Azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti Tələbə: Əliyeva Aysel Fakültə: İbtidai Təhsil İxtisas

2.Görmə analizatorunun quruluşu və funksiyası
Kürəşəkilli göz alması kəllənin göz yuvasında yerləşir.Göz almasının divarlarından göz almasının xarici səthinə gözü hərəkət etdirən əzələlər gəlir. Gözün ətrafındakı üzvlər onu xarici mühitin zərərli təsirlərindən qoruyur. Qaşın tükləri alından axan təri yanlara axıdır,göz qapaqları və kirpiklər gözə toz düşməyə qoymur. Gözü qoruyan üzvlərə onun bayır bucağındakı gözyaşı vəzisidə aiddir. Bu vəzinin ifraz etdiyi gözyaşı daim göz almasının üzərini isladır,gözün xarici qatındakı canlı hüceyrələri qurumağa qoymur,gözü qızdırır, gözə düşmüş yad cisimləri yuyub aparır,sonra isə göz yuvasının içəri küncündən göz yaşı kanalı ilə burun boşluğuna axır. Gözü xaricdən örtən sıx ağlı qişa onu mexaniki və kimyəvi və közə kimyəvi zədələrdən qoruyur, gözə yad cisimlər və mikroorqanizmlər düşməyə qoymur.
Gözün ön hissəsində bu qişa şəffaf buynuz qişaya keçir;bu qişa işıq şüalarını pəncərə şüşəsi kimi sərbəst surətdə içəri buraxır. Ortadakı damarlı qişanın işərisində sıx qan damarları şəbəkəsi vardır, bunlar göz almasını qanla təchiz edir. Bu qişanın daxili səthində işıq şüalarını udan boyayıcı maddə - nazik qara piqment qatı vardır. Gözün ön hissəsində buynuz qişanın qarşısında damarlı qişa güzehli qişaya keçir, bu qişa açıq mavi rəngdən tutmuş qaraya kimi müxtəlif rəngdə ola bilər. Gözün rəngi həmin qişadakı piqmentin miqdarından və tərkibindən asılıdır. Buynuz qişa ilə güzehli qişanın arasında tam şəffaf maye ilə dolmuş sahə vardır. Buynuz qişa və şəffaf maye işıq şüalarını buraxır ki,onlarda güzehli qişanın ortasındakı bəbək adlanan dəlikdən göz almasının içərisinə keçir.İşıq şüaları düşən kimi bəbək dəliyi reflektor surətdə daralır. İşıq zəif olduqda bəbək genəlir.
Bəbəyin dalında şəffaf billur yerləşir. O iki tərəfi qabarıq linzaya oxşayır və kirpikli əzələ ilə əhatə olunmuşdur.İşıq saf billura oxşayan şüşəyə bənzər cisimdən keçib gözün daxili və çox zərif olan tor qişasına düşür.Bu qişada işıq şüalarının qıcıqlandırıcı təsiri ilə oyanan hüceyrələr vardır. Bunlar işıq qəbul edən hüceyrələr,yaxud görmə reseptorlarıdır.Oyanma işıq qəbul edən hüceyrələrdən görmə siniri ilə beynə ötürülür. Tor qişanın kolbacıq hüceyrələrindən qırmızı, ultrabənövşəyi və yaşıl şüalara həssas olan hissəsi bu rənglərin ayırd edilməsində əsas rol oynayır. Bəzi adamlarda belə və başqa tipli kolbacıq hüceyrələrin olmaması bir və iki əsas rəngləri ayırd edə bilməməsinə səbəb olur. Belə adamlar daltonistlər adlanır. Tor qişanın mərkəzində yalnız kolbacıqar toplanmışdır. Bu hissə sarı ləkə adlanır. Görmə sinirinin qişaya birləşən yeri kor ləkə adlanır. Kor ləkə sarı ləkədən aşağıda yerləşmişdir. Beləliklə, görmə qıcıqlarının qəbul edilməsi kimi mürəkkəb bir proses torlu qişada başlayır və beyin yarımkürələri qabığının görmə nahiyyəsində qurtarır.Həmin proses görmə analizatorunun tamlığı sayəsində həyata keçirilir. Göz alması rüşeym inkişafının ilk mərhələsində baş beyin qabığının ön hissəsinin qabarmasından yaranır.
Gözün inkişafı çox sürətlə gedir və rüşeymin 6-7 aylığında “bəbək refleksi” yaranır. Görmə analizatoru 7 yaşında tam formalaşır. Körpə 6 aylığında rəngləri seçmək qabiliyyətinə malik olur. Gözün işığa qarşı həssaslığı körpələr və kiçik yaşlı uşaqlarda zəif olur. Gözün görmə qabiliyyətini qorumaq üçün yaş dövrlərinə uyğun olaraq bir sıra gigiyena qaydalarına riayət edilməlidir. Kitab oxuduqda çalışmaq lazımdır ki, həriflər yaşa uyğun olsun.
Buna görə dəkitab oxuduqda, yazı yazdıqda və başqa bir iş gördükdə bunları gözdən 30-35 sm aralı tutmaq lazımdır.Uzun müddət kitab oxuduqda 25-30 deqiqeden bir tənəffüs etmək lazımdır.Ən çox təbii işıqdan istifadə etmək lazımdır. Avtobusda, metroda gedərkən kitab oxumaq gözü zəiflədir. Çünki bu zaman kitabla göz arasındakı məsafə tez-tez dəyişir və kitabın üzərinə işıq lazımınca düşmür. Gözləri tozdan qorumaq lazımdr. Onları əllə ovuşdurmaq çirkli dəsmalla silmək olmaz.Bunlara əməl etmədikdə gözə infeksiya düşür.Müxtəlif göz xəstəlikləri yarana bilər.
Bəzən görmə pozğunluğu avitominoz nəticəsində baş verir. Görmənin bu cür pozğunluqlarının qarşısını almaq üçün tərkibində kifayət gədər A vitamini olan qidalardan istifadə etmək lazımdır. Uşaq və yeniyetmə yaşlarında papiros çəkmək,spirtli içkilər içmək və narkotik maddələrdən istifadə etmək görmə sinirini zədələməklə korluğa səbəb ola bilər. Bunların qarşısını almaq üçün sanitariya –gigiyena qaydalarına əməl edin, gözlərinizə qulluq edin, onları qoruyun.