Avtomatlantirish va boshqaruv

26 - Ma’ruza: Boshqarish tizimlarining ishonchliligi.

Avtomatlashtirish tizimlarining ishonchliligi tizimning berilgan vazifalarni ishlatishga oid ko‘rsatkichlarining belgilangan qiymatlarini vaqt o‘tishi bilan saqlanishi bilan bajarish xususiyati tizimning beto‘xtovligi, ta’sirlanuvchanligi va uzoq muddat ishlashi orqali belgilanadi.

Beto‘xtovligi — tizimining ishlatish jarayonida berilgan vaqt davomida (ishlab chiqarish sikli, smena, oy, choraklik, yil davomida) majburiy (rejadan tashqari) to ‘xtashlarsiz ishlash uz-luksizligi jarayonini saqlash xususiyatidir. U ayrim vazifalar, qism tizimlari va umuman tizim-lami inkor qilishga ishlash bilan xarakterlanadi. Ta’mirlashga yaroqlilik tizimining inkor qilish-larning oldini olish, aniqlash va inkorlarni bartaraf etishga moyilligi bilan xarakterlanadi. Bu ko‘rsatkich mumkin bo‘ladigan inkorlardan (to‘xtashlardan) so‘ng ish xususiyatini ko‘p marta tiklab, uzoq vaqt foydalanishga m o‘ljallangan tizimlar uchun muhimdir va u o ‘rta tiklanish vaq-ti bilan xarakterlanadi.
Uzoq muddatlilik — bu tizimning ish xususiyatini oxirgi holatgacha saqlay olish xossasi-dir (texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash uchun zarur uzilishlar bilan). U tabiiy va m a’naviy eskirish omillari bilan belgilanadi va tizimning xizmat qilish muddati bilan aniqlanadi.
Avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqish, loyihalash, joriy qilish va sanoat ekspluatatsi-yasi jarayonida uning ishonchliligining optimal darajasi belgilanishi va o‘rganilishi kerak. Past darajaning oqibatlari: texnologik rejimning buzilishi, yaroqsiz, maqsadga qaratilgan mahsulotni to ‘la ishlab chiqarmaslik, avariyalar, portlashlar, shuningdek tizimni ta ’mirlashga xarajatlarning ortishi. Ayrim hollarda tizim ishonchliligi darajasining past bo‘lishi uning samaradorligini nol (puch)ga keltirishi yoki hatto manfiy qilib qo‘yishi mumkin (ya’ni xarajatlar iqtisodiy samaradan ham yuqori bo‘ladi). Ishonchlilik ko‘rsatkichlarining ortishi ham xarajatlarning ortishiga olib keladi.
Tizim ishonchliligining optimal darajasini o‘rnatish va ta ’minlash —murakkab va mas’u-liyatli vazifa, chunki kimyo va oziq-ovqat texnologiyasiobyektlarini boshqarish (TOB)ni avto- matlashtirish ko‘p funksiyali (vazifali) tizimga kiradi, uning tarkibida juda ko‘p texnik qurilma-lar va operativ xodimlar bo‘ladi. Bir tomondan, ayrim vazifani (ishni) bajarishda bir nechta tex-nik qurilmalar foydalanilishi mumkin, ikkinchi tomondan — ayni bir qurilmadan bir nechta vazifani bajaruvchi o ‘rnida foydalanish mumkin. Tizimlarning ko‘pligi (ortiqchaligi) ham katta ahamiyatga ega (apparatli, informatsion, vaqtiy funksional tizimlar), bu umuman tizimning ishonchliligini, ayrim qism, tizimlar va qurilmalar ishonchliligidan yuqoriroq tutishga imkon beradi. Operativ xodimlarning bo‘lishi berilgan vazifalarni bajarish umumiy ishonchliligini oshi-rishi ham mumkin (agar xodimlar boshqaruvning zaxira bo‘g‘ini bo‘lsa), xodimlar texnik quril-malar bilan izchil ishlagan holda ishonchlilikni kamaytirishi ham mumkin.