ArboviRÜs enfeksiyonlari dr. Oğuz Reşat Sİpahi

ARBOVİRÜS ENFEKSİYONLARI

• Dr. Oğuz Reşat SİPAHİ

ARBOVİRÜSLER

• Arthropod borne virüsler

• Doğada yaygın-heterojen bir grup

• Artropod-vertebralı-artropod

• Artropodlarda hastalık ya da dokuda harabiyet oluşturmazlar, tükürük bezinde yoğunlaşır

• Vertebralı ya da insan kanı emerken etkeni bulaştırılar viremi ve çeşitli hastalık tablolarına neden olurlar.

Doğada yaklaşık 400 arbovirüs

• Doğada yaklaşık 400 arbovirüs

• Yaklaşık 100 kadarı insanlar için patojen

• Adlandırılmaları

• Neden oldukları hastalıklara göre
• Dang, sarı humma
• İlk izole edildikleri bölgeleri göre
• Batı Nil humması, St. Louis ansefaliti
• Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar,
• 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

ARBOVİRÜS ENFEKSİYONLARI

• 1. Büyük bölümü asemptomatik

• 2. Hafif hastalık tablosu (ateş, genel sistemik belirtiler, döküntülü +/-

• 3. Ansefalit (yüksek mortalite riski)

• 4. Hemorajik humma

Togaviridae Alfavirüs genusu Yaklaşık 30 virüs, vektörleri sivrisinek Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri*

• .Chikungunya

• .Mayaro

• .O’Nyong-nyong

• .Ross Nehri

• .Semliki Ormanı

Flaviviridae Flavivirüs Genusu (70 virüs) Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri*

• Brezilya ansefaliti (Rocio virüsü)

• Dang

• Ilheus

• Japon B ansefaliti

• Kyasanur Ormanı hastalığı

• Louping ill

• Murray Vadisi ansefaliti

Flaviviridae Flavivirüs Genusu (70 virüs)

• Vektörleri sivrisinek ve keneler

• İnsan enfeksiyonları

• Ansefalit (St. Louis, Japon B vb.)
• Sistemik hastalık tablosu (sarı humma)
• Hafif genel belirtiler (Batı Nil h.,dang)

Bunyaviridae Bunyavirüs Genusu Zarflı, 3 segmentli, - iplikçikli RNA virüsleri*

• Anofel A ve B

• California ansefaliti

• Bunyamwera

• Guama

• Simbu,

• La Crosse

• Turlock virüsleri

Bunyaviridae

• Bunyaviridae

• Genus Phlebovirus

• Tatarcık (Phlebotomus) humması
• Rift Vadisi humması

• Genus Nairovirus

• Kırım-Kongo hemorajik humması
• Nairobi koyun hastalığı
• Sakhalin virüsleri

Reoviridae (10 segmentli, çift sarmallı RNA virüsleri*)

• Reoviridae (10 segmentli, çift sarmallı RNA virüsleri*)

• -Genus Orbivirus

• Afrika at hastalığı, Mavi dil virüsü

• -Genus Coltivirus

• Colorado kene humması virüsü

• Rhabdoviridae (zarflı, - iplikçikli RNA virüsleri*)

• -Genus Vesiculovirus

• Hart Parkı, Kern Kanyonu ve veziküler stomatit virüsleri

ÜLKEMİZDEKİ DURUM

• Subtropikal
• İklim, ekoloji
• Vektör
• Komşu ülkelerde bir kısmının varlığı bilinmekte

ALFAVİRÜSLER

• Sindbis

• İlk kez Mısır’da izole
• Grubun prototipi
• Ateş, artrit ve döküntü yapabilir
• HAÖ : % 0.65, NT: % 0.46

• Batı beygir ansefaliti

• Antikor yok

Diğer Bunyavirüsler

• Batai virüsü (Çekoslavakya)

• Antikor(-)

• Tahyna Virüsü

• Çek, Fr, İ, Yug’da +
• Aedes ve Culex ile bulaşır, grip benzeri klinik tabloya neden olur
• HAÖ %11.7, %57.5’i NT (+)

TATARCIK HUMMASI

• Bunyavirüs ailesinin Phlebovirüs genusu

• Tatarcık ısırığı-papül-3-6 gün sonra ateş başağrısı, bulantı, kusma, ateş ve halsizlik, fotofobi-kas ağrısı-3, 5 gün sonra iyileşir.

• Lökopeni görülebilir

• Tanı: Akut ve konvalesan serum ile HAÖ ve NT

• Cibinlik yetersiz, ensektisit

TATARCIK HUMMASI GRUBU

• İran’da bulunan

• Salehabad %0.46, Karimabad % 2.70,

• I-47 % 1.45, Ancak NT (-)

• İtalya’da bulunan

• Sicilya HAÖ % 5.02 (%19’u NT+)

• Napoli HAÖ % 28.3 (% 55’i NT +)

Phlebotomus papatasi

Sivrisinek-Tatarcık Oranı

Akbük

Olukbaşı ve Akbük

• Olukbaşı ve Akbük

• Napoli ve Sicilya P. papatasi (%14)

• TOS: P. pernicisiosus (%0), P. perfliewi (%0)

• Toplam 176 serum, (44 Olukbaşı, 132 Akbük)

• Olukbaşı: TOS %36 Ig G+, %2,2 Ig M+

• Akbük: TOS %40,1 Ig G+, %0,7 Ig M+

• Bunların 40’ından yapılan NT:

• % 55 TOS (+), % 17.5 Napoli, % 27.5 TOS+Napoli

• Özbel, Y ve ark. Sandfly viruses (phleboviruses) transmitted by phlebotomus in Turkey.Microbiologica Balkanıca 2003. Kongre özet kitabı s: 152

SARI HUMMA

• 22-38 nm, Flavivirüs genusundan RNA virüsü, pantropik

• Aedes aegypti (12 gün enkübasyon)

• Yüksek ateş, sarılık, proteinüri, akut böbrek yetmezliği, hemorajik bulgular

• Sinek ısırığı (kuluçka dönemi 3-6 gün)-lenf nodları-viremi-ateş, ürperme, baş ve bel ağrısı-birkaç gün düzelme ardından karaciğer (sarılık), böbrek (proteinüri-ABY)-mide (kanamalar)-ansefalit vs

SARI HUMMA - 2

• İyileşenlerde sekel yok, ölüm oranı (%20-30)

• 5. güne kadar kandan izole edilebilir. (Fare beyni

• Serolojik olarak nötralizasyon (NT), kompleman bağlama (KB) ve hemaglütinasyon önleme (HAÖ)- çift serum (2-4 hafta ara ile 2 örnek)

• 17 D suşu: Hücre kültüründe seri pasajlarla elde edilmiş aşı , tek doz, %95 başarı, yumurta alerjisinde kontrendike

• 1074 serumda HAÖ %9,74, NT %0**

Aedes aegypti

DANG

• Dang sivrisineklerle bulaşan ateş, eklem ve kas ağrıları

• 50 nm, Flavivirüs, 4 antijenik tip,

• Aedes aegypti, enkübasyon periyodu 8-14 gün

• Deride ısırık-ödem ve kızartı-kan-viremi (ilk 3 gün)-küçük kan damarları-5-8 gün sonra ateş-halsizlik-ürperme-baş ağrısı-bel ve eklem ağrıları-göz küresi ağrısı

• Ateş 3-6 sonra düşer 2-3 gün düşer sonra yeniden yükselir-semer tarzı termal eğri

DANG - 2

• Hastalığın 3-4. günlerinde kızamığa benzer bir döküntü olur, servikal ve aksiller LAP, lökopeni ve rölatif lenfomonositoz normalde öldürücü değil, komplikasyon yok

• Dang hemorajik humması: herhangi bir dang tipine karşı kanında antikor bulunanlarda görülür. Tipik dang bulgularıyla başlar hipoproteinemi, trombositopeni, KZ ve PTZ uzama, şok, %5-10 ölüm

• Daha çok >30 y kadınlarda ve ikinci enfeksiyon tip 2 ise, hipersensitivite reaksiyonu

DANG - 3

• Tanı ilk üç günde virüs kandan iyeni doğmuş farelere beyin içi yoldan verilerek izole edilebilir. Serolojik olarak NT, KB, HAÖ testleri kullanılabilir.

• Korunma: sivrisinek savaşı

• Sağaltım semptomatik

• Dang kompleksi*

• Dang 1: HAÖ %2.79, bunların %53,33 NT:+
• Dang 2: HAÖ %5.3, bunların %2,12 NT:+
• Dang 4: HAÖ %9.77, bunların %0,96 NT:+

KENELERLE BULAŞAN ANSEFALİTLER

• İmmünolojik olarak ikiye ayrılır

• Negishi, louping ill, kene kaynaklı ensefalit virüsleri

• Povassan, Langat, Omsk hemorajik humması ve Kyasanur Ormanı virüsleri

• Kene kaynaklı ansefalit virüsleri=batı ve doğu alt tipleri

BATI TİPİ KENE KAYNAKLI ANSEFALİT VİRÜSÜ

• Selim gidişili, çoğu kez abortif ve aseptik menenjit tipinde görülen hafif hastalıklar, ölüm oranı <%1, paralitik sekel nadir.

• Ixodes ricinus

• Kene ısırması, kene dışkısı tozlarının solunması, çiğ keçi sütü

• Omsk hemorajik humması HAÖ: % 0*

• Orta Avrupa kene kaynaklı ansefalit v.

• HAÖ: %1.48, NT: %1.21 (Sporadik)*

Ixodes ricinus

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI

• Bunyavirüs familyasının Noirovirüs genusunda

• 1944 Kırım, 1956 Kongo

• 2002 ve 2003 bahar ve yaz aylarında bazı illerimizde epidemiler*, Ankara (6) ve Sivas (120) (Q humması)***

• 2003 yazında Horasan İlçesi'nin Saçlık Köyü'nde bir kişi ile Artvin'in Çakıllar Köyü'nden gelen başka bir kişi hayatını kaybetti. Hastanelere başvuran 30 kişi ise taburcu oldu. **

• Hyalomma genusundan henüz ergin olmamış keneler, küçük omurgalılardan kan emerken alır, ergin kene olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken bulaştırır.

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -2

• Hayvancılıkla uğraşanlar, mezbaha çalışanları ve kırsal alanda yaşayanlar, enfekte hayvanların kan ve dokuları ile temas, nosokomiyal enfeksiyon riski

• Bağışıklık bir yıl kadar sürebilmektedir.

• Kene tarafından ısırılma ile kuluçka süresi genellikle 1-3 gündür; en fazla 9 gün

• Enfekte kan, ifrazat veya diğer dokulara doğrudan temas sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün; en fazla 13 gün

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -3

• Ateş, kırıklık, baş ağrısı, halsizlik, aşırı duyarlılık, kollarda, bacaklarda ve sırtta şiddetli ağrı ve belirgin bir iştahsızlıkla başlar. Bazen kusma, karın ağrısı veya ishal

• İlk günlerde yüz ve göğüste peteşi ve konjonktivalarda kızarıklık

• Gövde ve ekstremitelerde ekimozlar, epistaksis, hematemez, melena ve hematüri sıktır, bazen vajinal kanama

• Genellikle hepatit. Ağır olgularda hastalığın 5. gününden itibaren hepatorenal ve pulmoner yetersizlikler

• Ateş 5 veya 12. güne kadar çıkar ve lizisle düşer

• Nekahat dönemi uzun

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -4

• Ölüm olayları daha çok hastalığın ikinci haftalarında (5-14 gün) görülebilmekte ve bu oran yaklaşık % 30’ları bulabilmektedir. İyileşme hastalığın dokuzuncu veya onuncu günlerinde olmaktadır.

• Laboratuvar: lökopeni, rölatif lenfomonositoz ve trombositopeni, AST, ALT, CK ve biluribin değerlerinde yükselmeyi alkalen fosfataz, GGT ve LDH’daki yükselme takip eder. PTZ, a PTZde uzama, Hb azalma

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI - 5

• Tanı için biyogüvenlik açısından tam güvenli laboratuvarlar.

• Virüsün kan ve doku örneklerinden izolasyonu, virüs antijeninin ve virüse karşı oluşmuş antikorların serolojik olarak gösterilmesi kullanılmaktadır.

• Oluşan antikorlar serolojik yöntemlerden en hızlı ELISA

• IgG ve IgM antikorları hastalığın yaklaşık 6. gününden itibaren +

• IgM’ler 4 ay kadar serumda belirlenebilir

• IgG’ler azalır; yine de 5 yıla kadar IgG + kalabilir

• HAÖ: % 9.21, NT: % 0.21 (Düşük titre)*

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 6 TEDAVİ

• Destek tedavisi

• Dİ sıvı desteği

• Tam kan veya kan komponentleri (trombosit, TDP)

• Antiviral ilâçlardan ribavirin, ağızdan ya dadamar içi

RİBAVİRİN

• Konak enzimleriyle fosforile edilen guanozin analoğu

• GTP sentezini etkiler, viral mRNA’ya başlık eklenmesini ve viral RNA bağımlı RNA polimerazı inhibe eder.

• Ağızdan almakla biyoyararlanım %64, yağlı yiyeceklerle artar, antiasitlerle azalır

• Konjunktiva ve bronşlarda irritasyon, depresyon, %10 doz bağımlı hemolitik anemi,

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI–8 RİBAVİRİN TEDAVİSİ

• Ağızdan:

• 2 000 mg yükleme dozunu müteakip, 6 saat arayla 1000 mg dozunda 4 gün; daha sonra da 500 mg dozunda yine 6 saat arayla 6 gün verilebilir.

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 9 KORUNMA

• Kenelerden uzak durmak

• Hayvan barınaklarının onarımı

• Yeşil alanlarda açık giysi ile gezinmemek

• Kene kovucu ilaçlar

• Açık alanlarda yapılabilecek kene mücadelesi amacıyla, her bir hektara aktif madde olarak carbaryl ve propoxur hektara 2 kg, deltamethrin ve lambda-cyhalothrin 0,003-0,3 kg, permethrin 0,03-0,3 kg, pirimiphos-methyl ise 0,1-1 kg

BATI NİL HUMMASI

• Flaviviridae içinde + iplikçikli RNA içeren, 50 nm çapında 11.000 nt

• İlk kez 1937’de Uganda’nın Batı Nil Bölgesinde izole edilmiş.*

• Kuşlar doğal rezervuar.

• Culex spp ile bulaşır.

• Ateş, LAP, hafif kızamık benzeri döküntü, kas güçsüzlüğü, özelikle yaşlılarda yüksek ölüm oranlı SSS enfeksiyonu

• <65 yaş 300 vakada 1 ansefalit, >65 yaş 50 vakada 1*

• Yaklaşık %60 ansefalit, %40 menenjit*

Culex spp

BATI NİL HUMMASI-2

• BOS bulguları 30-100 h/mm3, (0-1800 h/mm3 değişmiş), 80-105 mg/dl protein (maks 1900 mg/dl), normal glikoz konsantrasyonu

• Tanı erken dönemde alınan kanla izolasyon mümkün. Serolojik tanı ELISA, NT, KB, HAÖ

• Genel ölüm oranı %4-14. SSS enfeksiyonu geçirenlerde %19-24

• Özgül tedavi yok.

• HAÖ: % 29.14 +, bunların % 74’ü NT+*

• HAÖ – 100 serumun 9’unda NT +*