Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Ayrımcı Mevzuat veya Uygulamanın
Sorumlusu Bakımından Kapsam

İzlemenin kapsamının, ayrımcı mevzuat veya uygulamanın sorumlusu bakımından da genişletilmesi ya da daraltılması mümkündür. Bu çerçevede, amaca bağlı olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin benimsediği kanunların farklı din veya inanca sahip kişiler bakımından ayrımcı etkiler doğurup doğurmadığı izlenebileceği gibi, aynı konudaki izleme Milli Eğitim Bakanlığı’nın yönetmelikleri veya uygulamaları ile sınırlı olarak da yapılabilir. Hatta bir ilköğretim okulu müdürünün veya bir din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretmeninin izlenmesi de mümkündür.

Bu tür bir izlemenin şirket ve kurumların işleyişlerini, insan haklarına ve onuruna saygı yönünden geliştirme amacını taşıması da mümkündür. Örneğin, bir şirket engelli istihdamı bakımından güçlenmeyi amaçlıyorsa, şirket ile sınırlı bir izleme, şirket içerisinde ayrımcılık olarak nitelendirilebilecek uygulamaları ortaya çıkartacak ve ayrımcılığın ortadan kaldırılması için alınması gereken tedbirlere işaret edecektir. Bu izlemenin uzun bir döneme yayılması veya zaman zaman tekrarlanması da mümkündür. Böylece, bir kurum veya şirketin zaman içerisinde hangi yönde ilerlediğine ilişkin sonuçlar da elde edilebilecektir. Bu husus özellikle, ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve/veya eşitliği sağlamak için tedbir alındığı hallerde, bu tedbirlerin gerçekten etkili olup olmadığını tespit edebilmek bakımından önemlidir.

Karşılaştırmanın faydalı olacağı hallerde, aynı izleme birden fazla şirket veya kamu kurumunda da yapılabilir. Bu hallerde izleme, karşılaştırmaya olanak verecek şekilde, aynı tür araçlar kullanılarak, aynı kademedeki ve sayıdaki kişilerle görüşmeler yapılarak gerçekleştirilmelidir. Örneğin farklı illerdeki Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Şube Müdürlükleri izleniyorsa, bir İŞKUR Şube Müdürlüğünde sadece çalışanlarla, bir diğerinde sadece hizmetten yararlananlarla yapılacak görüşmeler bazı veriler sağlasa da karşılaştırma olanağı vermez. Dolayısıyla, bu izlemenin amacına varması mümkün değildir. Bu tür karşılaştırmalı izleme ve belgeleme faaliyetlerinin çeşitli yönlerden faydalı ve gerekli olduğu belirtilmelidir. Örneğin, bir ildeki İŞKUR Şube Müdürlüğünde var olan olumsuzluk, diğer Şube Müdürlüklerinde yaşanmıyorsa, o halde sorunun mevzuattan ziyade, söz konusu Şube Müdürlüğündeki uygulamadan ve yöneticiden kaynaklandığı anlaşılacaktır. Eğer sorun bir bakanlığa bağlı il müdürlüklerinin bir kısmında yaşanıyor bir kısmında yaşanmıyorsa, o halde mevzuatın açık olmamasından ve farklı şekillerde yorumlanabilmesinden kaynaklanıyor olabilir. Bu halde sorumlu, yasama organı olacaktır. Yine, karşılaştırmalı izleme ve belgeleme faaliyetleri ayrımcılıkla mücadeleye ilişkin iyi örneklerin tespit edilmesini de sağlayacaktır.