Azərbaycan Respublikası Dövlət Turizm Agentliyi Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti Fakültə

Maliyyə siyasətinin mahiyyəti, formaları və ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında onun rolu

Maliyyə siyasəti – maliyyənin idarəolunması sistemində əsas elementdir.

Dövləti məcmuu daxili məhsulun formalaşması, bölüşdürülməsi, yenidən

bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə əlaqədar dəyər münasibətlərinin müəyyən edən

zaman cəmiyyət və maliyyə sistemi qarşısında duran əsas məqsəd və vəzifələri də

müəyyənləşdirir.

Maliyyə siyasəti – məcmuu daxili məhsulun, ictima sərvətin formalaşması,

bölüşdürülməsi, yenidən bölüşdürülməsi və istifadəsi proseslərinə yönəldilən

məqsəd və vəzifələlərin müəyyən edilməsi deməkdir.

Maliyyə siyasəti, iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi olmaqla ona məxsus spesifik

üsul və metodlardan istifadə etməklə iqtisadi siyasətdə qarşıya qoyulan vəzifələri

yerinə yetirmək və məqsədə çatmaq üçün təsir göstərir,

Maliyyə siyasəti iqtisadi münasibətlər nəticəsində formalaşır.

Maliyyə siyasətinin əsas məqsədi cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar tələbatların

ödənilmpəsi üçün zəruri maliyyə resurslarını tam səfərbərliyə almaqdır. Buna

uyğun olaraq maliyyə siyasəti sahibkarplığın aktivləşməsi üçün əlverişli şəraiti

yaramalıdır. Müəssisələrdən gəlirin büdcəyə alınmasının səmərəli forması

müəyyən edilməlidir, eləcə də maliyyə resurslarının formalaşmasında əhalinin

iştirak payının formalaşması qaydası təkmilləşdirilməlidir. Maliyyə resurslarından

istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə də fikir verilməlidir. Maliyyə siyasəti

hazırlanan zaman maliyyə mexanmzminin qurulması prinsipləri müəyyən edilir.

Maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsi maliyyə resurslarının səfərbərliyə

alınması, onların bölüşdürülməsi və yenidənbölüşdürülməsinə yönəldilmiş dövləti

tədbirlərini təmin edir.

Cəmiyyətin iqtisadi və sosial inkişafına maliyyənin təsiri iqtisadi siyasətin

tərkib hissəsi kimi çıxış edən maliyyə siyasətinin müvəffəqiyyətindən birbaşa asılı

olur.

Maliyyə siyasəti işlənib hazırlanarkən maliyyə münasibətlərinin təşkilinin

forma və metodları müəyyən edilir.

Maliyyə siyasətini – iqtisadi strategiyanın həyata keçirilməsinə yönəldilən

maliyyə sistemi vasitəsilə reallaşdırılan tədbirlərin elmi əsaslarının məcmuusu

kimi qiymətləndirmək olar.

Maliyyə siyasəti maliyyə strategiyası və maliyyə taktikası əsasında müəyyən

olunur. Maliyyə strategiyası maliyyədən istifadənin əsas istiqamətlərini, maliyyə

münasibətlərinin təşkilinin forma və metodlarının dəyişdirilməsini əhatə edir.

Maliyyə taktikası cari vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yönəldilir.

Maliyyə siyasəti hər şeydən əvvəl müəyyən bir iqtisadi məqsədlərə çatmaq

üçün maliyyədən istifadə olunması deməkdir. Dövlət, xüsusilə maktoiqtisadi

məqsədlərinə (iqtisadi tarazlığın təmin edilməsi, iqtisadi artım inkişafının

reallaşdırılması) çatmaq üçün maliyyə vasitələrindən istifadə edir. Dövlət

gəlirlərinin artırılması, büdcə tarazlığı iqtisadi artıma aparan əsas vasitələrdir, bu

vasitələrin təmin olunması isə maliyyə siyasətinin əsas vəzifələrindəndir.

Uzun, orta və qısa müddətdə proqramları yerinə yetirmək üçün maliyyə

resurlarının səfərbərliyə alınması, bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürmələrinə

yönəldilən dövlətin tədbirlərinin məcmuu maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsini

təmin edir.

Maliyyə sistemi – qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı fəaliyyət göstərən maliyyə

münasibətlərinin ayrı – ayrı həlqələrinin məcmusudur. Maliyyə sistemi vasitəsilə

pul vəsaitlərinin fondlarının bölgüsü, formalaşması və istifadəsi həyata keçirilir.

Maliyyə sisteminə ölkənin maliyyə fəaliyyətinin və pul tədavülünün

tənzimlənməsinə xidmət edən maliyyə idarələri daxil edilir.

Maliyyə bölgü münasibətlərinin daşıyıcısı olduğuna görə, məhz bu bölgü

müxtəlif təsərrüfat subyektləri arasında baş verir. Pul vəsaiti fondlarının

yaradılması və istifadəsi qaydasından asılı olaraq maliyyə sistemi iki yerə ayrılır:

1) Ümumdövlət maliyyəsi (mərkəzləşdirilmiş maliyyə);

2) Müəssisə və təşkilatların (təsərrüfat subyektlərinin)

maliyyəsi (qeyri – mərkəzləşdirilmiş maliyyə).

Maliyyə sistemi geniş mənada özünə habelə 3) kredit bank sistemini də

(ölkənin banklarını və digər kredit idarələrinin məcmunu) daxil edir. Bu bölmənin

hər biri təşkilati struktura malik olmaqla bir neçə həlqədən ibarətdir.

Birinci bölmənin – dövlət maliyyəsinin həlqələri mərkəzləşdirilmiş

maliyyəyə aiddir və makro səviyyədə iqtisadiyyatı və maliyyə - bölgü

münasibətlərini tənzimləmək üçün istifadə edilir.

İkinci bölmə müəssisə və təşkilatların maliyyəsini qeyri – mərkəzləşdirilmiş

maliyyəni əhatə edir və mikro səviyyədə iqtisadiyyatı və sosial münasibətləri

tənzimləmək və stimullaşdırmaq üçün istifadə edilir.

Kredit – bank sferası ölkənin banklarından və digər kredit idarələrindən

ibarətdir. Ölkənin maliyyə sisteminə maliyyə fəaliyyətini həyata keçirən və

tənzimləyən dövlət maliyyə istitutları da (təşkilatlar və idarələr) aiddir.

Maliyyə siyasətinin qeyd olunan məqsədləri bütövlükdə dövlətin arzuladığı məqsədlərdir. Bununla belə, bu məqsədlər arasında bəzi uyğunsuzluqlar yarana bilər. Məsələn, qiymət sabitliyini təmin etmək üçün inflyasiya ilə mübarizə aparan hökumət inflyasiyanın əsas səbəbi olan tələbi boğmağa çalışdıqda, iqtisadi artım məqsədinə zidd hərəkət edir. Yaxud iqtisadi artımı təmin etmək üçün kapital qrupları üzərində vergi yükünün yüngülləşdirilməsi aşağı gəlirli qrupların əlverişsizliyinə nəticə verməklə gəlir bölgüsündə ədalətə mənfi təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən siyasətçilər bir məqsədə nail olarkən başqa məqsədə qarşı hərəkət etməməlidirlər ki, bu da maliyyə siyasətin həyata keçirilməsini çətinləşdirir. Bu səbəbdən, siyasətçilər çox diqqətli olmalı, ciddi və real hesablamalar apararaq incə tənzimləmə siyasətləri tətbiq etməlidirlər.

Yuxarıda göstərilən məqsədlərə nail olmaq üçün maliyyə siyasətin istifadə edə biləcəyi alətlər aşağıdakılardır:

• Dövlət Xərcləri

• Dövlət Gəlirləri

• Dövlət Borclanması

• Dövlət büdcəsi

Dövlət xərcləri əsas makroiqtisadi identikliyin mühüm komponentlərindən biridir. O, hökumət tərəfindən həyata keçirilən bütün növ xərcləri (cari, investisiya və transfert) əhatə edir. Dövlət xərclərinin məbləğinin dəyişməsi, şübhəsiz ki, maliyyə siyasətin məqsədlərinə təsir edəcəkdir. Lakin maliyyə siyasət aləti dedikdə nəzərdə tutulan təkcə xərclərin məbləğinin dəyişməsi deyil. Eyni zamanda, xərclərin tərkibində dəyişikliklər də maliyyə siyasət alətidir. Məsələn, işsizliklə mübarizə üçün genişləndirici maliyyə siyasətin həyata keçirilməsi dövlət xərclərinin həcminin artırılması deməkdir. Amma eyni zamanda, aztəminatlı qruplara subsidiyaların artırılması kimi tərkibində dəyişiklik də maliyyə siyasət aləti hesab olunur. Dövlət gəlirləri dövlətin məcburi və ya məcburi olmayan üsullarla qarşılıqlı və ya təmənnasız əldə etdiyi pul dəyərləridir. Vergilər dövlət gəlirlərinin başında gəlir. Burada da maliyyə siyasət aləti təkcə vergi dərəcəsinin və ya məbləğinin dəyişdirilməsi deyil, həm də vergi növlərinin bölgüsünün dəyişdirilməsi və ya yeni vergi növlərinin tətbiq edilməsidir. Məsələn, inflyasiya ilə mübarizə üçün daraldıcı maliyyə siyasətin tətbiqi vergilərin məbləğinin artırılması deməkdir. Amma eyni zamanda, bəzi vergilərin ümumi vergi daxilolmalarında xüsusi çəkisinin artırılması və ya yeni vergilərin tətbiqi də maliyyə siyasət aləti kimi qəbul edilir. Dövlət borclanması hökumətin büdcə kəsirlərinin maliyyələşdirilməsi yollarından biri kimi görünsə də, ondan iqtisadi və sosial məqsədlər üçün maliyyə siyasət aləti kimi də istifadə oluna bilər. Lakin burada təkcə borcun məbləğinin azalması və ya artması deyil, həm də borcun ödəmə müddətinin və/yaxud mənbəyinin müəyyən edilməsi maliyyə siyasət alətidir. Məsələn, yüksək inflyasiyanın olduğu bir iqtisadiyyatda qiymət artımlarını gücləndirməmək üçün qısamüddətli borc əvəzinə uzunmüddətli borclara üstünlük verilməsi dövlət borcunu daha da maliyyə siyasət alətinə çevirir.

Bəzi maliyyə siyasəti məqsədlərinə dövlət büdcəsində kəsir və ya artıqlıq verməklə nail olmaq olar. Açıq büdcə xərclərin gəlirdən çox olmasını nəzərdə tutduğundan, ekspansioner maliyyə siyasətə, artıq büdcə isə əksinə, daraldıcı maliyyə siyasətə aiddir.

Təşkilatın maliyyə siyasətinin inkişafına aşağıdakılar daxildir:

1) təşkilatın fəaliyyəti üçün şərtlərin müəyyən edilməsi;

2) hazırlanacaq təşkilatın maliyyə siyasətinin növlərinin müəyyən edilməsi;

3) təşkilatın maliyyə siyasətinin növünün seçilməsi;

4) maliyyə siyasətinin növü üzrə qərarların qəbulu üsullarının seçilməsi

5) təşkilatın maliyyə siyasətinin növü üzrə qərar qəbul etmə meyarlarının seçilməsi;

6) təşkilatın maliyyə siyasətinin növü üzrə qərar qəbuletmə vasitələrinin seçilməsi;

7) qərarların qəbulu şərtləri, alətləri, meyarları və üsulları nəzərə alınmaqla maliyyə siyasətinin növləri üzrə ssenarilər toplusunun formalaşdırılması;

8) ssenarinin təhlil edilmiş variantı əsasında maliyyə hesabatı modelinin formalaşdırılması;

9) qiymətləndirmə meyarlarının qiymətlərinin müəyyən edilməsi və üstünlük verilənlərin seçilməsi

Cədvəl 1

Maliyyə siyasəti müəssisənin inkişafının ümumi siyasətinin ən mühüm tərkib hissəsidir ki, bura həm də investisiya siyasəti, innovasiya, istehsal, kadr, marketinq və s. Əgər “siyasət” terminini daha geniş götürsək, bu, məqsədə çatmağa yönəlmiş hərəkətlərdir. Beləliklə, müəssisənin qarşısında duran hər hansı bir vəzifənin əldə edilməsi, bu və ya digər dərəcədə, mütləq maliyyə ilə bağlıdır: xərclər, gəlirlər, pul vəsaitlərinin hərəkəti - və hər hansı bir həllin həyata keçirilməsi, ilk növbədə, maliyyə dəstəyi tələb edir.

Beləliklə, maliyyə siyasəti bazarın təhlili, müqavilələrin qəbulu və razılaşdırılması prosedurunun işlənib hazırlanması, istehsal proseslərinə nəzarətin təşkili kimi yerli, təcrid olunmuş məsələlərin həlli ilə məhdudlaşmır, hərtərəfli xarakter daşıyır.

Maliyyə resurslarının yaradılması, bölüşdürülməsi və istifadəsinin bir çox yolu var ki, bu da sonda müəssisənin inkişafına imkan verəcək. Amma yalnız maliyyə inkişafı və həyata keçirilməsi müəssisədəki siyasət inkişafın əsas istiqamətlərini daha aydın şəkildə müəyyən edəcəkdir.

Maliyyə siyasətinin əsasını həm uzun, həm də qısa müddətdə müəssisənin inkişafı üçün vahid konsepsiyanın dəqiq müəyyən edilməsi, bütün çeşiddən qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün optimal mexanizmlərin seçilməsi, habelə effektiv nəzarətin inkişafı təşkil edir. mexanizmləri.

2.