Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

10. ALLAH XOFU
İmam Hüseyinnən Allah-tala kəlmələşmişdi. Allah-tala İmam Hüseyinə demişdi ki, üç kəlmə sənnən danışıram. Birini de, birini desən də olar, deməsən də, birini demə safsim.

Adam göndərirdilər quyudan su çıxartmağa. Gedip quyuya yen­dihcə baş gedirdi, bədən qalırdı. Bir günnəri Cənab Əmir qeyz­dəndi ki, mən gedip quyudan su çıxardajam. Getdi yendi quyuya. Dedi ki, mən desəm ki, yandım, çəkin, çəkmiyin haa, yendirin aşağı.

Cənab Əmir yendi quyunun divinə, çığırsa da çəkmədilər. İmam Hüseyinin qulluxçusu vardı. Dedi ki, durarsan quyunun ağ­zın­da, hər kəs gəlip maa Cənab Əmirin salamat çıxdığını desə, dün­ya­da nə isdəsə, verəjəm. Nəysə, qulluxçusu da durup orda gözdü­yür. Cənab Əmir yendi, getdi yerin təkinə, yerin altında gördü kü, burda cin qoşunu var. Cənab Əmir qılıncı çəkdi, düşdü bu qoşuna. Sağa, sola çala-çala yerin altıynan gedirdi. Namazı olanda çızığı çəkirdi, cızığın içində namazı qılırdı, heş kəs yaxın gələ bilmirdi. Bir də kutarannan sora çalırdı qılıncı. O qədər qırdı ki, getdi çıxdı quyunun altında cin patcahı varıdı, cin patcahının hüzuruna. Cin patcahı dedi ki, bizim camahatı niyə qırırsan?

Dedi:

– Sizin millət niyə tabe olmur?

Dedi:

– Siz nə möcüzə gösdərirsiz ki, sizə tabe olax?

– Nə möcüzə isdiyirsən, – Cənab Əmir dedi.

Dedi:

– Durduğun yer dünyanın harasıdı?

Dedi:

– Durduğum yer – yerin altındadı ha, – dünyanın ortasıdı, Kəbənin evidi, Kəbənin evinin altıdı.

Dedi:

– Hə.

Cin patcahı dedi:

– Arvad çoxdu, kişi?

Dedi:

– Arvat.

– Niyə?

Dedi:

– Arvat belə çoxdu ki, arvat arvatdı, arvadın yolunca gedən kişi də arvatdı.

Dedi:

– Saa fəda olax. Nə deyirsən biz eliyək, saa biyət eliyək. Mənim övladım yoxdu.

Cənab Əmir civinnən alma çıxardıp dedi:

– Adın nədi?

Dedi:

– Adım Cəfərdi.

Dedi:

– Yarısını özün ye, yarısını ver arvadın yesin. Bir övladın olajax, adını qoydum Səfər.

Burda razılaşdı, Cənab Əmir su da götürüp çıxdı yuxarı. Dedi:

– Məni çəkin.

Quyunun ağzında duran qaroulçu yüyürə-yüyürə getdi İmam Hüseynin üsdünə ki, müjdəmi bu saat ver, Cənab Əmir gəlir. Dedi:

– Nə verim? Mal verim, pul verim?

Dedi:

– Yox, heş şey isdəmirəm.

Dedi:

– Bəs nə verim?

Dedi:

– O, Allah-talaynan üş kəlmə danışmısan haa. Allah-tala saa deyip ki, birini de, birini desən də olar, deməsən də, birini heş demə. Bax, o demə dediyini gərək maa deyəsən, – deyəndə qaldı İmam Hüseyin aciz. Allah-taladan səda gəldi ki, ya İmam Hüseyin dediyaa əməl elə. Mən icazə verirəm, de. Dedi ki, Allah-tala deyir ki, kimin ürəyində bir xaşxaşın dənəsincən mənim xofum olsa, o, cəhənnəm odunnan kənardı – deyəndə başdadı bu süzdü əynə, süzdü bəynə ki, mən elə siznən yaşıyıram, onda mən heş cəhənnəm odu görmüyəjəm.
11. HƏZRƏT ƏLİ
Bir gün imam Əli girir su suarmağa. Belinə bir şivrim bağlıyır, su suarır. Vəzir, vəkil çıxmışmış ova. Deyir ki, əmi can, işin irəli. Bırda niyə su suarırsan?

Deyir:

– Mən qulam da. Bir adam yoxdu ki, məni apara işdədə.

Deyif:

– Gə gedəh bizim ağamızın yanında işdə, bizə nökər lazımdı.

Gətirif deyir:

– Patşahi-aləm sağ olsun, yolda bir dənə kişi vardı, belində şivirim. Gətirmişəm ki, bizdə tavla-zad altı təmizdəsin da, nökər.

Deyir:

– Xoş gəlmisən oğul, əlinnən nə gəlir?

Deyir:

– Əlimnən hər şey gəlir, bir tavla təmizdəməh gəlmir.

Deyir:

– Yox, nökərsən, təmizdəməlisən.

Baxır ki, hər yer kol-kosdu. Yatır, üzünü tutur Allaha, bacıla­rını çağırır. Bacıları deyir:

– İmam Əliyə bir iş tapşırılıf, gedəh o tavlanı təmizdiyəh.

Tezdən duruf görür nə? Tavla elə bil çiçəh, od tutuf yanır. Bı nətər yatıf, heylə də duruf, amma tavlıya baxırsan çiçək kimi təmiz. Deyif:

– A qulum, sənnən bir söz soruşum.

Deyif:

– Soruş.

Deyif:

– Bı ağajdarı sən qəşəh təmizdiyə bilərsənmi? Orda mənim dörd dənə pəhlivanım var, gələ bırda sənnən oynuyə. Oynuyə bilərsənmi?

Deyif:

– Oynuyaram.

Üzünü tutuf Allaha, bacılarını çağırıf. Deyif:

– Bı ağaşdarı götürürsən, yerinə gül əkirsən.

Bu da yatır. Patşahın da gözü bundadı. Vəzir, vəkil baxçıya baxır, gedir deyir ki, patşahi-aləm sağ olsun, həyət od tutuf yanır. Get bax, çiçəh-çiçəyi, bülbül-bülbülü çağırır. Hər şey öz qayda­sında gedir. Hər yer çiçəhdi. Deyir:

– Təmizdəməya bir söz demirəm. Mən bı sirdən baş aça bilmi­rəm. Mənim pəhlivannarım gələ bilərmi?

Deyir:

– Gəlsin.

Pəhlivanın biri xoruzdanır, deyir:

– Patşahi-aləm, bının nə canı var? Mən bına əl atsam, beli qırılajax.

Deyir:

– Qırılar, canın sağ olsun. Qırılsın da.

Oynuyullar. Bı nə qədər eliyir bunu yerinnən tərpədə bilmir. Qul deyir:

– Patşahi-aləm sağ olsun, izin ver, mən bı pəhlivanı tərpədim yerinnən.

Deyir:

– İzn verirəm.

Bu barmağını salır, bir dəfə fırrıyıf tulluyur. Bacıları çığırıf deyir:

– Onu Əli yola salıf. Vurun başına, qayıtsın.

Uje yavaş-yavaş yenəndə əlini atır, göydə tutuf qoyur yerə. Bı bilmədi. O biri pəhləvan gəlir, onu da həylə. O birsi gəlir, onu da gənə tulluyur. Daa uzun danışmıram. Bu da buna lağ eliyif ki, bu­nun civrimi var. Deyif:

– Neyniyəh, qırılar, qırılar da. Mən qulam onsuz da. Sizdən pul almamışam, bir şey eləməmişəm.

Genə şaha deyir:

– Patşahi-aləm sağ olsun, izin ver, bını da tulluyum.

Deyir:

– Tulla görüm.

Bir dəfə hərriyir belə, bir dəfə hərriyir belə, bını da tulluyur. Genə də deyillər bunu Əli yolluyuf, vurun başına qayıtsın. Göydə əlini salır qayışına, tutur qoyur yerə. Buların dördünü də məğlub eli­yir. Axırıncı gəlir. Deyir:

– Patşahi-aləm sağ olsun, izin ver, mən bını isdollu-zaddı tulluyum.

Deyir:

– Tulla.

Nə qədər eliyir nə isdol tərpənir, nə qurban olduğumu tərpədə bilir. Qurban olduğum da cır-cında paltarın içindədi. Deyir:

– İcazə ver, indi mən tulluyum onu.

Tulluyur, onu da tutuf qoyur yerə. Deyir:

– Qulum, buların məşqlərini çıxdıx, indi sən mənnən nə isdiyirsən?

Deyir:

– Mən sənnən heş nə isdəmirəm.

Vəzir-vəkil ayannan qayıdır ki, patşahi-aləm sağ olsun, bının cındasınnan mal tavlasının iyi gəlir, bını nəyə saxlıyırsan. Bı nökər sənin kimi patşaha layığ dəyil. Bını başına qax, çıxsın getsin. Bına agahdı axı. Üz tutur göyə, bacılarına deyir ki, o kolu-kosu gətirin qoyun yerinə. Baxıllar ki, bağdan əsər-əlamət yoxdu. Hamısı palıtdı, civirdi^*, nədi, nədi. Baxır görür ki, tavla bombolom boşdu. Elə bircə dəfə deyir ki, əynə baxın, adamız gəlir. Bular o tərəfə çörüləndə bu qeybə çəkilir. Gədə gənə həmən yerdə, şıvırım belində su suarır. Şah vəzirə baxır, vəzir vəkilə baxır. Deyir, bı nə sirrdi?

Deyif:

– Qurvan olduxlarımız düşüf əlimizə, biz onu qul kimi işdət-mişih, tavla təmizdətmişih, amma qurvan olduğumuz olduğunu bil­mə­mişik.

12. XƏNCƏRİN ŞAHİDLİYİ
I mətn

Bir patşah varmış, bir öz oğlunu saxlıyırmış, bir də qardaşı oğlunu. Günnərin bir günündə bunnar yekəlif boylu-buxunnu oğlan olullar. Amma bunnarın ikisi də bir qız isdiyir. Patşah bu qızı öz oğ­luna alır. Toy axşamı oğlan gəlinin yanına gedəndə qapıda fin­kay­nan^* vuruf öldürüllər. Xəbər gedir patşaha ki, qibleyi-aləm sağ olsun, oğluu öldürüflər.

Bunnan qəzəflənən patşah deyir:

– Məmləkətimdə nə qədir adam var, qırın!

Vəzir deyir:

– Qibleyi-aləm sağ olsun, bunu bir adam eliyif, hamı eləmiyif ki.

Deyir:

– Onda, vəzir, ya mənim oğlumu öldürəni tap, ya da sənin boynu vurajam.

Vəzir deyir:

– İş ki belə oldu, qibleyi-aləm sağ olsun, bu yaxınnarda murat hasil olan bir şəhər var. Maa bir böyüh qoşun ver, gedəh o şəhərə. O şəhərə Məkkə deyillər. Ora getsəh murat hasil olar. Mən gedim örgənim bunu.

Patşah böyüh bir qoşun düzəldif verdi vəzirə. Meyidi də götürüllər, qoşun yol alır Məkkə şəhərinə.

Məkkə şəhərinə çatanda bunnarın qabağına Abıbakir çıxır. Bular deyillər ki, bura murat hasil olan şəhərdi. Bizim bir müşkül işimiz var, buna çarə. Abıbakir çarə tapa bilmədi. Ona görə də vəzir bunu tutup əl-qolunu bağladı. Sora bu Yezidnən qarşılaşdı. Yezid də buna cavaf vermiyənnən sora vəzir deyir:

– Bu şəhəri dağıtmalıyam. Ya mənim muradım hasil olmalıdı, ya da bu camaatı niyə alladırsız.

Bu vaxt Salmani-Fars böyürdən çıxıf deyir:

– Bu camaatın əlini-qolunu bağlama. Bu şəhərin bir yiyəsi var.

Sora da Əli olan evi gösdərir. Deyir:

– Sən get, ancax o sənin suala cavaf verə bilər.

Vəzir qoşunu da götürüf gedir Əli olan binaya girir. Əli Mə­həm­mədin vəsiyyətiynən iyirmi dörd ildən sora taxta çıxacıymış. Vəzir gedir Əlinin yanına. Deyir ki, bizim bir müşkül işimiz var, onu həll eləməlisən. Mənim patşahımın oğlunu öldürüflər. İndi onu öl­dü­rən tapılmalıdı. Əli deyir, qoy baxım. Hesaflıyır, görür iyirmi dörd ili tamam olur. Deyir, indi deyə bilərəm. Qoşun gəlsin bura. Baxır, deyir ki, bu adamı öldürən qoşunuzun içindədi. Patşahın qardaşı oğludu. Bu belə deyəndə patşahın qardaşı oğlu qoşunun içinnən çıxır, deyir:

– Əli, sən yalan deyirsən. Həylə şey yoxdu.

Əli deyir:

– İş ki belə oldu, sən onu öldürən vaxtı qapının üsdündə bir cüt göyərçin varıdı. Allahın əmriynən, ay göyərçin, gəl bura.

Göyərçin uçuf gəlir, Əlinin qolunun üsdünə qonur. Əli deyir:

– Ey göyərçin, Allahın əmriynən dil aç, deynən bu oğlanı kim öldürüf.

Göyərçin dil açıf deyir ki, onu öz əmisi oğlu vurdu. Gənə pat­şa­hın qardaşı oğlu deyir: “Şər deyirsən. Sən sehirkar Əlisən”. Bu vax Əli oğlanın kürəyinə saplanan pıçağı çıxardıf stolun üsdünə qoyma­larını əmr eliyir. Əli pıçağa deyir:

– Ey pıçax, dil aç Allahın əmiriynən, de görüm, bu oğlanın kürəyinə niyə girmisən?

Pıçax dil açır, deyir:

– Ya Əli, məni kim əlində tutuf hara vurursa, ora girməliyəm. Məni patşahın qardaşı oğlu vurdu ona. Mən də girdim öldürdüm.

Gənə də patşahın qardaşı oğlu deyir:

– Sən sehirkarsan. Pıçax dil aşmaz.

Belə olanda Əli yeddi rükət namaz qılıf Allahdan oğlana can isdiyir. Bu ölən oğlanın adı Novruzumuş. Novruz dirilir. Əli Novruza deyir:

– İndi deynən görüm səni kim vurdu?

Novruz deyir:

– Ya Əli, məni vuran əmim oğludu, budu.

Bunu deyəndə hamı isdiyir Novruzu öldürəni öldürsünnər. Əli deyir:

– Bura Məkkə şəhəridi, qan tökmüyün, burdan aparın.

Bu gün mənim taxta çıxmağımın iyirmi dördüncü ili tamam oldu. Novruz da dirildi. Mənim taxta çıxmağımı hamı bayram eliyəjəh innən belə. Mən də həmin bayramın adını bu oğlanın adıynan Novruz qoyuram. Bunnan da Novruz bayramı yarandı.

II mətn

Bu bayrama həm Novruz bayramı, həm də Əli bayramı de­yillər. Mən yanımda danışılanı deyirəm. Yəqin ki, bu Əfqanıstan olar da, əfqan patşahı oluf. Əfqan patşahının oğlu Novruz oluf. Bı Əfqan patşahın qoşununun içində bir dənə qara qul olur. Bu Novru­zu toy gecəsi Qara qul öldürüf. [Əfqan padşahı] deyif ki, mən özüm şah olam, patşah olam, oğlumu kim öldürüf bilmiyəm, tapmıyam? Bına deyillər ki, sən get Ərəbistana, orda saa oğlunun ölümünü de­yə­­cəhlər. Bı durur gecava tutur, meyidi qoyur gecavaya, qoşun gö­tü­rür gedir. Ərəbistana adam göndərir, casus göndərir ki, icazə ver­sin şəhərə daxil olum. Bına icazə verillər, bı şəhərə daxil olur. Deyir ki, maa buranın vəsini gösdərin. Vəs deyirmişdər da, böyüyünü.

Bından əvvəl Məhəmməd peyğəmbər öləndə Əliyə vəsiyət eliyir ki, Əli, sən pəhləvansan, güclüsən və qüvvənə arxalanıb Ömər, Osmannan bəhs eləmə. Sən təhsən, arxasızsan. Əli qüvvətdi pəh­livan oluf, həm də biliciymiş, hər şeyi bilirmiş. Heç irişmə də onnara. Əli bı taxtda oturası imiş. Məhəmməd peyğəmbər rəhmətə gedənnən sora Ömərnən Osman zorrulux eliyif taxta bullar çıxıf.

Bı da (Əfqan padşah – top.) vəsi yerini örgənif bıra gələndə bına yetmiş iki dildə salam verif. Bının salamını ala bilmiyif. Deyif:

– Bı mənim salamımı ala bilmir, mənim oğlumun ölümünü hardan bilif deyəjəh. Bıranın vəsi, bilicisi kimdi onu mana deyin.

Bına deyillər ki, sən cənab Əlini gətirtdir. Əlini gətirtdirir. Yetmiş iki dildə salam verir, yetmiş ikisini də Əli alır. Deyir:

– Hə, bınnan vəs olar.

Bına sula verir ki, gəcavədəki nədi? Deyir:

– O sənin oğlun Novruzun meyididi.

Deyir:

– Kim öldürüf?

Deyir:

– Sənin qoşununun içindəki Qara qul öldürüf.

Qara qul çıxır, deyir:

– Yalan deyir, mən öldürməmişəm.

Deyir:

– Xəncəl, dillən!

Xəncəl Qara qulun belinnən qınınnan çıxır, dəyir yerə. Dillənir, deyir ki, Qara qul vırdı, mən də kəsdim. Qara qul deyir ki, o sehirkardı, mən ona inanmıram da, yalan danışır. Bu Əli canım qurvan olmuş, Allaha üz tutur ki, sana agahdı hər şey. Allah-tala tərəfinnən Əliyə səda gəlir ki, ya Əli, meyidi tut suya, ağzının lı­qavınnan cəh yarasına. Meyidi tutur suya, ağzının lıqavınnan çəkir, meyit axsırır qalxır. Bu dəfə cənab Əli qoymur Qara qulu Əfqan padşahı öldürsün. Deyir ki, mən sənin oğlunu diriltdim, sən də onu bağışda mana. Qoşunun içinnən çıxart, qoy çıxsın getsin. Həmən Əfqan patşahı Ömər Osmanı götürür taxtdan tulluyur, Əlini qırmızı geydirir çıxardır taxta. Əli olur vəs, böyüh da. Onnan sora həm Nov­ruz­ dirilir, həm də Əli taxta çıxır. Ona görə də bı həm Novruz bayramı oluf, həm də Əli bayramı oluf. İkisi bir günə düşüf, bir vaxta. Əlinin qırmızı geyinif taxta çıxan günü. Niyə qapıya qırmızı bağlıyıllar? Əlini qırmızı geydirir çıxardır taxta, Novruz da dirilir toyunu eliyir. Onnan sora bu bayramın adı mən belə bilirəm ki, həm Əli bayramı qalıf, həm də Novruz bayramı.

Söyləyici nağılı qayınatasından eşidib.
13. ALTI ŞAHILIQ RUZU
I mətn

Bir dənə şəxsi olur, bir oğlan. Onun məşkulatı oyumuş ku, kəndirini götürürmüş, baltasını götürürmüş, gedirmiş meşədən bir şələ odun yığırmış, gətirip satırmış. Eşitmisən munu? (söyləyici sua­lı toplayıcıya verir – top.). Satır altı şaaya, gətirir verir çörəyə, yeyir. Bir günnəri deyir:

– Ə, mən nə vaxdatan günümü çürüdəjəm belə? Bir şələ odun gətirirəm, verirəm altı şaaya, yeyirəm.

Çıxır durur yolun qırağında. Görür kü, Allah-talaynan danışan varımış dana, icazə alır, gedir Allah-talaynan söhpət eləməyə. Deyir:

– Sən allah, mənim ərzi-bəndəliyimi Allaha elə, görüm mən nə vaxdatan bu kəndirnən, balteynən dolanajam. Altı şaaya verirəm, altısını da gətirirəm verirəm çörəyə, yeyirəm.

Gedir Cəbreyil Allah-talaynan danışanda deyir ki, oğlanın şikayəti saa agahdı dana. Deyir mən nə vaxdatan altı şaheynən dolanajam. Bunnan artıx maa bir dolanışıx var, yoxdu?

Deyir:

– Yox, onun taleyinə altı şaa yazılıp. Onnan artıx onun tale­yində yoxdu.

Belə deyənnən sora Cəbreyil gəlif deyir ki, Allah-tala deyir onun taleyinə yazılan altı şaadı. Deyir:

– Altı şaadı, altı şaadı, heş oduna da getmiyəjəm, bəlkə Allah-tala yetirəjəh burda.

Oğlan yatır, durur. Nəysə, axşam düşür, durur döşəhcənin ora­sını, burasını qurtdalıyır. Görür heş altı şaa gətirip ora qoymu­yuplar. Altı şaa yerində yoxdu. Qalır məhətdəl. Səhərdən yatıp axı, ajdı. Oğlan durur gərnəşə-gərnəşə çıxır küçüyə, baxır, görür bevaxdı. Qalır aj, altı şaadı yoxdu. Qalır belə.

Bunun qonşuluğunda bir qazı varımış. Bu qazı bütün qazıları qonax çağırır, bu axşam çağırıfmış. Deyir ki, ay arvat, bir şey bişirmisən, düzəltmisən? Qazılar gələjəh bu saatı. Arvad deyir ki, bir adam tapseydin, bir az odun yarardı. Darvazadan çıxır çölə, görür – bu oğlan həmişə odun daşıyandı dana – bala-bala bura gəlir. Deyir:

– Gəl birəz odun yar maa, hakqı da verəjəm.

Bunun da canınnandı bu. Gəlir odunu-zadı yarır, tökür bəri­dən əynə. Deyir ki, ay arvat, beyjə bizə bir əl buyruxçusu lazımdı, qonaxların əlinə su gəzdirə, su verə. Nağayrax?

Deyir:

– Elə bizim ayrı adamımız yoxdu da hərrənə. Bunun əynini-başını geyindirəh, beyjəlih bizə burda qullux eləsin, bu gələnnərə.

Nəysə, deyir:

– Get üzuu-gözuu qırxdır.

Nəysə, qırxdırır oğlanın üzünü-gözünü. Birəz də paltar verir müvəkqəti, deyir:

– Bunu geyin əynə. Mənim qonaxlarım gələjəh, su gəzdir onnarın əlinə. Təmiz olsun əyin-başın.

Oğlan geyinir, olur bir şukarnı^* oğlan. Qazılar gəlir, oturur, başdıyıllar söhpət eləməyə. Nəysə, bunun böyüh yoldaşdarı, molla­lar, qazılar bu əv yiyəsinə deyir:

– Qazı, bu hərrənən kimdi?

Day bu utandığınnan deyir ki, qardaşım oğludu.

– Qardaşın oğludu?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Bilirik ki, sənin siyapərdə^** bir dənə qızın var. De görək o qızıı buna adaxlı eləmisən, yoxsa yox.

Deyir ki, yox. Deyir:

– Pahoo, sən düz eləməmisən – qazılar deyir buna. Sən düz eləməmisən. Bəs yaxşı, sənin gül kimi qardaşın oğlu burda hərrənir, sən niyə munu adaxlı eləməmisən? Biz heş sənin çörəyii də yemirih.

Qazı qalır məhətdəl. Görür kü, bunnar durup getsə olmu­ya­cax. Qazılar deyir ki, biz indi bunnarı göndərəciyik kəbin məcli­sinə, kəbin kəsəciyik bunnara. Kişi qalır aciz. Deyirlər ki, kimdi qız tərəfdən vəkil. Kişi deyir:

– Özüməm.

Yaxşı, oğlan tərəfdən kimdi? Deyir:

– Özüməm vəkil, heş kəs dəyil – oğlan tez deyir. Oğlan özü olur vəkil. Kəbini qeyd eliyillər. Eliyənnən sorasına bunnara qullu­ğunu bitirir. Aşağı-yuxarı, nəysə, suyunu paylıyır, eliyir. Bunnar yeyillər, içillər. Deyillər mübarəhdi, durup çıxıllar.

Çıxannan sorasına qazı deyir:

– Bala, gedirəm həmən pulu verəm, sıyğanı geri oxutduram. Çıx get əvına.

Deyir:

– Əşi, sən arvadını boşa, mən də boşuyum, niyə boşuyuram? Vəkil özüm olmuşam, mən icazə vermirəm.

Qazı qalır məhətdəl.

– Əgər mənim yerimə vəkil varsa, o icazə versin, mən icazə vermirəm. Sən arvadını boşa, mən də boşuyum.

Kişi qalır məhətdəl. Deyir:

– Ə, mən nejə əngələ keşdim e, mən nağayrım?

Kişi deyir:

– İrast kı belədi, – heş qızını muna görkəzmir, – gə tükan açım, səni qoyum tükana.

Gedir, nəysə, bir tükan açır, butğa açır, qoyur içinə, deyir:

– Satış elə.

Bu oğlan da adamları çağırır, deyir:

– Ə, bura gəlin, sizə şey verəjəm.

Onu çağırır, halva verir, bunu çağırır filan şey verir. Kişi gəlir, baxır, daxılı çəkir bəri, görür qəpih də yoxdu. Deyir:

– Bəs pulu neyləmisən?

Deyir:

– Allah hakqı, satdım birdəfəlik qutardım da malın hamısını.

– Bəs hanı pulu?

Deyir:

– Əşi, pul nədi, verdim uşaxlara, yedi getdi.

Deyir:

– Nəhlət şeytana, nə pis əngələ düşmüşəm – kişi deyir e.

Kişi bir gün eşidir ki, tacirrər yığışır, hamısı gedir alverə, uzax şəhərrərə. Deyir ki, bala, gəlsənə səni də qoşax tacirrərə dana, bizə bir xeyir gətirəsən. Oğlan qalır ələşsiz dana. Deyir:

– Gedərəm.

Deyir:

– Onnar mal alıp, burdan aparıp orda satır, ordan gətirip burda satır. Saa biz nə alax verəh?

Deyir:

– Mana iyirimi qatır, otuz qatır yükü çörəh bişirtdir yığ çuallara.

Deyir:

– Neynirsən?

Deyir:

– Nə işaa qalıp. Mən də çörəh aparajam.

Nəysə, kişi deyir, arvat deyir:

– Neynək, olmasın bir anbarın taxılı.

Nəysə, çağırır qonşudan arvatdarı yığır. Bişirtdirir yığır çual­lara. Tacirlər yola düşəndə qonşular çualları qatırlara yüklüyüllər. Bunnar çox gedir, az gedir, xeylax getmiş bir dəryanın qırağında bu oğlan deyir:

– Mən burda qalajam, getmiyəjəm.

Bunnardan ayrılır, qalır dənizin qırağında. Bunnar çıxır gedir, hamısı gülüşür. Deyir:

– Hə, filan qazının yeznəsi yaxşı alver eliyəjəh. Çörəh gətirip, neyliyəjəh bu çörəyi?

Bir dəryanın qırağında bu tərəf kəntdi, bu tərəf dəryadı. Nəy­sə, burda yükünü açır, qoyur yerə, burda qalır. Hər səər tezdənnən durur, çualın birinin ağzını açır, çörəyi silkəliyir dəryaya. Dəryada balıxlar yeyir, kefləri sazdaşır.

Xəbər gedir balıxlar patcahına kı, bir dənə şəxsi var, çörəynən sirab eliyip^*. Gündə nəğədə bizə çörəh verir. Yeyirik, əməlli başdı olmuşux. Balıxların patcahı deyir ki, siz də dənizdən hərəniz bir dənə ləl-cəvahir tulluyun qırağa, oğlan götüsün.

Oğlan səhər-ertə durur görür, vallah, orda nəysə işım-işım işıldıyır. Gün düşür, şafakı yanır. Bunu gedir götürür, görür qızıldı. Mən bunu neyliyim, hara yığım? Kəndin uşaxları yığışır bunun başına, deyir:

– Əmi, sən niyə düşmüsən bura, əmi nağayrısan, neyliyirsən?

Deyir:

– Bala, sizə pul verəjəm. Heyvan saxlıyırsınız?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Gedin onun, ayıb olmasın, peyininnən yığın, gətirin bura, yapba qayırajam. Günün qabağına qoyup qurudajam.

Uşaxlar, puldu də, pulun ujunnan gedillər, yığıllar, gətirillər bedirə-bedirə. Bu gətirir bu qızılları qoyur bu peyinin içinə, tolpa­lıyır qoyur günün qabağına, quruyur. Quruyur, yığır çuala. Neçə gün qalır burda. Heylə bu qatırları yığır, yükünü düzəldir, bir dənə qatırın yükünə qızıl qoymur. Elə-belə qurudurmuş, anırı qoyup qa­tırı yük­lüyür. Bir də görür kü, bunun bu zəvvar yoldaşı gəldi. Gələndə deyir:

– Nağardın, a qazının yeznəsi? A qazının alverçisi, neyləmisən?

Deyir:

– Vallah, bu dee, mən də gətdim çörəyi, yaxşı yappa qurut­muşam. Aparram qazıya.

Gülüşüllər. Düşüllər yola, gəlillər. Gələndə yolda bir çouğun başdıyır. Çouğun başdıyanda gülüşə-gülüşə bir yerdə səhman tapıl­lar. Deyir:

– Ə, çouğuna düşəjiyih, ojax qalıyax, birəz özümüzü isidəh. Nə qalıyax, nağayrax?

Deyir:

– Ə, nolajax, bir qatırın yükünü ver, yandırax dana. Çox olar, gedərih qazının yanında hakqını verərih, – deyəndə bu axı bilir ki, bir qatırın yükü elə-belədi, – deyir:

– Yaxşı, mən burda heş ona qiymət qoymuyajam. Gedərih ağamın yanına, siz də yığışıp gələrsiz, ağamın yanında nə qiymət qoyar onu verərsiz.

Gətirir bu içində qızıl qoymadığını verir, bunnar tökür yan­dırır. Yandırıllar, qızışıllar, nağayrıllar, duruf yühlənillər. Gəlillər, hərkəsdən dağılışır öz evinə. Gəlir çatır evinə. Qazı görür kü, səni, oğlan gəldi çıxdı. Deyir:

– Ay arvat, qapını aş, qatırrarımızın bağı qırılar, hayıfdı.

Nəysə, bunnar danışıllar. Deyir ki, bəs bunnarı hara yığım?

– Əşi, apar yığ kuma^* dana, apar yığ kuma.

Deyir ki, yox, yox, yaxşı yerə yığmax lazımdı. Yağış yağar, isdadar. Aparır yığır bir tilin^** altına, ağzını qayırır, gəlir.

Gəlir bunun yoldaşdarı, kəndin bəzi adamları kı, o malını batırdı, gedək dil-ağız eləməyə. Deyir ki, həm də biz bu işə gəlmi­şik ki, sənin adamının bir dənə yükünü yandırmışıx yolda. Onu qiymət elə, qayıdax çıxax gedək. Deyir ki, əşi, bu da bunun on maatı. Deyir:

– Yox, nə maa beş maat lazımdı, nə on maat. Onun bir dənə-sini gətirəh salax suya, əridəh. Ağalarım nə qiymət qoysa, onu verin.

Bir əz də gülüşüllər. Nəysə, arvada deyir ki, get maa bir bedrə qaynar su gətir. Arvad gedir bir bedrə qaynar su gətirir. Bir əz də gülüşüllər. Gətirir bu suyu qoyur ora, gətirir o kökənin birini salır onun içinə. Salanda görüllər nəə, axçalanır^***, adamın gözü qama­şır, par-par parıldıyır. Deyir ki, hə, mən verdiyim yük bunnandı, nə qiymat qoyursuz verin. Baxıllar, deyillər ki, biz atımızı da, qatırı­mızı da versəh, heş bunu ödəmiyəjəh, bunun hələ bir kökəsini. Qalıllar məhətdəl. [Qazı] tez oğlanı yannıyır, deyir:

– Bala, hamısı bunnandı?

Deyir:

– Əşi, dayan hələ.

Nəysə, bunu qiymat eliyillər, durup gedillər. Kişi deyir buna ki, dur bala, dur get hamama hamamlan, üzünü-gözünü qırxdır. Neçə vaxdı yoldaşınnan nakamsan. Bəs zad elə, gəl yoldaşınnan birrəş.

Deyir:

– Yox, gedirəm sıyğanı geri oxutduram.

Deyir:

– Ay oğlan, Allaha bax, tanrıya bax, nə danışırsan sən? Get-ginən hamamlan gəl ayləən yanına.

Nəysə, bu birəz naz satır, gedir. Yuyunur eliyir, bunnar uje kə­bin­­nidi dana, birrəşillər. Bu yaxşı varranır, gətirip dana, hər şey gətirip.

Bir günnəri gənə gedir çıxır yolun ağzına, deyir:

– Ya Cəbreyil, Allah-talıya deynən ki, bəs maa deyir ki, kiş­si­nin^* altı şaaddı. Bəs niyə, mən belə varranmışam.

Allah-tala deyir:

– Get o şəxsiyə deynən ki, gejə yerini ayrı salsın. O qismət, o talee qızınkıdı. Elə onun baxtında, taleyində altı şaa var. O gəlininki gətirip ha, kəbin olannan sora gətirdiyi var-döölət onunkudu. Yerini ayrı salsın, ayrı yatsın, görəjəh.

Gejə yerini ayrı salır, görür həmən kəndirdi, həmən düsərdi^** göydən asılıp. Deyir:

– Vay, əvi yıxılan canım, onun taleyinəymiş bu gəlirin hamısı.

Hə, indi, ay bala, bu belə getdi.