Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme başlıklı bu kitap, özellikle ayrımcılığın izlenmesi ve belgelenmesi konularının ön plana çıkartıldığı ve sadeleştirildiği haliyle Ayrımcılık Yasağı Eğitim Rehberi adıyla kitapçık olarak da basıldı. İki yayının da tüm içeriğine İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin web sitesinden ulaşılabilir.⁵ Bu iki yayının, STK’ların ve sendikaların geliştireceği ve yürüteceği ayrımcılık alanındaki eğitim çalışmalarında ve gerçekleştirilecek izleme ve belgeleme faaliyetlerinde kaynak olarak kullanılması amaçlanmaktadır. Bu amaçla her iki kaynak konuya ilgi duyan veya bu alanda halihazırda çalışan kurumlar, girişimler ve kişilerle paylaşılacaktır.

Kitabın hazırlanmasında proje kapsamında gerçekleşen pek çok faaliyet destekleyici rol oynadı. Bu yazı aracılığıyla kitaba katkı sağlayan kişilere de teşekkürlerimizi sunmak istiyoruz.

Projenin ilk faaliyeti olan haritalama çalışmasının gerçekleştirilmesinde rol alan ve bu çalışma ile STK’ların ve sendikaların ayrımcılık konusundaki eğitim ihtiyaçlarının ve dolayısıyla elinizdeki kitabın içeriğinin belirlenmesine ışık tutan İnsan Hakları Merkezi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi üyeleri uzman Sevinç Eryılmaz Dilek’e ve Araş. Gör. Ulaş Karan’a ayrıca bu çalışmaya destek olan eski öğrencimiz Beril Eski’ye teşekkür ederiz.

Proje kapsamında düzenlenen eğitim seminerleri de, gerek yapılan sunumlar gerekse katılımcıların katkılarıyla kitabın geliştirilmesinde büyük rol oynadı. Eğitim seminerlerinde yaptıkları sunumlarla projeye ve kitaba destek olan İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Kenan Çayır’a ve Hukuk Fakültesi’nden Doç. Dr. Kübra Yenisey Doğan’a teşekkür ederiz. Batman’da ve Bursa’da gerçekleştirdiğimiz seminerleri kent konseylerinin desteği olmaksızın yapmamız çok güçtü. Bu seminerlerde gerek seminerin organizasyonunda gerekse bu alanda kapasite gelişimine ihtiyaç duyan STK’lara ve sendikalara erişmemizde bize destek sunan Batman Kent Konseyi adına Genel Sekreteri Ömer Faruk Akyüz’e ve Bursa Nilüfer Kent Konseyi adına Elif Yuvayapan Soner’e teşekkürlerimizi sunarız.

Şüphesiz, seminerlerimize katılan, bilgi ve deneyimlerini bizlerle paylaşan ve sorularına birlikte yanıt aradığımız seminer katılımcılarımız olmasaydı ne proje ne de kitap bu olgunluğa erişebilirdi. Bu nedenle seminer katılımcılarımızın hepsine, seminerlerimize katıldıkları için müteşekkiriz. İs­tan­bul’daki seminerlere katılarak organizasyonun yürütülmesinde bize yardımcı olan eski öğrencimiz Burcu Özkan’a da burada teşekkür etmek isteriz.

Kitabın ekinde yer alan Irk Eşitliği Direktifi’nin ve İstihdamda Eşitlik Di­rek­tifi’nin Türkçeye çevrilmesinde katkı sunan Defne Orhun’a teşekkür ederiz.

Kitabın şeklinin ve içeriğinin oluşturulması ve geliştirilmesi, proje süresince, yazarlar ve proje ekibinin ortak çalışmasıyla gerçekleşti. Son aşamada bizlerle birlikte metni değerlendiren, kitabın geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunan ve düzeltisini yapan Evre Kaynak’a bu çalışmada yer aldığı için teşekkür ederiz.

Projeye sunduğu idari destek için İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi İdari Koordinatörü Seda Peker’e müteşekkiriz.

Projeye finansal destek sağlayan Avrupa Birliği ve Global Dialogue’a, ayrıca proje süresince çalışmalarımıza sunduğu katkı ve destekten dolayı İstanbul Bilgi Üniversitesi’ne de teşekkürlerimizi sunmak isteriz.

Son olarak, kitabı yazan ve proje kapsamında düzenlenen seminerlerin hepsine katılarak kitapta yer alan konulara ilişkin sunumları gerçekleştiren İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi üyeleri Yrd. Doç. Dr. İdil Işıl Gül’e ve Araş. Gör. Ulaş Karan’a bu çalışmada yer aldıkları ve projenin her aşamasında bilgi birikimlerini bizimle paylaşarak proje içeriğinin zenginleşmesine katkı sundukları için teşekkür ediyoruz.

Bu proje ve kitap, ayrımcılık yasağı alanında uzun süredir çalışan İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin bu alandaki çalışmalarını daha çok kurum ve kişi ile paylaşabilmemizi sağladı. Merkez olarak ayrımcılık yasağı alanında çalışmayı, bilgi ve deneyimlerimizi bu konuda çalışan kurum ve kişilerle paylaşmayı ve bu yolla ayrımcılıkla mücadele yönündeki çabalara katkı sunmaya devam etmeyi hedefliyoruz. Gerçekleştirdiğimiz bu çalışmanın ayrımcılık yasağı alanında çalışan herkese, bu yolla da ayrımcılık mağdurlarının güçlendirilmesine fayda sağlaması dileğiyle...
Burcu Yeşiladalı - Gökçeçiçek Ayata

İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi

GİRİŞ
Ayrımcılık yasağı kavramı, büyük ölçüde II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkmış bir kavramdır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de farklı kimliklere sahip çok sayıda farklı kişi grubu bulunuyor ve ayrımcılık vakaları yaşanıyor. Türkiye’de bugüne kadar fazla gündeme gelmeyen bu kavram giderek daha sık gündeme geliyor ve ayrımcılığa uğrayan kişiler ve gruplar tarafından sıklıkla dile getiriliyor. Ayrımcılık iddialarının daha sık gündeme gelmesine karşın ayrımcılığın boyutları konusunda resmi kaynaklar fazla ipucu vermiyor. Sivil toplum kuruluşları tarafından ayrımcı muamelelere yönelik çalışmalar yapılıyor olsa da yapılan çalışmalar tekil ayrımcılık vakaları üzerine yoğunlaşıyor. Oysa ayrımcılık yasağı, günlük yaşamda sıklıkla karşılaşılan bir olgu olarak daha sistemli bir mücadele gerektiriyor. Ancak insan haklarının önemli bir parçası olan ayrımcılık yasağının içeriği, hukuk kuralları içinde anlamı ve yeri, ayrımcılık vakalarının tespiti, izlenmesi ve raporlanması konularında özellikle sivil toplum kuruluşları için Türkçe dilinde hazırlanmış çok fazla kaynak bulunmuyor. Bu kitap özellikle ayrımcılık yasağı ile ilgili mevcut bilgi eksikliğini bir ölçüde gidermeyi hedeflemektedir.

Ayrımcılıkla mücadele için devletlerin, sivil toplum kuruluşlarının, mağdurların ve diğer gerçek veya tüzel kişilerin izleyebilecekleri birçok yol bulunmaktadır. Bu yollardan hangisinin veya hangilerinin seçilmesi gerektiği duruma ve mücadeleyi yürütenin konumuna bağlı olacaktır. Örneğin, ayrımcılıkla mücadele için devletlerin izleyebileceği yollar ile bir şirketin, bir sivil toplum kuruluşunun veya bir mağdurun izleyeceği yollar farklı olacaktır. Ancak, ayrımcılıkla mücadeleyi amaçlayan her kim olursa olsun, öncelikle ayrımcılığın var olduğunu ortaya koyması gereklidir. Ortaya konulması gereken ayrımcılık bazen tek bir vaka, bazen süregiden bir durum, bazen de risk niteliğinde olabilir.

Ayrımcılığın var olduğunun ortaya konulması, ayrımcılıkla mücadele için yeterli değildir. Ayrıca yaygınlığının, nedenlerinin, sorumlularının, mağdurlarının, hangi alanlarda ortaya çıktığının ve bunlara benzer birçok hususun da ortaya konulması gerekir. Zira mücadele edilecek olguyu ve unsurlarını kavramaksızın ona karşı savunu yürütmek mümkün değildir.

Bu çerçevede kitabın ilk bölümünde öncelikle genel olarak ayrımcılık yasağı bağlamında uluslararası hukuk ile ortaya konulan güncel standartlara, ayrımcılığın tanımına ve kapsamına yer verilmiştir. Bununla birlikte dünyada ayrımcılıkla mücadele alanında oluşturulmuş olan mekanizmaların kuruluşu, yetki ve görevleri, çalışma biçimleri, mağdurların sahip oldukları haklar ve benzeri noktalar üzerinde durulmuştur.

Kitabın ikinci bölümü ise ayrımcılıkla mücadeleyi amaçlayan herkese ve her kuruma, ayrımcılığı tüm ayrıntısıyla ortaya koyabilmesi için gerekli araçları sunmayı amaçlamaktadır. Bu araçlar, izleme ve belgelemedir. Bu çerçevede, öncelikle bu kavramları tanımlamak, sonra da bu araçların ayrımcılıkla mücadele için neden ve nasıl kullanılabileceğini, bu sürecin nasıl planlanabileceğini açıklamak gerekmektedir. İkinci bölümde sunulan bilgilerin kural niteliğinde olmadığı, bu araçlardan daha farklı şekillerde yararlanılabileceği gibi planlamanın da daha farklı yapılabileceği belirtilmelidir.

Kitapta son olarak ayrımcılıkla mücadele için çalışanların veya bu alanda araştırma yapanların başvuru kaynağı olarak kullanabileceği bir dizi bilgiye yer verilmiştir. Ayrımcılık yasağına yer veren belgeler, ayrımcılık yasağının ihlali durumunda başvurulabilecek veya bilgi ve destek alınabilecek kurumlar ve mekanizmalar ve seçilmiş kaynakça bu bölümde yer almaktadır.