Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Türk hukukunda normlar hiyerarşisi

– Anayasa,

– Temel hak ve özgürlüklerle ilgili uluslararası sözleşmeler,

– Kanunlar, kanun hükmünde kararnameler ve temel hak ve özgürlüklerle ilgili olmayan uluslararası sözleşmeler,

– Tüzükler,

– Yönetmelikler, genelgeler vs.

Ayrımcılık yasağı Türk hukukunda uzun süredir yer almaktadır. 1924 Anayasası’ndan başlayarak, anayasalarda ve pek çok kanunda “eşitlik ilkesi” ve “ayrımcılığın yasaklanması” ile ilgili düzenlemeler mevcuttur. 1982 Anayasası yasalar önünde eşitliği “Kanun önünde eşitlik” başlığı ile 10. maddede şu şekilde düzenlemiştir:
Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.

(Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 12/9/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.

(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.

Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
Anayasa’nın 10. maddesinin gerekçesine göre, madde demokrasinin üç vazgeçilmez ilkesinden birini teşkil etmektedir. İnsanın insan olması dolayısıyla doğuştan bir değeri ve haysiyeti vardır ve bu insanın tabii hakkıdır. Bu hak dolayısıyla herhangi bir niteliğe veya ölçüye dayanılarak insanlar arasında ayrım yapılması ve kanunların uygulanması açısından da fark gözetilmesi mümkün değildir. Böylece, insanlar arasındaki eşitliğin temellerinden birini de kanunlar önünde eşitlik ilkesi sağlamaktadır. Bu hakka saygı göstermek devlet organları ve idari makamlar için de bir görevdir ve devletin organları ve idari makamları, bütün işlemlerinde insanlar arasında ayrım yapmadan devlet faaliyetlerini yürütmek zorundadır.¹¹⁷ 10. madde Anayasa’da genel esaslar arasında düzenlenmiştir ve hem kanun önünde eşitliği hem de ayrımcılık yasağını öngörmektedir. 10. madde ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi’nin oldukça fazla sayıda kararı vardır.

Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası hükümleri gereğince kurul­muştur. Mahkeme’nin temel görevi, Anayasa değişikliklerini, kanunları, kanun hükmünde kararnameleri (KHK), TBMM İçtüzüğü değişikliklerini Anaya­sa hükümleri temelinde denetlemek ve Anayasa’ya aykırı bulunanları iptal etmektir. Bu yetki ile Anayasa Mahkemesi, Anayasa maddelerini yorumlayabilme yetkisine sahiptir.