Anadolu Türk Beylikleri Sanatı
Yüklə 8,23 Mb.
|
|
2 Bkz. H. Göckenjan: Der Westfeldzug (1236-1241) aus mongolischer Sicht. İçinde: U. Schmilewski (Ed. ), Wahlstatt 1241. Beiträge zur Mongolenschlacht bei Liegnitz und zu ihren Nachwirkungen, 1991, s. 43. 3 A.g.e., s. 39. 4 H. Dörrie (Ed. ): Drei Texte zur Geschichte der Ungarn und Mongolen, 1956, s. 177f. 5 Bkz. J. Gießauf: Die Mongolengeschichte des Johannes von Piano Carpine, 1995, p. 11f. 6 “…expugnata et capta ejusdem regni Cleva civitatum maxima, totum illud nobile regnum, caesis devastatum, …” Matthew Paris, Chronica Maiora. Ed. Richard Luard. Rolls Series 57, Vol. 4., 1877, s. 113. 7 Wahlstatt Savaşı Alman ve Leh tarihlerinde ulusal sembol olarak kabul edilir. Uzun zamandır iki taraf da olayları kendi çıkarlarına gore yorumladılar. Bkz. M. Weber: Die Schlacht von Wahlstatt und ihre Bewertung im Wandel der Zeit, U. Schmilewski (bkz. not 1), s. 129-147. 8 Bkz. G. A. Bezzola: Die Mongolen in abendländischer Sicht (1220-1270). Ein Beitrag zur Völkerbegegnung, 1974, s. 83-88. 9 Miserabile carmen super destructione regni Hungariae per tartaros facta. Monumenta Germaniae Historica (MGH) SS XXIX, 1925, p. 562, l. 43-48. 10 H. Göckenjan (bkz. not: 1), s. 55f. 11 Die Erste Novgoroder Chronik. Ed. Joachim Dietze, 1971, s. 94, l. 191. 12 MGH SS XXIX (bkz. not 9), s. 585, l. 29. 13 J. Fried: Auf der Suche nach der Wirklichkeit. Die Mongolen und die europäischen Erfahrungswissenschaften im 13. Jahrhundert. İçinde: Historische Zeitschrift 243, 1986, s. 292f. 14 Bkz. G. A. Bezzola (bkz. not 8), s. 67. 15 Bkz. J. Gießauf (bkz. not 5), s. 45f. 16 Matthew Paris (bkz. not 6), Rolls Series 57, Vol. 6, 1882, s. 81 ve 79. 17 A.g.e., Vol. 6, s. 84. 18 A.g.e., Vol. 4, s. 273. 19 A.g.e., s. 77. 20 A.g.e., s. 83. 21 Fransız IX. Matthew Paris Louis’e göre: “Vel nos ipsos, quos vocamus Tartaros, ad suas Tartareas sedes unde exierunt, retrudemus, vel ipsi nos omnes ad caelum subvehent. ”, a.g.e., Vol. 4, s. 111. 22 Bkz. J. Fried (bkz. not 13), s. 295. 23 Matthew Paris (bkz. not 6), Rolls Serisi 57, Vol. 4, 1877, s. 276. 24 Annales Sancti Pantaleonis Coloniensis. MGH SS XXII, 1872, s. 535f. 25 Ambrosius: De fidei 2, 16, 140. 26 Bkz. E. A. Thompson: The Huns, 1962, s. 13-15. 27 Orosius: Historiae adversus paganos, 7, 33, 10. 28 Hieronymus: Epistulae 60, 16, 2-3. 29 Salvianus: De gubernatione Dei, 4, 64-70. 30 Claudianus: Rufinum, 2, 36-40. 31 Paulus Orosius: Historiae adversus paganos. Ed. C. Zangenmeister. Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum Academiae Vindobonensis 5, 1882. 32 Bkz. E. A. Thompson (bkz. not 26), s. 43. 33 Bkz. L. Löfstedt: Attila, the Saintmaker in Medireview French Vernacular, F. Bäuml/M. Birnbaum (Ed. ), Attila-The Man and his Image, 1993, s. 65-74. 34 Bkz. K. Dietz: Schriftquellen zur Völkerwanderungszeit im pannonischen Raum (von 378-584 n. Chr. ). Germanen, Hunnen und Awaren-Schätze der Völkerwanderungszeit, 1988, s. 27-67. 35 Bkz. G. Wirth: Attila-Das Hunnenreich und Europa, 1999, s. 138. 36 E. A. Thompson (bkz. not 26), s. 195. 37 Bkz G. Wirth (bkz. not 35), s. 136f. 38 Bkz. F. Bäuml/M. Birnbaum (bkz. not 33). 39 Bkz. E. Cordt: Attila-Flagellum Dei, Etzel, Atli. Zur Darstellung des Hunnenkönigs in Sage und Chronistik, 1984. 40 Bkz. W. Pohl: Die Awaren. Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567-822 n. Chr, 1988. p. 9f. ve D. A. Tirr: The Attitude of the West towards the Avars. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae 28, 1976, s. 111-121. 41 W. H. Fritze: Slaven und Avaren im angelsächsichen Missionsprogramm III. Zeitschrift für slavische Philologie 33, 1967, s. 358-372. 42 Bkz. W. Pohl: Die Awarenkriege Karls des Großen 788-803. Militärhistorische Schriftenreihe 61, 1988. 43 Annales Regni Francorum anno 792/93. MGH SS VI, 1895, s. 35. 44 Einhard: Vita Karoli Magni. MGH SS rer. Germ. in us. schol. 6, 1911, s. 16. 45 A.g.e. 46 Theodulfus: Ad Carolum Regem. In: MGH Poetae 1, 1881, s. 484. 47 Bkz. W. Pohl (bkz. not 42), s. 25-31. 48 Bkz. P. Schreiner: Das Bulgarenbild im europäischen Mittelalter. Études Balkaniques 18/2, 1982, s. 58-68 ve V. Gjuzelev: Bulgarisch-fränkische Beziehungen in der ersten Hälfte des IX. Jhs. In: Byzantinobulgarica II, 1966, s. 15-39. 49 Bkz. V. Gjuzelev: Bulgarien und die Balkanhalbinsel in den geographischen Vorstellungen des angelsächsischen Königs Alfred des Großen (871-901). Byzantinobulgarica IV, 1973, s. 91-104. 50 Bkz. P. Schreiner (bkz. not 48), s. 80f. ve V. Gjuzelev: Das Papsttum und Bulgarien im Mittelalter (9. -14. Jh. ). Bulgarian Historical Review V/1, 1977, s. 34-58. 51 Macar akınlarıyla ilgili inceleme için bkz. S. de Vajay: Der Eintritt des ungarischen Stämmebundes in die europäische Geschichte (862-933), 1968 ve P. Sugar (Ed. ): A History of Hungary, 1990. 52 Bkz. M. G. Kellner: Die Ungarneinfälle im Bild der Quellen bis 1150. Von der ´Gens detestanda´ zur ´Gens ad fidem Christi conversa´, 1997. s. 63-75. 53 Bkz. D. Sinor: The Inner Asian Warriors; Journal of the American Oriental Society 101/2, 1981, s. 133-144. 54 Regino of Prüm: Chronicon. Ad anno 889. MGH SS rer. Germ in us. schol. 50, 1890, s. 131ff. 55 A.g.e., s. 133 and Adam Bremensis: Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum. MGH SS rer. Germ. in us. schol. 2, 1917, s. 80. 56 Otto of Freising: Gesta Friderici imperatoris. MGH SS rer. Germ. in us. schol. 46, 31912, s. 50. 57 Regino of Prüm (bkz. not 54), s. 133. 58 Bkz. M. G. Kellner (bkz. not 52), s. 16-61. 59 Gerhard of Augsburg: Vita Sancti Uodalrici. Ed. W. Berschin, 1993, s. 194. 60 Ekkehard IV: Casus Sancti Galli. Ed. G. Meyer von Konau, 1877, s. 199ff. 61 Flodardus: Historia Remensis ecclesiae. MGH SS XIII, 1881, p. 451 ve Thietmar of Merseburg: Chronicon. MGH SS rer. Germ. nova series IX, 1935, s. 46. 62 Raydonus: Vita de sancto Pardo episcopo. Acta Sanctorum 6, 1688, s. 372. 63 Liudprand of Cremona: Antapodosis. MGH SS rer. Germ. in us. schol. 41, 1915, s. 15. 64 Bkz. M. G. Kellner (bkz. not 52), s. 56ff. 65 Bkz. G. Althoff/H. Keller: Heinrich I. und Otto der Große. Neubeginn auf karolingischem Erbe, 1985. 66 Bkz. M. Springer: 955 als Zeitenwende-Otto I. und die Lechfeldschlacht. In: Otto der Große-Magdeburg und Europa, 2001, s. 199-208. 67 Thietmar of Merseburg (bkz. not 61), s. 496. 68 Bkz. M. G. Kellner (bkz not 52), s. 175-181. 69 H. Dörrie (bkz. not 4), s. 188. 70 Bkz J. Fried (bkz not 13), s. 303f. 71 John of Plano Carpini: Ystoria Mongalorum. Ed. A. Wyngaert. Sinica franciscana I, 1929, s. 27-130. 72 William of Rubruk: Itinerarium. Ed. A. Wyngaert. Sinica franciscana I, 1929, s. 164-332. 73 Salimbene of Parma: Chronica. MGH SS XXXII, 1905/13, s. 207. 74 A. Wyngaert (bkz not 71), s. 61f. 75 Bkz J. Richard: La papauté et les missions d´Orient au Moyen Age, 1977, s. 85f. 76 A. Wyngaert (bkz not 72), s. 298. 77 A.g.e., s. 289-297. 78 Bkz. B. Spuler: Die Mongolen im Iran. Politik, Verwaltung und Kultur der Ilchanzeit 1220-1350, 19854 and M. Weiers: Westliche Boten und Reisende zu den Mongolen. In: A. Eggebrecht (Ed. ), Die Mongolen und ihr Weltreich, 1989, s. 186-188. 79 Bkz. G. A. Bezzola (bkz. not 8), pp. 170-179 ve F. Reichert: Begegnungen mit China. Die Entdeckung Ostasiens im Mittelalter, 1992, s. 90. 80 Bkz. F. Reichert: Erfahrung der Welt. Reisen und Kulturbegegnung im späten Mittelalter, 2001, s. 188-193. 81 Bkz. F. Reichert (bkz. not 79), p. 114 ve L. Olschki: L´Asia die Marco Polo, 1957, s. 95-98. 82 Odorico da Pordenone: Relatio (Liber de mirabilibus mundi). Ed. A. Wyngaert. Sinica franciscana I., 1929, s. 413-495. 83 Marco Polo: Milione-Le Divisament dou monde. Ed. Gabriella Ronchi, 1982. 84 Bkz. F. Schmieder: Europa und die Fremden. Die Mongolen im Urteil des Abendlandes vom 13. bis zum 15. Jahrhundert, 1994, pp. 44-48 ve M. Münkler: Erfahrung des Fremden. Die Beschreibung Ostasiens in den Augenzeugenberichten des 13. und 14. Jahrhunderts, 2000. 85 John Mandeville/Jean de Mandeville: Mandeville´s Travels. Ed. Malcolm Letts. 2 Vol., 1953. 86 Bkz. K. E. Lupprian: Die Beziehungen der Päpste zu islamischen und mongolischen Herrschern im 13. Jahrhundert anhand ihres Briefwechsels, 1981. 87 M. -T. Gousset: Ein ikonographisches Programm des Johann Ohnefurcht?, Comment to BNP MF 2810, 1996, s. 87-99. 88 Pierre Dubois: De recuperatione de Terre Sancte. Ed. A. Diotti, 1977, s. 218. 89 Bkz. B. Lewis: Istanbul and the Civilisation of the Ottoman Empire, 1963 and D. Hay: Europe. The Emergence of an Idea, 1957. 90 Bkz. N. Housley: The Later Crusades 1274-1580, 1992, s. 76ff. 91 C. Göllner: Die Türkenfrage in der öffentlichen Meinung Europas im 16. Jahrhundert, 1978, s. 23. 92 A.g.e., s. 21. 93 Bkz. H. İnalcık/D. Quataert (Ed. ): An Economic and Social History of the Ottoman Empire 1300-1914, 1994, s. 188-217. 94 Martin Luther: Werke. Weimar Ed. Vol. 30/2, 1909, s. 137. 95 S. Faraoqhi: Approaching Ottoman History. An Introduction to the Sources, 1999, pp. 110-143 and F. Reichert (bkz. not 80), s. 130-136. 96 Bkz. M. Grothaus: Zum Türkenbild in der Adels-und Volkskultur der Habsburgermonarchie von 1650 bis 1800. In: G. Heiss/G. Klingenstein (Ed. ), Das Osmanische Reich und Europa 1683 bis 1789, 1983, s. 63-88. 97 B. Spuler: Die europäische Diplomatie in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739). Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven N. F. 11, 1935, s. 53-115/171-222/313-366 and Jahrbücher für Geschichte Osteuropas I, 1936, s. 229-262/383-440. 1200-1800 Yılları Arasında Batı’daki Orta Asya İmajı
DR. GEOFF WATSON Massey Üniversitesi Tarih, Felsefe ve Siyaset Bilimleri Fakültesi / Yeni Zellanda
Orta Asya Efsanesinin Yaratılması: Moğol İstilaları Bazıları Moğol istilâlarının dünya tarih yazıcılığının başlangıcını temsil ettiğini iddia ederler. Öyle ki dünyadaki belli başlı medeniyetler arasındaki ilk etkileşim süreci bu istilalar sırasında gerçekleşmiştir.1 Moğol istilaları sırasında Avrasya’daki toprakların büyük bir kısmı kuşatılmıştır: Moğolistan, Türkistan, Hindistan, Çin, bazı İslam toprakları ve Avrupa. Moğolların yükselmesi 1182 ve 1208 yılları arasında sonu gelmez savaşlar sonrasında Tatarları birleştiren ve 1206 yılında Büyük Han unvanını alan Cengiz zamanında olmuştur. 1227 yılında, döneminin sonlarına doğru Cengiz Han başarılı bir askeri donanımla Küçlüğ Krallığı’na ve Harezmşah’lı Muhammed’e karşı gelmiş ve bu suretle hakimiyet alanını Jungariya, Semireçi ve merkezi Kazakistan’a kadar genişletmiştir. Cengiz’den sonra gelenler ise Moğolların gücünü daha da arttıracak fetihlerde bulunmuşlar ve Türkistan’ı almışlardır. Çin’i de belirli aşamalar sonrasında topraklarına katmayı başarmışlardır. Çin’i fetih hareketleri, 1234’te kuvvetleriyle Jurchen Chin’i yenen Ögeday zamanında başlamış ve 1268-79 yılları arsında Kubilay’ın çabalarıyla son bulmuştur. 1258 yılında Hülagü zamanında Moğollar, Abbasi halifeliğini yağma etmişlerdir. Bunun ardından 1260 yılında Memlüklülar tarafından Aynı Calut’ta bozguna uğratılmalarına rağmen Pers topraklarında kök salmayı başarmışlardır. Hindistan da defalarca yapılan Moğol saldırılarına maruz kalmıştır.2 Doğu Avrupa’ya yapılan taarruzlar Oktay önderliğinde 1235-1242 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Ortodoks kilisesinin en önemli merkezlerinden olan Kiev, 1240 yılında istila edilmiştir. Silisyalı Henri ve Teutoniz şövalyeleri 1240 yılının 9 Nisanı’nda Liegnitz’de bozguna uğratılmışlardır.1241 yılında büyük Oktay Han’ın ölümünden sonra Avrupa seferleri duraksamış ve bundan sonra Moğollar yeni topraklar elde etmek yerine, sahip oldukları toprakları korumakla yetinmek durumunda kalmışlardır. Batılıların zihinlerindeki Moğol kavramının ne anlama geldiği ile ilgili olarak C. W. Connell, 1969 yılında yayınlamış olduğu kitabında, 1240 ve 1340 yılları arasındaki Moğol gerçeğine Batılıların tepkilerinin dört aşamadan oluştuğunu iddia etmiştir. Bunların ilki 1241 ve 1242 yıllarına tekabül etmektedir ki “korku” aşamasıdır. İkincisi, 1241 ve 1264 yılları arasında Batılıların Moğollara karşı oluşturmaya niyetlendikleri “Haçlı Seferi” aşamasıdır. Üçüncüsü, 1248 ve1311 yılları arasındaki Moğollar ile birleşip Müslümanlara karşı oluşturmayı umdukları “birlik” aşamasıdır. Dördüncüsü ise, 1280’lerde başlayıp da ta 1330’lara kadar süren yıllarda “Moğolları Hıristiyanlaştırma umudu” aşamasıdır.3 Connel’in bakış açısı Batılıların Moğol istilalarına verdiği cevabı özetlemesi açısından faydalıdır. Ancak yine de Batılıların zihinlerindeki Moğol kavramının Connel’in önerdiği kadar net bir şekilde sınıflandırılıp sınıflandırılamayacağı sorgulanmalıdır.
Rubrucklu William’ın hazırladığı rapor ise Orta Asya’nın fiziki coğrafyasının Avrupa’ya tanıtılması alanında 19. yüzyıla kadar geçerliliğini korumuş çok büyük bir katkıdır.8 Bundan başka William, Moğollar ile ilgili öne sürülen birtakım efsanelerin ne kadar boş olduğunu ispatlayan deliller de ortaya koyarak Moğolların Avrupalılar tarafından daha iyi tanınmasına büyük katkıda bulunmuştur. Ünlü İngiliz felsefecisi Roger Bacon’ın (1220-92) Opus Maius adlı çalışmasında William’dan alıntılar bulunmaktadır. William’ın çalışması İngiliz edebiyatında Orta Asya ile ilgili hazırlanmış en erken tarihli çalışmadır. Hakluyt ve Purchas’tan tam üç yüz yıl sonra yayımlanmıştır. Monte Coruinolu Johng Moğol sarayının dillere destan zenginliğinden bahseder.9 Papalık tarafından gönderilen elçilerin asıl görevi her ne kadar diplomatik konularla alakalı istihbarat edinmek olsa da, bunlardan bazıları kendi zamanlarındaki bazı seyyahların kitaplarında da rastlanan türde fantastik hikayelere yer vermiştir. Pian di Carpineli John ve Longjumeaulu Andrew’in kayıtlarında kötü şekilli insanlara ait bilgiler vardır.10 Friar Odaric’in kayıtlarında ise köpek suratlı insanlara ve altından yapılmış saraylara dair kayıtlar bulunmaktadır.11 Papalık elçilerinin sunduğu ve genellikle doğru olan raporlar, Moğolları şeytani varlıklar olarak tanımlanmıştır. Bunların birçoğu bazı kronikçiler tarafından göz ardı edilmiştir.12 Matthem Paris’in “Chronica Majora” adlı çalışmasında Moğollar birçok ülkede gerçekleştirdikleri içler acısı yıkımlardan dolayı kınanmış ve her biri kovulmuş şeytana, yeryüzünü tamamıyla istila etmiş çekirgelere benzetilmişlerdir.13 Connell, bazı kaynaklarda Moğolların, Deccal’ın, Yecüc ve Mecüc’ün ya da İsmaililerin vekilleri olarak nitelendirildiğini ve mitolojideki bu belirsizlik ve karmaşıklıkların onların kabul edilebilirliğini arttırdığını ve neredeyse evrensel bir doğruymuşçasına karşımıza çıkarıldığını iddia etmektedir.14 Kutsal kitaplarda geçen ‘Tufan’ hikayeleri ile Moğol istilacılarının dehşet veren gaddarlıkları arasında bağlantı kurulacak olunursa Connel’in iddiasının doğru olduğu görülecektir.15 Yine bununla alakalı olarak Aziz Methodius yazmasında Moğollar Deccal’in gelişinden önce dünyayı kuşatan insanlar olarak tanımlanmışlardır.16 Diğer kaynakların bazılarında ise İsmaililer ile Moğollar arasında bağlantı kurulmuştur.17 Böylece Moğollar, kayıtlarda Hıristiyanlık karşıtı düşmanlar olarak temsil edilegelmişlerdir.18 Yine yaygın bir inanışa göre Moğollar, Tanrı’nın günahkar Hıristiyanları cezalandırmak için kullandığı bir araçtır. İşte bu nedenle de ‘Tanrı’nın çekici’ nitelendirmesi Moğollara uygun görülerek kullanılmıştır.19 Moğolların Deccal ile özleştirilmesi ‘Tatar’ ve ‘Tataristanlı’ sıfatlarıyla daha da güçlendirilmiştir. Weberci görüşe göre bu isimler Orta Asya’ya ait birçok fikre dayanak teşkil etmektedir. Daha sonra zikredildiği gibi,Tatarlar 13. yy.’da Cengiz tarafından yenilgiye uğratılmış göçebe bir topluluğun ismidir. Ancak Çin’de, Orta Asya’da ve Avrupa’da ‘Tatar’ kelimesi Moğolların ve Türkçe konuşan bütün insanların tanımlanmasında kullanılmaktadır. ‘Tatar’ kelimesinin bu yanlış kullanımı nedeniyledir ki Tatarlar hiç yaşamamış oldukları topraklarda sanki hep oraya aitlermişçesine ölümsüzleştirilmişlerdir. 13. yy.’da yaşamış bir İranlı tarihçi olan Reşiduddin, ‘Tatar’ isminin nasıl olup da Avrasya’ya bu kadar hızla yayıldığına şaşırması tuhaf değildir.20 Moğolistan dışında yaşayıp da bölgeyi, özellikle de bölgenin kabile tarihini iyi bilen çok az sayıda insan vardır. Fakat Batı Avrupa’da Moğollara neredeyse başlangıcından beri “Tartares” ya da “Tatarlar” olarak işaret edilmektedir. “Tartars” ismi Yunanca bir sözcük olan ve “Cehennem” kelimesinin karşılığı olan “Tartarus” kelimesinden gelmektedir.21 Connell’in açıkladığı kadarıyla, günlük hayatta inanılan mitolojiye göre ‘Tatar’ cehennemden yollanmış bir vekildir, deccale alamettir, bir tür şeytandır, gizemli Doğu’da, Yecüc ve Mecüc’ün topraklarında taşkınlık çıkarmış İsmail’in oğludur. İşte bundan dolayıdır ki Tanrı, işlenmiş olan günahların bir cezası olarak onu Hıristiyanların üzerine musallat etmiştir.22 Bununla birlikte Tatar ismi alçaklığın bir türevi olan düzenbazlık ve sahtekarlık ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Bohemya ve Polonya’nın eyalet papazı olan Gianolu Friar Jordon, Moğolların kazanmış olduğu zaferleri çok cesur oldukları için değil, düzenledikleri hileler dolayısıyla elde ettiklerini iddia etmiştir.23 Moğolların fiziksel özellikleri ‘sarı yüzlü, yan bakışlı gözlere sahip ve ince sarkık sakallı gibi ürkütücü bir imaj olarak tanımlanmıştır.24 Moğolların ve genelde tüm Orta Asya insanlarına dair fiziksel görüntü ve karakterleriyle ilgili bu tanımlamalar hiç dinmeden uzun yıllar yankılanagelmiştir. Sonuç olarak ‘Tatar’ ifadesi Moğol seferlerinden türemiş ve 19. yüzyıla kadar Orta Asya’yı ifade etmek için kullanılmıştır. Coğrafi olarak ise ‘Tatar’ kelimesi sınırları pek belli olmamakla birlikte Avrasya’nın büyük bir kısmına tekabül etmektedir.25 “Çin’in Genel Tarihi” adlı eserinde Jean Baptiste Du Hal de “Büyük Tataristan” kavramını Avrasya’yı ifade etmek için kullanmıştır. 1771 yılının Britanica ansiklopedisinde ise Tataristan için aşağıdaki coğrafi sınırlar çizilmiştir. Büyük Tataristan olarak adlandırılan devasa bölge Asya’nın kuzey kısmını oluşturan, kuzeyde ve batıda Sibirya ile sınırlandırılmış alandır. Moskova’nın ve Sibirya’nın güneyinde yaşayan Tatarlar, Astrahan, Lirkassia ve Dağıstanlıdırlar. Özbek Tatarları ve Moğollar, Hindistan ve İran’ın kuzeyinde ve son olarak da Tibet Tartarları Çin’in kuzeybatısında yaşamaktadırlar.26 Coğrafi bir anlama karşılık gelen ‘Tataristan’ kelimesi uzun bir süre yazarlar tarafından Orta Asya’nın romantik yönlerine vurgu yapmak için de kullanılmıştır. Bu sebepledir ki Fleming Zinjiang’a yapmış olduğu seyahati anlattığı kitabına romantik çağrışımlar nedeniyle “Tataristan’da Seyahat” ve “Tataristan’dan Haberler” isimlerini vermiştir. Moğollar, Avrupa medeniyetinin tarih boyunca karşılaştığı en büyük tehlike olarak algılanmıştır.27 Gumilev Moğol barbarlığını konu alan hikayelerin en çok Batı Avrupa’da yaygın olduğunu iddia eder ve ekler: Moğolların hareketleriyle ilgili en tarafsız kayıtlar Çinli tarihçiler tarafından tutulmuştur.28Ayrıca Gumilev’e göre, Moğollar her ne kadar Müslüman ve Rus tarihçiler tarafında eleştirilseler de, bu eleştiriler hiçbir zaman Batı Avrupa’daki Moğol nefreti derecesine çıkarılmamıştır.29 Connell ise Matthew Paris’in çalışmasında da olduğu gibi, Moğolları gaddarlıkla suçlayan tarih çalışmalarının politik düşünce kaynaklı ve istilacılara karşı Batı birliği düşüncesiyle geliştirildiğini iddia eder.30 Gumilev ise daha geniş bir bakış açısı getirerek Avrupalı tarihçilerin Moğolları bu kadar nefretle anmalarının sadece Moğolların Avrupa ordularını yenmeleri dolayısı ile ya da, Haçlı Seferleri’ndeki başarısızlıklar nedeniyle ya da Prester John mitinin sonuçsuz kalmasıyla veya Moğolların şeytani varlıklar olarak adlandırılmaları ile alakalı olmadığını, büyük oranda Batılıların zihnindeki Orta Asya kavramından kaynaklandığını iddia eder.31 Marko Polo’nun 1270 ile 1295 yılları arasında yaptığı seyahatlerin kayıtları, Batılıların zihinlerindeki Orta Asya imajını büyük ölçüde etkilemiştir. Marko Polo, papalık tarafından görevlendirilmiş bir elçi değildi, ama seyahatleri sırasında büyük ölçüde öyleymiş gibi davrandı.32 Bazıları her ne kadar Marko Polo’nun seyahatnamesinde anlattığı her yere gittiği konusunda şüphe duysalar da Marko Polo’nun büyük ölçüde doğru söylediğine, samimi olduğuna inanılır.33 Marko Polo’nun seyahatnamesinin ne kadar popüler olduğu düşünülecek olursa, seyahatnamesinde Orta Asya ile ilgili olumlu şeyler söylemiş olması tuhaf bir zıtlık gibi görünür. Polo, seyahatnamesinde Bedehşan’ın zenginliğine ve Belh ve Semerkant şehirlerine duyduğu hayranlığı dile getirir.34 Buna ek olarak Marko Polo, Cengiz’in fethetmiş olduğu topraklardaki insanlara zulmetmeyen ve iyi idareciliği sayesinde halkının sadakatini kazanmış bir idareci olduğundan söz eder.35 Ayrıca Kubilay’a ‘dünyanın gelmiş geçmiş en iyi efendisi’ unvanını uygun görür.36 Polo Moğol kadınlarının ev hayatına çok düşkün olduklarını ve çocuklarıyla çok ilgilendiklerini vurgular.37 Marko Polo’nun çalışması Orta Asya’nın coğrafi yapısının anlaşılmasına da ışık tutmuş ve verdiği bilgiler 18. yüzyıla kadar geçerliliğini korumuştur. Orta Asya’nın coğrafi yapısı ile ilgili bilgilerin eksikliği o bölgenin uzun bir süre bilinmeyen bir diyar olarak kalmasına ve bu da bölge üzerine yazan tarihçilerin büyük bir oranla kendi hayal dünyalarındaki yansımalara dayanarak yazmalarına neden olmuştur. 18. yüzyılın ortalarına kadar Avrupa’da var olan Orta Asya ile ilgili raporlar büyük bir ölçüde papalık elçilerinin ya da Marko Polo’nun hazırladığı raporlardı. 1573’te Anania’nın “L’universale fabrica del Mondo”sunda Tataristanla ilgili bilgiler büyük oranda Ptolemy’nin ve Marko Polo’nun çalışmalarından ve birkaç yıl Rusya’da yaşamış olan Richard Gray’in gözlemlerinden faydalanılarak hazırlanmıştı.38 Anania’nın Orta Asya’ya dair bilgilerinin çağcılı herhangi bir İtalyandan daha iyi bir durumda olabilmesi doğaldı. Ancak yine de Orta Asya’ya dair bilinenlerin deneysel gerçeklerden uzak olması 15. ve 16.yüzyıllardaki coğrafya bilgilerinin doğası hakkında bize ipucu vermektedir. Derek Gregory’nin iddiasına göre 16. ve 17. yüzyılda “Coğrafya da diğer bütün bilgiler gibi büyük oranda büyü ve mitoloji ile besleniyordu. Kozmoloji ile astroloji iç içe girmişti, deneysel bilim gerçeği insanların algılamasından çok uzaklardaydı.”39 Yüklə 8,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|