Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

İlk ixtiralar

Texnologiya inqilabına təkan verən ilk ixtira 1733-cü ildə edilmişdir. İngiltərənin tekstil sənayesində Samuel Crompton tərəfindən icad edilən kanat əyilmə maşının yeganə nümunəsi böyük miqyaslı sənaye inqilabı üçün əsas mənbə idi. İspan və ingilis gəmiləri Mərkəzi Amerika qızıllarını Avropaya daşıyırdı. Bütün bunlar sənaye inqilabına gətirib çıxaran prosesləri dəstəklədi. Bunun üçün mexaniki bir məkan dizaynı oldu.

Bu illər ərzində bir sıra yeni kəşflər oldu.1765-ci ildə James Hargreaves bir mexaniki iplik maşını icad etdi. 1765-ci ildə Ceyms Vatt bu mexaniki maşının daha ucuz və davamlı variantını icad etdi. Daha sonra, 1769-cu ildə Rişard Arkvrayt bir bunker icad etdi ki, bu da dönən bir çərçivə örtüyü idi. Bu dönəmlərdə (1769-70) Nikolas Jozef tərərfindən yaranan zavod istehsalı olan su və buxar dəzgahlarında yeni iplik və toxuculuq maşınları hazırlanmışdır.

Bir neçə il sonra 1803-cü ildə Robert Fulton ilk buxar dəzgahını hazırladı. Buxarlı maşın sənaye inqilabının ən mühüm hadisələrindən biri olmuşdur. 1763-cü ildə Ceyms Vatt, Şotlandiyada buxarla işləyən maşını icad etdi. Bu maşının inkişaf etmiş forması, maşın əsrinin həqiqi başlanğıc nöqtəsini təşkil edir (şəkil 4).

Daha sonra Henry Fordun ilk konveyer ixtirasi böyük maraq doğrultdu. Dünyada ilk istehsal olan ucuz xalq avtomobili istehsalı cəmiyyətin estetik baxışlarını dəyişirdi.

1851-ci ildə İngiltərədə birinci dünya sənaye sərgisi keçirilir. Bu sərgiyə bir çox təşkilatçılar, şəhzadə Konsert Albert və Sir Henri Colm və 32 ölkə qatıldı. Layihə pavilyonu "Billur Sarayı" bağbançısı Jozef Paxton tərəfindən yaradılmışdı. Bu sərgidə maşınlar, minerallar, əl işləri, bağ avadanlıqları və lokomotivlər, porselen, pambıq və. s təqdim edildi.

İlk Dünya Sərgisinin bitməsindən sonra İngiltərə texniki inkişafın sərəncamında olduğunu dünyaya göstərdi. Siyasətçilər düşünürdülər ki, sürətli texnikadan istifadə edərək elmdə bütün nailiyyətlərə yiyələnmək olar. Memarlıq formalarının mexaniki cilalanması ilk dəfə dizaynerlər tərəfindən ortaya çıxdı. Görünüşü böyük əhəmiyyətə malik idi. Xarici stil üslubu estetik keyfiyyətləri yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunurdu. Beləliklə, ibtidai dekorasiya yarandi. 19-cu əsrdə sənət tarixçiləri və mədəniyyəti, memarlar, yazıçılar ,sənətçilər müəyyən bir "sintetik" üslub və ya tanınma axtarışına başlandı. Sənayeləşmə dizayn dünyasında iki anlayışın ortaya çıxmasına səbəb oldu.

1) Estetik forma və yaratdığı funksiya arasındakı boşluğu aradan qaldırmaq. Sənaye inqilabı, sənət və sənətkarlığın islahatı.

2) Konsepsiyanın mənası ən azı təbliğat şəklində sənayenin dəstəyidir.

Lakin, 19-cu əsrdə inkişaf edən kapitalist istehsal üsulu işçini əməyindən məhrum edirdi. Bir şəxs öz qabiliyyətini əl əməyi göstərmək imkanını itirir, ixtiraçılıq və həssaslıq, maşınların hissəsinə çevrilirdi.

Bazarda sərbəst buraxılan kütləvi istehsal insanların zövqünü zəhərlədi. Mənzillər belə vulqar ev əşyaları ilə bəzədilirdi. Bu proses 19-cu əsrin ilk yarısında sosial çətinliklərin səbəblərini anlaşılmaz həddə gətirib çıxardı. Saxta burjua mədəniyyətinə qarşı etirazın ilk səsləri İngiltərədə səsləndi. Maşınların ixtira edilməsi, texnologiyanın inkişaf etdirilməsi görkəmsiz bir müasir və artan gücün sona çatması idi.