishimiz kerak? Mazkur savol anchadan beri ilm ahlining e’tiborini tortib keladi. Xususan, professor M.Qodirov mazkur tushunchani |